م.ر.بهنام رئوف

خدا آن روز را نیاورد، اما خب بالاخره آدمیزاد است، بیمار می‌شود و به دکتر و دوا نیاز پیدا می‌کند. حال خدا نکند که این بیماری کمی جدی باشد و کار به بستری دراز مدت و عمل جراحی و گذراندن دوران نقاهت طولانی مدت بینجامد. آن هم با این بوروکراسی‌های اداری حاکم بر بیمارستان‌های دولتی و خصوصی و بیمه‌های خدمات درمانی. در این بین شاید بی راه نباشد که بگویم همراهان بیماران هم در این چرخه اداری کمتر از بیمار روی تخت خوابیده درد و رنج نمی‌کشند. اما مشکل کجاست؟

سلامت الکترونیک در کما

پروژه سلامت الکترونیک از آن دسته پروژه‌هایی است که متاسفانه و به رغم فعالیت‌های انجام شده در آن بخش هنوز نتوانسته است سرانجام در خور توجهی داشته باشد.

e-Health، یک حوزه برآمده از اشتراک بخش‌های اطلاعات پزشکی، بهداشت عمومی‌و تجارت است که اشاره مستقیم آن به خدمات بهداشتی یا اطلاعات پزشکی به وسیله اینترنت و تکنولوژی‌های وابسته به آن ارائه شده یا تسهیل می‌شوند. در یک نگاه وسیع‌تر، این حوزه نه تنها یک توسعه فنی در این زمینه‌ها را مورد نظر قرار می‌دهد، بلکه در پی ایجاد یک نگرش، یک شیوه جدید تفکر و بالاخره یک تعهد جهانی برای ارتقای خدمات بهداشتی و درمانی در سطح منطقه‌ای و جهانی با استفاده از فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی است.

هدف از این تعریف، ایجاد یک محیط پویا برای استفاده هرچه بیشتر از رایانه و اینترنت در حوزه سلامت جامعه است. امروزه فواید بی‌شماری از این محیط پدیدار شده است. این استفاده به نحوی است که توسعه و گسترش خدمات بهداشتی- درمانی بدون استفاده از کامپیوتر و تکنولوژی غیرممکن شده است.

در ایران، اما داستان به‌کارگیری پزشکی و سلامت الکترونیک داستان هزار و یک شب است. از سال ۷۸ مدیران بهداشتی تلاش خود را برای تدوین نظام جامع فناوری اطلاعات آغاز کردند تا با هماهنگی بین بخش‌های مختلف، امکان راه‌اندازی خدمات پزشکی و بهداشتی به صورت الکترونیکی را برای مردم فراهم کند.

یکی از پروژه‌هایی که وزارت بهداشت سال‌ها با آن درگیر است، پروژه پرونده الکترونیکی سلامت بیماران است. اوایل سال ۸۱ بود که مسوولان حوزه سلامت کشورمان تصمیم گرفتند پروژه‌‌ای به نام «پرونده الکترونیکی سلامت بیمار» را اجرا کنند و قرار بود پس از عملیاتی شدن آن امکان ثبت و استفاده یکپارچه از اطلاعات بیماران را که از قبل تولد تا زمان مرگ آنها ثبت شده است، فراهم شود. از این رو فعالیت‌های اجرایی این پروژه آغاز و در نخستین گام اقدام به تدوین اهداف چشم‌اندازهای آن کردند. امکان ثبت و نگهداری اطلاعات سلامت بیماران، دسترسی به سوابق پزشکی بیمار و انجام امر تشخیص و تجویز بر اساس آن، ایجاد زیرساخت اطلاعاتی و فنی مناسب برای روان شدن سیر اطلاعاتی و در یک کلام صرفه‌جویی در زمان و هزینه از جمله اهدافی بود که از سوی مسوولان برای این پروژه دیده شده بود.

مسوولان این پروژه در زمان کلید خوردن آن، زمانی ۱۰ ساله را برای نهایی شدن آن پیش‌بینی کرده بودند و این درحالی است که بعدها و بعد از افت‌وخیزهای فراوان سرنوشت این پروژه به ۱۷ سال دیگر موکول شد.

پرونده الکترونیک سلامت برای۲۱ هزار نفر

اما بر اساس آخرین آمارهای اعلام شده قرار است برای ۲۱ هزار نفر تا پایان سال‌جاری پرونده الکترونیک سلامت راه‌اندازی شود. سامانه سلامت ایرانیان برای پرونده الکترونیک سلامت راه‌اندازی و اطلاعات ۸ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر جمعیت در این سامانه ثبت شده است. تا پایان سال۹۰ نیز ۲۱ هزار نفر به این سامانه افزوده می شود. همچنین در سال جاری ۱۴ میلیارد تومان تجهیزات سخت‌افزاری، برای دانشگاه‌های سراسر کشور تهیه شد؛ به‌طوری که تمام مراکز بهداشتی- درمانی تا پایان سال، حداقل‌های سخت‌افزاری و اتصال به شبکه را دارا خواهند شد. بر همین اساس مرضیه وحید دستجردی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این باره می‌گوید: تاکنون برای ۵/۸ میلیون نفر پرونده الکترونیک سلامت در کشور تهیه شده و برای ۳۴ میلیون نفر دیگر نیز امسال و سال آینده پرونده الکترونیک سلامت تشکیل می‌شود. وحیددستجردی با اعلام این خبر می‌گوید: خوشبختانه مشکلات اجرای طرح نظام ارجاع و پزشک خانواده شناسایی شده و این طرح از امسال با قوت بیشتری اجرا خواهد شد. وی با بیان اینکه وزیر جدید کار و رفاه اجتماعی نیز به اجرای طرح پزشک خانواده خیلی اعتقاد دارند، یادآور شد: طبق قانون، این طرح در کل شهرهای کشور باید اجرا شود و در دیدار اخیر رهبر معظم انقلاب با کارگزاران نظام نیز رییس جمهور از اجرای دو ساله این طرح در کشور خبر داد.

وزیر بهداشت اضافه کرد: وزارت بهداشت برای اجرای ۴ ساله این طرح برنامه‌ریزی کرده بود، ولی ایشان در این دیدار خاطرنشان کرد که هزینه اجرای دوساله این طرح را پرداخت می‌کند.

مسوول دفتر آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز در این باره می‌گوید: مراقبت یکپارچه، هدف نهایی اجرای طرح پرونده الکترونیک سلامت است.

حسین ریاضی در کارگاه آموزشی آشنایی با سامانه پرونده الکترونیک سلامت با بیان این مطلب می‌افزاید: بیش از ۴۵ هزار مرکز خصوصی و دولتی به مردم خدمت ارائه می‌دهند، بنابراین لازم است زمینه‌ای را ایجاد کنیم تا به صورت یکپارچه سوابق پزشکی، بهداشتی و درمانی شهروندان کشور را در اختیار تیم سلامت قرار دهیم که با استفاده از این سوابق بتوانند نقش موثرتری در تشخیص و درمان بیماری‌ها و پیشگیری ایفا کنند.

مسوول دفتر آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت، یکی از سیاست‌های ابلاغی سازمان جهانی بهداشت را توسعه دو تیپ سامانه در جوامع خواند و گفت: بر این اساس پرونده الکترونیک شخصی و پرونده الکترونیک سلامت در کشور تشکیل می‌شود.

حلقه مفقوده کجاست؟

با تمام فعالیت‌های صورت گرفته، اما به نظر می‌رسد که این طرح در چند حلقه وابسته در آینده نزدیک به دوباره کاری منجر خواهد شد. نخست آنکه بهتر است با در اختیار گذاشتن کارت‌های هوشمند ملی که قرار است به زودی روند توزیع آن آغاز شود اطلاعات پرونده الکترونیک سلامت نیز در آن قرار گیرد. روندی که با توجه به اطلاعات منتشر شده از کارت ملی هوشمند به نظر می‌رسد در آن سامانه پیش بینی نشده است.

نکته مهم و حلقه مفقوده دیگر در پرونده سلامت الکترونیک افراد بحث خدمات بیمه درمانی و به دنبال آن بحث بیمه‌های تکمیلی است؛ یعنی مواردی که در حال حاضر بیشترین مشکلات را برای بیماران و همراهان آنها ایجاد کرده است. در حال حاضر بیمارانی که از خدمات تامین اجتماعی یا بیمه‌های تکمیلی استفاده می‌کنند مجبور هستند یا تمام هزینه‌های درمان را اول به بیمارستان پرداخت و بعد از نامه نگاری و طی بوروکراسی‌های اداری از ادارات بیمه یا شرکت‌های بیمه دریافت کنند یا اینکه ابتدا همین روند را برای پذیرش بیمار خود در بیمارستان طی کنند. حال آنکه به راحتی و با برقراری یک شبکه جامع و بانک اطلاعاتی بین شرکت‌های بیمه با سامانه سلامت و بیمارستان‌های متصل به این طرح می‌توان از مراجعات بی شمار افراد که عمدتا هم به دلیل سختی‌های متحمل شده بر بیمار خود با فرسایش‌های روحی مواجه هستند، جلوگیری کرد. جا دارد مسوولان ذی‌ربط قبل از اجرای نهایی این طرح تمامی جوانب مربوط به آن را بررسی کرده تا در آینده با دوباره‌کاری‌های اضافی، هزینه مجدد و اتلاف وقت را برای مردم به ارمغان نیاورند.

شبکه درمان، دشمن آی تی

شهرام شریف - برای پیگیری وضعیت درمانی و بیمه تکمیلی یکی از بستگانم به دفتر اصلی یکی از شرکت‌های بیمه‌گذار مراجعه می‌کنم. دو طبقه سرتاسر بیمار یا بستگانشان در انتظارند. تمام دو طبقه ساختمان را سرتاسر غرفه‌های کوچکی در برگرفته که مجهز به سیستم نوبت‌دهی الکترونیکی هستند. ده‌ها کارمند با سرعت تمام مشغول کارند ولی همچنان زمان طولانی برای انجام کار مورد نیاز است. دو سال قبل که برای کاری مشابه به همین شعبه مراجعه کرده بودم به خاطر دارم که مردم نوبت‌ها را روی کاغذ می نوشتند و وضعیت آشفته و به هم ریخته آن روز هنوز در خاطرم مانده‌ است. به نظر می‌رسد مدیران این شرکت در جهت حمایت از بیماران سیستم نوبت‌دهی الکترونیکی را مستقر کرده‌اند، اما در پایان وقتی زمان معطلی در این شعبه را محاسبه می‌کنم، می‌بینم تفاوتی با دو سال قبل نمی‌کند. چرا؟ چون شاید تغییر ویترین دردی را دوا نمی‌کند. با استقرار سیستم نوبت‌دهی این شرکت و بسیاری از دیگر شرکت‌های بیمه همچنان خود را مقید به سیستم‌های آرشیو ناکارآمد متعلق به پنجاه سال قبل کرده‌اند. آنها همچنان وابستگی خود را به دریافت مدارک متعدد و کپی کاغذی آنها از بیماران حفظ کرده‌اند. این مراکز مملو از بیماران یا بستگان بیمارانی است که طاقت این وضعیت به هم ریخته را ندارند و به جای تمرکز روی بیماری مجبور به صرف انرژی بسیار در راهروها و ساختمان‌های اداری بیمه و بیمارستان هستند. وابستگی این مراکز به مدارک کاغذی به حدی است که برای فقدان کوچک‌ترین مدرکی بیمار و بستگانشان را راهی مراکز درمانی می‌کنند. این در حالی است که همین شرکت‌های بیمه و مراکز خدمات درمانی باید شبکه‌های به هم پیوسته‌ای را ایجاد می‌کردند که اطلاعات بیماران در لحظه در اختیار یکدیگر قرار می‌داد.

اگر بتوان اندازه‌گیری از میزان سرعت رشد آی تی در دستگاه‌های مختلف انجام داد قطعا شبکه درمانی کشور و وزارت بهداشت یکی از عقب‌مانده‌ترین بخش‌ها در این زمینه است. برای اثبات چنین موضوعی می‌توان به مسیر گردش کار پیچیده و هزارتوی ارتباط بین مراکز درمانی، شرکت‌های بیمه و بیماران نگاه کرد. شبکه‌ای که می‌توانست طی سال‌های اخیر و همزمان با رشد دیگر بخش‌ها عملا به یکی از توسعه‌یافته‌ترین بخش‌ها تبدیل شود، اکنون در زمره وابسته‌ترین ادارات و سازمان‌ها به سیستم‌های کهنه و قدیمی است. این را اضافه کنید به افزایش گاه به گاه تعرفه‌های درمانی که کمر بیماران را زیر هزینه‌های زیاد خم کرده است.