بانک‌های اینترنتی یا مجازی هیچ شعبه فیزیکی ندارند و کاربران صرفا از طریق اینترنت یا خودپردازها می‌توانند خدمات بانکی خود را انجام دهند بازار دیجیتال- هنوز چند سالی نیست که خدمات بانکداری الکترونیکی آن هم به صورت جسته و گریخته در کشور همگانی شده و شواهد نشان می‌دهد که مردم از این شیوه بانکداری استقبال هم کرده‌اند. در حالی که بانکداری الکترونیک روند رشد خود در کشور را طی می‌کند طی یکی دو سال اخیر بحث جدیدی در زمینه بانکداری به عنوان بانکداری مجازی مطرح شده که با ابهامات و نواقص فراوانی هم روبه‌رو است.

در یک بانک مجازی مشتریان و کاربران یکی شده و از طریق اینترنت از خدمات بانکی استفاده می‌کنند، نقطه اشتراک این بانک‌ها یا بانک‌های سنتی حداقل در شروع کار، شخصیت حقوقی مستقل، اساسنامه، هیات‌مدیره و سرمایه و نقطه افتراق، دارایی‌های فیزیکی است.

با وجود اظهارات ناقصی که از زبان مسوولان شنیده می‌شود، همچنان ابهاماتی در خصوص مکانیزم این بانک‌ها و چگونگی فعالیت آنها در چارچوب بانکداری اسلامی رایج در کشور وجود دارد و اساسا مشخص نیست این بانک‌ها به صورت مستقل فعالیت خواهند کرد یا در دل بانک‌های موجود و فعال کشور.

در انتظار سرمایه

بر اساس شنیده‌ها قرار بود اولین بانک مجازی ایران به نام آرین از اوایل شهریور ماه سال جاری فعالیت خود را آغاز کند اما به گفته مسوولان این بانک گویا فعالیت رسمی این بانک به تاخیر افتاده است.کاوه افتتاحی، مدیر روابط عمومی بانک آرین، در این زمینه می‌گوید: بانک آرین تنها متقاضی بانک مجازی با ارائه خدمات کامل الکترونیکی است که پذیره‌نویسی‌اش در سال ۸۸، با ۷۰ میلیارد تومان سرمایه به تصویب شورای پول و اعتبار رسید، اما در نهایت در سال ۸۹ این شورا اقدام به درخواست افزایش سرمایه به ۲۰۰ میلیارد تومان را داد و در نهایت در سال‌جاری این میزان سرمایه را به ۴۰۰ میلیارد تومان رساند. به گفته وی، همین افزایش سرمایه باعث شده که شروع فعالیت رسمی بانک آرین با تاخیر همراه شود. وی در ادامه می‌افزاید: در حال حاضر و بعد از تصمیمات جدید شورای پول و اعتبار، سرمایه بانک را به ۲۰۰ میلیارد تومان رسانده‌ایم و بانک مرکزی به آرین به عنوان اولین بانک مجازی مهلت داده است تا سرمایه خود را تا پایان سال، به ۴۰۰ میلیارد تومان برساند تا مجوز فعالیت نهایی را دریافت کند.

بنا بر اظهارات وی در حال حاضر تمام تجهیزات و نرم‌افزارهای مورد نیاز برای شروع به کار این بانک آماده است و تنها مجموعه‌ای از کارهای تشریفاتی و اداری باقی مانده که به زودی به پایان می‌رسد.گردانندگان بانک آرین، هدف از تاسیس این بانک را «تاسیس بانکی پیشگام در ارائه خدمات بانکی الکترونیک» اعلام کرده اند. این بانک بنا به مصوبه تاسیس بانک‌های مجازی هیچ شعبه‌ای نخواهد داشت. همچنین گفته می‌شود، دستگاه‌های خودپرداز تازه‌ای برای این بانک سفارش داده شده است که قابلیت جابه‌جایی تا سقف ۲۰ میلیون تومان برای آنها در نظر گرفته شده است. این درحالی است که سقف جابه‌جایی مالی در دیگر بانک‌ها بنا به مصوبه بانک مرکزی کشور، ۱۵ میلیون تومان است.

موسسان اولین بانک مجازی ایران، گروه مخاطب اصلی خود را مشتریان جوان اهل استفاده از فناوری، امکانات دیجیتال و آنهایی که صرف وقت و هزینه برایشان اولویت دارد، تعریف کرده‌اند.

مشابه دیگر بانک‌ها

احتمال وجود مرزهای مشترک بین فعالیت بانک‌های مجازی با خدماتی که روی کارت‌های بانکی ارائه می‌شود زیاد است، چراکه در حال حاضر هم بانک‌ها از طریق کارت، خدمات بانکداری اینترنتی را به مشتریان‌شان ارائه می‌دهند و هم عملیات خرد (retail) بانکی به واسطه این کارت‌ها انجام می‌شود. از این‌رو طرح تجاری بانک‌های مجازی بسیار حائز اهمیت است، چرا که به روشنی در این بانک‌ها باید مشخص شود که در کنار خدمات بانکداری الکترونیکی که بانک‌های فعلی در اختیار مردم قرار می‌دهند،‌ بانک‌های مجازی چه مزایایی را برای مشتریان‌شان فراهم می‌کنند تا مردم به استفاده از خدمات آنها روی آورند.

اولین بانک مجازی کشور در شرایطی آغاز به کار خواهد کرد که تاکنون نه اطلاع‌رسانی‌های شفافی درباره خدمات و ویژگی‌های این بانک از سوی مسوولان به شهروندان ارائه شده است و نه تبلیغات منسجمی. همچنین گفته می‌شود به جز بانک آرین متقاضیان دیگری هم برای راه‌اندازی بانک مجازی در صف انتظار ایستاده‌اند که از جمله آنها می‌توان به امین و پیشگامان کویر یزد اشاره کرد که برای موافقت اصلی شورای پول و اعتبار چشم انتظار رای این شورا هستند.

بانکداری ارزان‌تر

تا کنون تعاریف و توضیحات مختلفی در خصوص نحوه فعالیت و خدمات‌دهی بانک مجازی در کشور مطرح شده که به اعتقاد کارشناسان این تعاریف مبهم و ناقص است. به گفته مسوولان بانک آرین، بانک‌های مجازی شعبه ندارند و این بارزترین خصیصه و تفاوت آنها با بانک‌های فیزیکی است. بنابراین نیازی به تجهیز شعبه و تشکیل کادر برای آن نیست. این موضوع باعث کاهش هزینه‌های تمام‌شده بانک‌های مجازی نسبت به بانک‌های فیزیکی می‌شود، به گونه‌ای که این امتیاز را در اختیار بانک مجازی می‌گذارد تا تسهیلات ارزان‌ قیمت‌تری را به مشتری ارائه دهند.

همچنین سیستم‌های بانک مجازی این امکان را به مشتری می‌دهد تا به صورت غیرحضوری اقدام به افتتاح حساب، اخذ تسهیلات و تمام امور بانکی با استفاده از اینترنت یا سایر ابزارهای پرداخت و خطوط مراسلاتی کند. در کنار تمام این اظهارات اما برخی کارشناسان چندان به راه‌اندازی بانک مجازی در کشور خوشبین نیستند. برای مثال جمشید پژویان، رییس شورای رقابت در گفت‌وگو با خبرگزاری‌ها در خصوص بانکداری مجازی گفته بود که تشکیل بانک‌های مجازی در شرایط فعلی و باتوجه به روند اجرای فعالیت‌های الکترونیکی‌ آنها غیرضروری است و مسوولان و تصمیم‌گیرندگان پولی و بانکی در درجه اول باید وضعیت بانکداری الکترونیک سیستم بانکی را بهبود بخشند.به اعتقاد وی زمانی می‌توان گفت این تصمیم و مصوبه درست است که سیستم بانکداری الکترونیک کشور با خطای کم و اطمینان بالایی فعالیت کند. پژویان بر این باور است که با توجه به عدم موفقیت ۵۰ درصد تراکنش‌ها از جانب دستگاه‌های خود‌پرداز، این طرح، غیراصولی و غیرمنطقی خواهد بود.

اما در مقابل این انتقاد خسرو سلجوقی، کارشناس حوزه آی‌تی تشکیل بانک‌های مجازی را از نکات ضروری نظام بانکداری می‌داند، می‌گوید: وجود بانکداری مجازی نه‌تنها غیر ضروری نیست، بلکه واجب هم هست و ایران هم باید همچون دیگر کشورها این نوع بانکداری را تجربه کند. در واقع بانکداری مجازی به کارها سرعت بخشیده و در وقت و هزینه‌ها نیز صرفه‌جویی می‌شود. وی در ادامه می‌افزاید: ‌درست است که تاکنون توضیحات دقیق و کاملی در خصوص نحوه فعالیت‌های این نوع بانکداری مطرح نشده است اما برعکس آنچه از زبان افراد مختلف شنیده می‌شود بانکداری مجازی با بانکداری الکترونیکی فعلی بسیار متفاوت است. چرا که در بانکداری الکترونیکی کاربر برای راه‌اندازی برخی سرویس‌ها مثل واگذاری سپرده، درخواست چک و... باید حتما در شعبه بانک حضور پیدا کند اما در بانکداری مجازی به هیچ وجه کاربر برای دریافت خدمات نیاز به حضور فیزیکی ندارد.

بر اساس شواهد عامل رشد و پیشرفت فعالیت‌‌های الکترونیکی و مجازی در هر کشوری به عوامل زیرساختی و پیشرفت سیستم‌های اینترنتی آن کشور باز می‌گردد و این در حالی است که در کشور ما با توجه به شرایط موجود سرعت اینترنت در ایران، بسیار پایین‌تر از میانگین جهانی سرعت است و بنا بر آمار رسمی منتشر شده از سوی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، کمتر از ۵ درصد کاربران در ایران به اینترنت پرسرعت دسترسی دارند و سایر کاربران هنوز از اینترنت «دایال آپ» با سرعتی بسیار پایین استفاده می‌کنند.همچنین شبکه اینترنت تلفن‌های همراه ایران نیز خدمات پیشرفته و باکیفیتی ندارد و در بسیاری از مواقع استفاده از خدمات شبکه تلفن همراه با مشکلات بیشماری همراه است . کارشناسان اظهار می‌کنند که ارائه تعریف جامع از خدمات بانکداری مجازی کمکی به شناخت بهتر این بانکداری نمی‌کند چرا که در حالی که هم‌اکنون تعریف جامع و دقیقی از بانکداری الکترونیک مطرح شده و روزانه در تبلیغات رسانه‌ای کاربران با انواع مختلف این خدمات آشنا می‌شوند اما هنوز بانکداری الکترونیکی کشور فاصله زیادی با بانکداری الکترونیک جهان دارد.در چنین شرایطی که خدمات واقعی مجازی و اینترنتی، نقطه ضعف بانکداری کشورمان محسوب می‌شود، مشخص نیست که حضور بانک‌های مجازی تا چه حد می‌تواند کمبود خدمات با کیفیت در عرصه اینترنت را جبران کند.