م.ر.بهنام رئوف

داستان ملی شدن پروژه‌ها در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور از طرحی شروع شد به نام اینترنت ملی. طرحی که در زمان معرفی‌اش انتقادات بسیاری را متوجه خود از یک سو و پدید آورنده‌اش از سوی دیگر کرد. از جزئیات این طرح که هم‌اکنون بالغ بر پنج سال از آن می‌گذرد اطلاعات دقیقی در اختیار نیست، اما تنها گمانه‌زنی‌هایی که از سوی کارشناسان و حتی در مواردی از سوی برخی از مسوولان عنوان می‌شود آن است که این طرح برای تمرکز و جمع آوری اطلاعات مهم و حساس سازمان‌های دولتی از دیتا سنترهای خارج کشور به داخل کشور است. برخی دیگر نیز در تعریف این طرح گفته‌اند؛ زمانی که بخش زیادی از اطلاعات و محتوای رد و بدل شده بین کاربران ایرانی در داخل کشور است نیازی نیست پهنای باند جهانی کشور را افزایش دهیم و می‌توانیم با تقسیم کردن میزان استفاده از پهنای باند داخلی و خارجی سرعت بالاتری را برای کاربران داخلی فراهم آوریم. اما بعد از رو شدن این طرح ملی، طرح‌های دیگری نیز در همین بخش روی کار آمد. دیتاسنتر ملی، شبکه ملی و موتور جست‌وجوی ملی از جمله این طرح‌ها است. طرح‌هایی که به اعتقاد کارشناسان برخی از آنها همان اختراع کردن مجدد چرخ است.

به جنگ یاهو و گوگل می‌رویم

سال گذشته وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در حاشیه یکی از مراسمی که در آن سخنرانی داشت خبر از پروژه موتور جست‌وجوی ملی داد. موتور جست‌وجویی که در آن زمان رضا تقی‌پور، نام «یا حق» را برای رقابت با یاهو برای آن انتخاب کرد. هر چند که این نام بعدها حذف و در مقطعی حتی برای انتخاب نام مناسب برای این موتور جست‌وجو نظرسنجی برگزار شد.

اما شنیده‌ها حکایت از آن دارد که تا به حال نه تنها نامی برای این پروژه انتخاب نشده است، بلکه جزئیات آن هم مشخص نبوده و از سوی دیگر گفته می‌شود که چین قرار است در ساخت این موتور ملی به متخصصان داخلی کمک کنند. شهریورماه سال گذشته، مدیرکل تحقیق و توسعه شرکت فناوری اطلاعات ایران از آغاز فاز مطالعاتی پروژه موتور جست‌وجوگر ملی خبر داد و ضمن تشریح جزئیات آن گفت: طبق اظهارات وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات به نظر می‌رسد این موتور جست‌وجوگر با نام «یا حق» فعالیت خود را آغاز کند. هادی ملک پرست آن زمان و در گفت‌وگو با مهر در تشریح جزئیات موتور جست‌وجوگر ملی با تاکید بر اینکه این پروژه جهت فراهم کردن نیازهای داخل کشور کاربران ایرانی تعریف شده است، گفت: موتورهای جست‌وجوی بین‌الملل گوگل و یاهو در استفاده از نیاز داخلی و خارجی کاربران کاربرد دارد، اما موتور جست‌وجوگر ملی صرفا در مورد کاربران ایرانی داخل کشور و فقط برای ارائه خدمات دستگاه‌های دولتی و اجرایی به کار می‌رود. وی با بیان اینکه پروژه موتور جست‌وجوگر ملی روی شبکه اینترانت کشوری که از آن به عنوان شبکه ملی اینترنت نیز یاد می‌شود پیاده سازی خواهد شد، ادامه داد: موتور جست‌وجوگر ملی به عنوان اولین اولویت برای ارائه خدمات دستگاه‌های دولتی و غیردولتی با هدف تسهیل در ارائه اطلاعات سریع به مردم پیاده‌سازی خواهد شد، اما اطلاعات تمامی سرورهای داخل کشور نیز از طریق این موتور جست‌وجو قابل جست‌وجو و دریافت خواهد بود.

ملک‌پرست با اشاره به کاربردها و مزیت‌های این موتور جست‌وجو نسبت به دیگر موتورهای جست‌وجوی بین‌المللی گفت: دسترسی به سایت‌های جست‌وجوی گوگل و یاهو و امثال آن تنها از طریق اینترنت ممکن است، اما برای دسترسی به موتور جست‌وجوگر ملی باید به اینترانت کشوری متصل شد که هزینه‌ای به مراتب کمتر از دسترسی به اینترنت دارد. وی یکی از خصوصیات مهم اینترانت کشوری (شبکه ملی اینترنت) را هزینه دسترسی ارزان به آن عنوان کرد و خاطرنشان کرد: یکی از مباحث مطرح در طرح موتور جست‌وجوی بومی کاهش هزینه‌ها است. وی گفت: فاز مطالعاتی این طرح حداقل حدود چهار ماه به طول می‌انجامد و عملیاتی کردن آن نیز بعد از انجام مناقصه انتخاب پیمانکار تا انتهای سال ۹۰ ممکن خواهد شد.

اما درست بعد از این اظهار نظر بود که خبر در مورد موتور جست‌وجوی ملی افزایش یافت. بهمن ماه سال گذشته معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در تشریح آخرین وضعیت موتور جست‌وجوگر ملی مدل کسب و کار این پروژه ملی را استفاده بر بستر اینترنت پاک دانست و گفت: موتور جست‌وجوگر ملی با توجه به خط و زبان فارسی در فضای سایبر، جست‌وجوهای مورد علاقه مردم را انجام می‌دهد.

علی حکیم‌جوادی در آن زمان به مهر گفت: فاز مطالعاتی این پروژه ملی در سه کانال مجزا آغاز شده که در نهایت یک مدل به عنوان پایلوت برای آن اجرایی خواهد شد. وی با تاکید براینکه روی چندین مدل موتور جست‌وجو برای نهایی کردن این پروژه در حال تحقیق هستیم، اضافه کرد: خوشبختانه روی یکی از این مدل‌ها اقدامات خوبی انجام شده که در آینده نزدیک هم بخشی از آن آماده ارائه خواهد بود.

حکیم جوادی با اشاره به آغاز کار تحقیقاتی روی پروژه «ضد بدافزار بومی» که به موازات پروژه موتور جست‌وجوگر در حال انجام است، تصریح کرد: طی برنامه پنجم توسعه چندین پروژه به عنوان زیرساخت‌های شبکه ملی اطلاعات اجرایی خواهد شد که یکی از این پروژه‌ها موتور جست‌وجوگر ملی است. حکیم جوادی با بیان اینکه باید برای موتور جست‌وجوی ملی استراتژی تعریف شود؛ گفت: تعریف مدل کسب‌وکار و سرمایه‌گذاری روی این پروژه باید به نحوی باشد که بتواند جایگزین موتورهای جست‌وجوی فعلی باشد. وی با تاکید بر لزوم تعریف بیزینس مدل برای موتور جست‌وجوگر ملی پس از راه‌اندازی آن اضافه کرد: یک بخش عمده‌ای از این کار به کسانی برمی‌گردد که می‌خواهند روی بستر این موتور جست‌وجوگر خدمات دهند و این پروژه را پشتیبانی کنند. رییس سازمان فناوری اطلاعات ایران با اشاره به کاربرد خط و زبان فارسی در فضای سایبر خاطرنشان کرد که جست‌وجوهای مورد علاقه کاربران ایرانی بر این بستر به صورت بومی فراهم خواهد شد. وی با اشاره به مدل‌های موفق موتور جست‌وجوگر ملی در دنیا گفت: برای مثال کشور کره‌جنوبی با توجه به علاقه‌مندی مردمش به اطلاعات تمرکز جدی بر زبان در این بستر کرد و موفق شد.

آمادگی ترکیه برای همکاری

در حالی که گفت‌وگوهای انجام شده همه از فعالیت بخش خصوصی و نیروهای داخلی روی این پروژه حکایت داشت، اما خبرهایی هم از حضور چینی‌ها در راه‌اندازی این موتور شنیده می‌شد. البته این موضوع بعد‌ها از سوی دیگر کشورها هم دنبال شد. به‌طوری که بعدها رضا تقی‌پور در دیدار با جودت ایلماز وزیر مشاور دولت ترکیه و رییس بیست و دومین کمیسیون مشترک جمهوری اسلامی ایران و ترکیه به پیشرفت‌های ایران در حوزه ICT اشاره کرد و گفت: ارتباط فیبر نوری دو کشور، ارتباط ماهواره‌ای دو کشور و استفاده از باند ماهواره، ارتباط مستقیم تلفنی (رومینگ)، شبکه‌های ارتباط داده‌ها، موتور جست‌وجو و نرم‌افزارهای پایه از جمله زمینه‌های همکاری میان دو کشور محسوب می‌شود.

وی با بیان اینکه این موارد پیش از این نیز در دیدار وزیر ارتباطات کشور ترکیه مورد بررسی قرار گرفته بود، خاطرنشان کرد: امید می‌رود با توجه به مشترکات تاریخی، فرهنگی و مذهبی در مسائل تجاری و اقتصادی، شاهد حضور بخش خصوصی در راستای ارائه خدمات میان دو کشور باشیم. تقی‌پور تاکید کرد: در زمینه اینترنت و فناوری اطلاعات کارهای خوبی در ایران صورت گرفته که از جمله می‌توان به موتور جست‌وجوی ملی و نرم افزارهای پایه اشاره کرد که در صورت تمایل می‌توانیم بصورت مشترک، تعامل و همکاری کنیم.

توان رقابت داریم؟

در حالی که هم‌اکنون جنگی سخت بین موتورهای جست‌وجوی جهانی برای کسب سهم از بازار این فناوری وجود دارد و گوگل همچنان در صدر جدول و یاهو و بینگ مایکروسافت رتبه‌های دوم و سوم را به خود اختصاص داده‌اند سوالی که پیش می‌آید آن است که آیا موتور جست‌وجوی ملی که هنوز نامی برای آن تعیین نشده توان رقابت با نمونه‌های جهانی را دارد؟

ملک پرست، مدیرکل تحقیق و توسعه شرکت فناوری اطلاعات با بیان اینکه نحوه چگونگی ارائه سرویس موتور جست‌وجوگر ملی در دست بررسی است، در این باره می‌گوید: در استفاده از موتورهای جست‌وجوی بین‌المللی کاربر برای جست‌وجوی اطلاعات خود با چندین هزار صفحه مواجه می‌شود که دسترسی به گزینه مورد نظر خود در این تعداد اطلاعات بسیار زمان‌بر است، اما در سرویس دهنده کشوری کاربر حداکثر از میان ۴۰ آیتم موضوع مورد نظر خود را پیدا می‌کند.

وی یکی دیگر از ویژگی‌های مهم موتور جست‌وجوگر ملی را بحث امنیتی آن عنوان کرد و گفت: با استفاده از این موتور جست‌وجو اطلاعات کاربران برای جست‌وجوی موضوعات به خارج از کشور منتقل نخواهد شد. این گفته در حالی مطرح می‌شود که معمولا موتور‌های جست‌وجو با ارائه نمونه‌های بسیار از مورد جست‌وجو شده سعی می‌کنند تا کاربر در نهایت به مقصود خود برسد، اما حکیم جوادی رییس سازمان فناوری اطلاعات در این مورد می‌گوید: موتور جست‌وجوی ملی هم از آن دست پروژه‌ها است که نمی‌شود زمان پایان یافتنی برای آن تعریف کرد و هرچند امروز ما موتور جست‌وجو را داریم و تا بخشی به آن رسیده‌ایم، ولی باید دید آیا این موتور جست‌وجو می‌تواند با ۱۲۰ و ۱۳۰ موتور جست‌وجوی مطرح دنیا رقابت کند؟ و این موضوعی است که همکاران ما با مراکز تحقیقاتی داخل کشور در حال کار هستند و خوشبختانه به نتایج خوبی رسیده‌اند.

رییس سازمان فناوری اطلاعات گفت: نمونه‌های پایلوت این طرح آماده است و هم‌چنان در حال تکمیل است و امیدواریم تا آخر امسال نخستین پایلوت آن را در حال کار داشته باشیم. وی درباره نام آن گفت: هنوز نامگذاری خاصی برای آن نداشتیم و فعلا روی بحث فنی کار می‌کنیم، ولی شاید یکی از راه‌های آن ایجاد همه پرسی باشد.