تاثیرسنجی سیاست‌گذاری‌های ارتباطی از تلگرام تا اینستاگرام
سیگنال پالایش به جای مسدود‌سازی
تلگرام امروز بیش از ۴۹ میلیون کاربر ایرانی دارد
پیش از این موضوع فیلترینگ اینستاگرام در خود شبکه‌های اجتماعی نیز بحث‌های فراوانی برانگیخته بود. از جمله یادداشت علی ربیعی سخنگوی دولت در اینستاگرام به این موضوع اشاره داشت که دیدگاه‌ها، نظرات و تصمیمات محمدجواد جهرمی وزیر ارتباطات یک دیدگاه و تصمیم شخصی نبوده بلکه آنچه وی اعلام و اجرا کرده دیدگاه دولت در این زمینه است و اقدمات وی مبتنی بر تصمیم دولت و رئیس‌جمهور بوده است. ربیعی همچنین درباره اینستاگرام نوشت: ۲۳۰ هزار خانواده یعنی چیزی حدود ۹۵۰ هزارنفر ایرانی در این اوضاع بیکاری گسترده برای امرار معاش خود وابسته به این شبکه اجتماعی هستند. معتقدم هرگونه محدودسازی یا تعطیلی اینستاگرام کوچ دادن حدود یک میلیون ایرانی به سمت بیکاری و فقر است. به‌دنبال این موضوع اکانت سیدمصطفی میرسلیم در شبکه فیلتر شده توییتر خطاب به سخنگوی دولت نوشت: این چه خفتی است که سخنگوی دولت مدعی شده اینستاگرام یک میلیون شغل در کشور آفریده است؟ عدم خودباوری تا چه حد؟ همین توییت واکنش سجاد بنابی سخنگوی وزارت ارتباطات را در پی داشت که نوشت: ایجاد شغل خفت است یا اظهارنظر سخنگوی دولت؟ اگر استفاده از اینستاگرام یا هر پلت‌فرم بین‌المللی خفت است حضور جناب عالی اینجا چه معنایی دارد.
سنجش تاثیرگذاری سیاست‌ها
از اوایل سال ۹۷ که تلگرام در ایران فیلتر شد بحث پیرامون تاثیرگذاری سیاست محدودکردن شبکه‌های اجتماعی در ایران ادامه داشته است. از همان زمان بحث حمایت از پیام‌رسان‌های بومی نیز با تاکیدات نهادهایی چون شورای‌عالی فضای مجازی در دستور کار قرار گرفت. ارائه تسهیلات مالی و فنی به پیام‌رسان‌های ایرانی بخشی از سیاست‌های مربوط به توانمندسازی رقبای ایرانی آنها بوده است با این حال آمارهای جدید نشانگر این است که تعداد کاربران ایرانی تلگرام به رغم فیلترینگ رشد کرده است. براساس بررسی مرکز پژوهشی «بتا» تلگرام امروز بیش از ۴۹میلیون کاربر ایرانی دارد و بیش از ۲ میلیون کانال فارسی دارد که سالانه ۵۰۰ میلیون پست منتشر می‌کنند. براساس تحلیل‌های این مرکز پژوهشی این تعداد پست در مجموع بیش از ۱۰۰ میلیارد نمایش را به خود اختصاص می‌دهد که نشانگر این است که هنوز تلگرام به‌عنوان پیام‌رسان کاربردهای مختلفی برای کاربران ایرانی دارد.
فیلترینگ تلگرام در زمان خود انتقادهای فراوانی را حتی در میان مسوولان برانگیخت و از طرف دیگر عدم برخورد با پیام‌رسان‌های مشابه که مشکلات امنیتی فراوانی داشتند بحث برانگیز شد. از آنجا که یکی از دلایل مسدود‌سازی آن فروش بیگ‌دیتا اعلام می‌شد بسیاری معتقد بودند تلگرام در مقایسه با دیگر رقبا در این زمینه سیاست‌های حفاظت داده و امنیت بهتری داشت. اخیرا تغییر یک سیاست در نگهداری داده در پیام‌رسان واتس‌اپ باعث موج بزرگ مهاجرت جهانی از این پیام‌رسان به دیگر اپلیکیشن‌های مشابه از جمله تلگرام و سیگنال شده است. حتی در مورد توییتر دیگر شبکه اجتماعی فیلتر شده نیز تحلیل‌ها حاکی از استفاده قابل‌توجه مردم و نخبگان اجتماعی و سیاسی است. بر این اساس توییتر ۲ میلیون کاربر در ایران دارد که در سال حدود ۵۰۰ میلیون توییت منتشر می‌کنند که از این تعداد ۲۰۰ میلیون ری‌توییت است. همچنین کاربران بیش از ۱۰۵ میلیارد لایک نسبت به توییت‌های هم انجام می‌دهند که نشانگر سطح بالای تعامل کاربران ایرانی در آن است. توییتر همچنین به یک شبکه اطلاع‌رسانی مهم برای شخصیت‌های سیاسی، نهادها و وزارتخانه‌ها و... تبدیل شده و بسیاری از شخصیت‌های مهم سیاسی کشور و به خصوص مخالفان این شبکه‌ها در آن حضور دارند. در نقطه مقابل یعنی پیام‌رسان‌های ایرانی هنوز نتوانسته‌اند فضای رسانه‌ای وسیعی را به خود اختصاص دهند هرچند برخی از این شبکه‌ها با کمک حمایت‌های گسترده انجام شده با رشد کاربر مواجه بوده‌اند از جمله به گزارش مرکز پژوهشی بتا پیام رسان سروش حدود ۱۲ میلیون و پیام رسان بله ۵/ ۷ میلیون کاربر دارند.
پالایش به جای مسدود‌سازی
به گزارش «ایسنا» سخنگوی قوه قضائیه در تازه‌ترین اظهارنظر در این زمینه گفته است: این روزها ویروس‌هایی بدتر از کرونا از جمله تبلیغ خودکشی در بین نوجوانان، خرید و فروش سلاح و… دیده می‌شود. اقدام قضایی انجام شده و سخنان مطرح شده در روزهای اخیر همگی بیانگر پالایش این فضا از مصادیق مجرمانه است نه انسداد فضای مجازی. مواضع رسمی قوه قضائیه همان است که در سخنان رئیس قوه یا سخنگو اعلام می‌شود. انتظار بر این است که همچون کادر درمان که پالایش‌های بیماری و ویروس را آغاز کردند، مسوولان مربوط به فضای مجازی نسبت به بومی‌سازی و پالایش این فضا و پاسخگویی نسبت به قصورات خود اقدامات لازم را انجام دهند.
سخنگوی قوه قضائیه ادامه داد: در رابطه با شخص موردنظر (وزیر ارتباطات ) موارد متعددی مطرح است که طبق قوانین رسیدگی خواهد شد و نتیجه رسیدگی در پایان رسیدگی مشخص می‌شود که آیا ما فرد را مقصر یا مجرم می‌دانیم یا نمی‌دانیم. درخواست ما از سیاسیون این است که هراس افکنی نکنند و مقابله با تخلف را مقابله با مردم جلوه ندهند. مردم ما می‌دانند دوران دوگانه‌سازی مجعول گذشته است و مردم شاهد عملکرد مردمی قوه قضائیه هستند. در همین حال کاربران گزارش داده‌اند که پیام‌رسان سیگنال از عصر دوشنبه از دسترس خارج شده است هرچند در این زمینه هیچ خبر جدید و رسمی منتشر نشده است. سیگنال از جمله پیام‌رسان‌هایی بوده که در بین فعالان صنعت به‌عنوان یکی از امن‌ترین ابزارهای ارتباطی شناخته می‌شود. به دلیل اینکه اطلاعات کاربران فقط روی دستگاه‌های دو طرف است و در یک سرور بینابینی ذخیره نمی‌شود، عملا شرکت صاحب پیام‌رسان و دیگران قادر به سوءاستفاده از داده‌های کاربران نیستند.
توجه به آثار اقتصادی سیاستگذاری
وابستگی بیش از پیش کاربران به اینترنت و فضای مجازی به‌خصوص در دوره کرونا عملا سیاست‌گذاری‌های این حوزه را با حساسیت زیادی روبه‌رو کرده است. علی ربیعی سخنگوی دولت در این زمینه در اینستاگرام خود نوشته است: از ارتباطات میان‌فردی گرفته تا شکل‌گیری و فعالیت گروه‌های ثانویه و ارتباطات اداری در این شبکه‌های اجتماعی صورت می‌گیرد. کارکردهای تفریحی، اطلاع‌رسانی و آموزشی به این شبکه‌ها انتقال یافته است، بنابراین هرگونه سیاستگذاری در این‌خصوص، بدون‌توجه به آثار اقتصادی و زندگی اجتماعی، جامعه را با نگرانی مواجه می‌سازد.
ربیعی با یادآوری خاطره‌ای در مورد مشکلاتی که در مورد تماس تصویری رایتل در سال ۱۳۹۲ پیش آمد، نوشته است: در مورد امکان‌پذیری محدود کردن فضای مجازی از طریق استفاده از روش‌هایی همچون فیلترینگ جای بحث وجود دارد. به یاد دارم در اواخر سال ۱۳۹۲، ظرفیتی در اپراتور رایتل برای برقراری تماس تصویری فراهم شده بود. در آن زمان با یک سوال و گرفتن حکمی از مراجع عظام، امکان راه‌اندازی این ظرفیت توسط رایتل با مشکل مواجه شد که سبب کاهش مزیت رقابتی رایتل در برابر سایر رقبا شد. من، به‌طور مفصل با آن مرجع گرانقدر صحبت و اشاره کردم هم‌اکنون این اقدام با نصب دوربین روی کامپیوتر امکان‌پذیر است اما به هرحال موفقیتی حاصل نشد و به احترام آن نظر، این امکان بلااستفاده ماند. این مساله را مقایسه کنید با مدت زمان کمی بعد از آنکه تحولات دنیای تکنولوژی چنان پیش‌رفت که این تماس‌ها را به امری کاملا عادی بدل ساخت.
در یک شبیه‌سازی دیگر، نگاه کنید به قانون منع به‌کارگیری ماهواره که چند سال ماموران در پشت‌بام‌ها به‌دنبال دیش‌های ماهواره‌ای بودند و مقایسه کنید با پشت‌بام‌های امروز حتی در دورافتاده‌ترین روستاها و نیز پشت‌بام‌های همان سیاست‌گذاران. این یعنی نوعی خاص از سیاستگذاری فرهنگی، نزدیک به تمامی خانوارهای ایران را به افرادی قانون‌شکن تبدیل کرده است. به گفته ربیعی یکی از نگرانی‌هایی که باعث بروز این نوع تصمیمات می‌شود، بردن عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی به عرصه‌های سیاسی و امنیتی است. امنیت‌زدایی و سیاست‌زدایی از این ساحت‌ها موجب رشد و توسعه تولیدات قابل‌قبول در این حوزه‌ها خواهد شد. بخشی از نگرانی‌ها، تغییرات طبیعی ارزشی در سطح جهانی است که سیاست‌گذاری‌های سلبی، راهکار نامناسب و تشدیدکننده خواهد بود.
