فرصت‌های رفع فیلتر از یوتیوب

سیمین عزیزمحمدی: فراگیر شدن شبکه‌های اجتماعی طی سال‌های اخیر فرصتی برای دولت شد تا موضع روشنی نسبت به فعالیت این شبکه‌ها داشته باشد و از رفع فیلتر برخی از آنها صحبت کرد به‌طوری که وزیر ارتباطات مدعی شد دولت موافق رفع فیلتر شبکه‌ها است، اما بازگشایی آنها نیز در اختیار دولت قرار ندارد، بلکه بر عهده کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه است. این در حالی بود که رئیس‌جمهوری نیز گفته در عرصه فناوری و علم نمی‌توان با حکم قضایی و با دستور محدودیت ایجاد کرد، چرا که جمع‌آوری و کنار گذاشتن این نوع فناوری در زمینه علمی امکان‌پذیر نیست. شکل‌گیری همین رویکرد در دولت یازدهم باعث شد تا برای بازگشایی شبکه‌های اجتماعی پیشگام شده و به نظر می‌رسد در نخستین اقدام می‌خواهد رفع فیلتر آنها را از مراکز علمی کلید بزند. در همین راستا، مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت با اشاره به درخواست مجموعه دانشگاهی از رایزنی با دادستانی برای رفع فیلتر دو سرویس «بلاگ‌اسپات» و «یوتیوب» خبر داد.

به گفته معاون وزیر ارتباطات این دو سرویس منبع بزرگی برای اشتراک گذاشتن مقالات و محتوای علمی و آموزشی هستند و به همین دلیل، درخواست بازگشایی آنها به دادستانی ارسال شده با این حال به گفته جهرمی موضع دادستانی این است که اگر ما به‌عنوان مجری بتوانیم نظام کنترل خطوط قرمز را پیاده‌سازی کنیم و در کنار هم قرار دهیم مخالفتی با این مساله نخواهند داشت. در حالی که وزارت ارتباطات به دنبال چانه‌زنی با دادستانی برای فراهم کردن امکان استفاده از این یوتیوب است، امروزه شبکه‌های اجتماعی به یک ابزار مهم و اثربخش در حوزه آموزش و یادگیری مجازی یا آنلاین(Elearning) تبدیل شده‌اند. یک نظرسنجی از ۴ هزار دانشکده دانشگاه‌های مطرح آمریکا در سال ۲۰۱۴ نشان می‌دهد ۴/ ۶۴درصد اعضای هیات علمی در زندگی شخصی و ۸/ ۳۳درصد آنها برای تدریس از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. کاربرد شبکه‌های اجتماعی در دانشکده علوم انسانی و هنر، حرفه و علوم کاربردی و اجتماعی نسبت به علوم طبیعی، ریاضیات و علوم کامپیوتر با نرخ بالاتری است. آنها معمولا وبلاگ‌ها و ویکی‌ها(مانند ویکی‌پدیا) برای آموزش و فیس‌بوک یا LinkedIn را برای ارتباطات اجتماعی و حرفه‌ای بیشتر ترجیح می‌دهند.

چرا یوتیوب؟

بدون شک، تماشای ویدئو برای هر کاربر اینترنتی سرگرم‌کننده است به‌طوری که هر فرد بزرگسالی روزانه بیش از پنج ساعت را صرف تماشای ویدئو می‌کند. در واقع، همین محبوبیت باعث شد ویدئو به مهم‌ترین ابزار آموزش و یادگیری آنلاین تبدیل شود تا جایی که ۹۸درصد سازمان از آن به‌عنوان اصلی‌ترین استراتژی آموزش دیجیتالی در سال ۲۰۱۶ استفاده کنند. این در حالی بوده که یادگیری از طریق ویدئو ۶۰هزار بار سریع‌تر از متن است. در این میان، ویدئوهای یوتیوب به دلیل رایگان و در دسترس بودن به بزرگ‌ترین منبع آموزشی یادگیری آنلاین تبدیل شده است. استفاده از ویدئوها به منظور آموزش دارای مزایای مختلفی از جمله بهبود تفکر دانشجو از طریق داده‌های بصری، یادگیری مهارت‌های پیشرفته‌تر و افزایش مشارکت دانشجویان است. مربیان به راحتی می‌توانند یک گفت‌وگوی ویدئویی را در یک موضوع مرتبط با کلاس به اشتراک بگذارند تا مطالب بیشتری تدریس کنند.

آنها همچنین می‌توانند محتوای ویدئوی خود را آپلود کنند و لیست‌های پخش یوتیوب را بسته به موضوع ایجاد کنند. این فیلم‌ها می‌تواند بخشی از یک دوره باشد، با این حال، آموزگاران نیز می‌توانند از آن برای پخش تمام آموزش‌ها یا تیزرها برای جذب مخاطبانی که می‌خواهند، استفاده کنند. از دیگر مزایای استفاده از ویدئوهای یوتیوب برای آموزش و یادگیری آنلاین می‌توان به ادغام مجازی چندین کلاس، ایجاد گروه‌های آموزشی یادگیری مجازی، ترویج بحث آنلاین، بسترسازی برای توسعه آموزش و یادگیری از طریق موبایل، ایجاد امکان microlearning(واحدهای کوچک آموزشی به لحاظ حجم و زمان یادگیری مانند آموزش و ترویج پارادایم‌های جدید)، تشویق دانشجویان به استفاده و توسعه مهارت‌های یادداشت‌برداری از منابع مختلف، ارتقای درک مفاهیم پیچیده که از طریق متن قابل تفهیم نیستند و امکان ساخت ویدئو به دست خود دانش‌آموزان و دانشجویان اشاره کرد.

آموزش آنلاین و مشارکتی

روش‌های تدریس همانند هر پدیده دیگری در عصر تکنولوژی با تحولات قابل توجهی مواجه شده و امروزه multimedia یا آموزش آنلاین از طریق شبکه‌های آموزشی مانند یوتیوب به یکی از ابزارهای کمک آموزشی در دانشگاه‌های مطرح جهان تبدیل شده است. در واقع، این خدمات اینترنتی مانند محتوای ویدئویی فرصتی هم برای استادان و هم دانشجویان برای ارائه بهتر و راحت مفاهیم و مباحث فراهم کرده است. در این راستا، حسین امامی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر رسانه‌های نوین به «دنیای اقتصاد» گفت: سرویس‌هایی مانند یوتیوب این روزها به یکی از شیوه‌های تدریس در کلاس‌ها یا کارگاه‌های آموزشی تبدیل شده است. اما فیلتر بودن آن همیشه دردسرساز است. هرچند تنها راهکار ما برای استفاده از آن راه‌اندازی فیلترشکن است با این حال، این نوع رویکرد برای محدود کردن جامعه علمی و فرهنگی دانشگاهی بوده و مشکل‌آفرینی کرد. به هر حال، انتظار می‌رود این کلمه فیلترینگ در ادبیات مسوولان دست اندرکار اصلاح شود، زیرا زمانی که صحبت از فیلتر کردن سایت یا خدمات اینترنتی می‌شود یعنی سایت و خدمات موردنظر پس از بازبینی مسوولان قابل دسترسی باشد، در صورتی که در حال حاضر ما با مسدود بودن کامل آنها مواجه هستیم که هرگونه دسترسی را غیرممکن می‌سازد.

بحث محدودیت یا عدم دسترسی مراکز دانشگاهی کشور به خدمات آموزشی اینترنتی به فیلتر شدن برخی سایت‌ها از سوی مراجع داخلی ختم نمی‌شود، چرا که همزمان با شدت گرفتن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، جامعه علمی کشور نیز با محدودیت‌های فراوانی برای دسترسی به مقالات و منابع علمی خارجی روبه‌رو شد به‌طوری که سایت موردنظر به محض مواجهه با IP از سوی ایران امکان دسترسی به آن مسدود می‌شد. در همان زمان نیز استفاده از فیلترشکن راه حل استادان و دانشجویان برای دور زدن این تحریم‌ها بود. هرچند این رویکرد از سوی مراکز علمی خارجی مغایر با جریان آزاد اطلاعات یا دسترسی به پهنای باند به‌عنوان بخشی از حقوق بشر بود.

به هر حال، همه این اتفاقات حاکی از آن است که استفاده از اینترنت یا شبکه‌های اجتماعی امروزه به یکی از خواسته‌ها و حقوق شهروندان تبدیل شده و در این میان استفاده از راهکارهایی مانند فیلترینگ یا حتی فیلترینگ هوشمند در این میان کارساز نبود و تنها هزینه‌هایی مانند تهیه فیلترشکن به کاربران حتی در بین نوجوانان تحمیل کند. به گفته این استاد دانشگاه، رفع فیلتر یوتیوب و بلاگ اسپات در دانشگاه‌ها اتفاق و فرصتی بسیار خوبی برای تقویت شیوه‌های آموزشی است. به هر حال، رویکرد جهانی آموزش اجرای آن به‌صورت مشارکتی از طریق VOD بوده و در این میان، استفاده از شبکه‌های اجتماعی امکان بهبود کیفیت درسی و مشارکت بالا از سوی استادان و دانشجویان را فراهم می‌کند. این مشارکت می‌تواند به‌صورت آنلاین با سایر دانشگاه‌ها داخلی و خارجی انجام بگیرد و دستاوردهای علمی به اشتراک گذاشته شود. در این شرایط دیگر کلاس محدود به فضای بسته یا حتی مباحث درسی آن دانشگاه محدود نمی‌شود و به‌طور قطع رشد کیفی و کمی علمی را در پی خواهد داشت.