چالش‌های جدید طرح ثبت گوشی موبایل

لیدا ایاز: اجرای طرح شناسایی گوشی‌های موبایل غیرقانونی در ایران از جمله طرح‌هایی است که با بر خورد به موانع متعدد در بستر اجرایی هنوز به مرحله اجرا نرسیده است. طرح رجیستری گوشی‌های موبایل یکی از تمهیداتی است که با اجرای آن در صورت ورود غیرقانونی گوشی تلفن همراه به کشور اجازه فعال کردن سیم‌کارت روی آن داده نمی‌شود. گوشی‌هایی که از مبادی قانونی وارد کشور می‌شوند کد IMEI آنها که یک شماره ۱۵ رقمی است، ثبت می‌شود و با ترکیب شناسه هویتی مثل سریال سیم‌کارت، تبدیل به یک شناسه معتبر می‌شود. اما آن طور که مسوولان اعلام کرده‌اند تمام گوشی‌های موجود در بازار کشور و نیز در دست مردم تا پیش از آغاز رسمی طرح مجاز محسوب می‌شوند و به ویژه برای گوشی‌هایی که در دست مردم است مشکلی به وجود نمی‌آید.

اما اجرای این طرح از گذشته تاکنون با چند مشکل مهم مواجه بوده است که یکی از آنها غیرفعال بودن نمایندگی برندها معتبری است که در بین مردم محبوبیت دارند که از جمله شاخص‌ترین آنها شرکت اپل است. گوشی‌های برند اپل در ایران با واسطه‌های مختلف از کشورهای اطراف خریداری می‌شوند و پس از ورود به کشور با افزایش نسبی قیمت به فروش می‌رسند. این گوشی‌ها در کشور قابل تعویض نیستند و هیچ گونه خدمات پس از فروش از سوی شرکت سازنده به‌صورت رسمی به آنها ارائه نمی‌شود مگر اینکه گوشی به کشور دیگری که دارای فروشگاه اپل است ارسال شود. با این وجود هنوز اپل یکی از محبوب‌ترین گوشی‌ها بین ایرانیان است و همین مساله هم باعث شد تا مسوولان در تلاش برای یافتن راه‌حلی باشند که استفاده از آن را در کشور پس از اجرای طرح ثبت گوشی‌های موبایل قانونی کنند. به این ترتیب وزارت صنعت، معدن و تجارت چندی پیش پس از بررسی‌های لازم مجوز ثبت سفارش برای واردات گوشی‌های آی‌فون با نشان تجاری APPLE را برای ۹ شرکت صادر کرد. این شرکت‌ها باید خدمات پس از فروش را نیز به خریداران ارائه کنند تا پس از اجرای طرح رجیستری تلفن همراه در کشور، تلفن‌های همراه اپل فعال بمانند.

صدور هشدارهای مقطعی

با وجود همه این پیش‌بینی‌ها پیش از آغاز این طرح اما هنوز هم هشدارهای متعددی از سوی مراجع مختلف درباره اجرای این طرح و عواقب آن به کسانی که از گوشی‌های قاچاق استفاده می‌کنند داده می‌شود. چندی پیش بود که حسین کریمی، رئیس اتحادیه تجهیزات مخابراتی با وجود اطمینان دادن مسوولان به مصرف‌کنندگان مبنی بر اینکه گوشی‌های قاچاق خریداری شده تا پیش از اجرای طرح دچار مشکل نمی‌شوند به مردم هشدار داد که مراقب تبعات استفاده از گوشی‌های قاچاق باشند. اما سوال اینجاست که تا پیش از اجرای طرح رجیستری چه تبعاتی گریبان‌گیر مصرف‌کنندگان این گوشی‌ها می‌شود؟

او در این خصوص به « دنیای اقتصاد» گفت:«با وجود اینکه بارها به مردم اعلام شده گوشی‌هایی که از مبادی رسمی کشور وارد نمی‌شوند قاچاق هستند اما هنوز هم خرید و فروش این اجناس ادامه دارد. برای آگاهی از اینکه جنس خریداری شده از مبادی قاچاق وارد کشور شده کافی است در لحظه خرید با وارد کردن IMEI در سامانه وزارت صنعت و گمرک متوجه شوید که این شماره به ثبت رسمی رسیده یا خیر. در صورت موجود نبودن کد آن مشخص است که این کالا به‌صورت غیررسمی وارد شده و فاقد حق و حقوق قانونی برای مصرف‌کننده است و گارانتی رسمی ندارد اما آنچه مهم است این است که بخش اعظمی از کالاها هنوز هم از بازار قاچاق وارد کشور می‌شوند و درباره گوشی موبایل آمارها نشان داده است که بیش از ۹۰ درصد خرید و فروش این کالا به‌صورت قاچاق است و ما نیز با در نظر گرفتن اجتناب ناپذیر بودن این موضوع پیشنهاد داده‌ایم کالاهای قاچاقی که واردکنندگان آن به‌صورت داوطلبانه به معرفی آن بپردازند با تخفیف در نظر گرفتن جرایم می‌توانند به ثبت رسمی برسند.»

او درباره تبعاتی که نسبت به آن هشدار می‌دهد، می‌گوید: «این احتمال وجود دارد که تا اجرای طرح شناسایی و ثبت گوشی‌ها در کشور مواضع و برنامه‌های مسوولان تغییر کند و به‌طور مثال گوشی‌های قاچاق و بدون ثبت در دست مردم با مشکلاتی هنگام اجرای طرح مواجه شوند.» با این حال همه چیز فعلا در حد احتمال است؛ چراکه اجرایی شدن چنین موضوعی نیاز به موافقت سایر بازیگران از جمله وزارت ارتباطات و اپراتورها نیز دارد. او ادامه می‌دهد: «البته مردم نیز به صورت آگاهانه این خریدها را انجام می‌دهند با این وجود بهتر است خریداران از شرکت‌هایی که به‌صورت رسمی این کالاها را وارد می‌کنند، خرید کنند.» او درباره چگونگی وضعیت گوشی‌هایی که به‌صورت مسافری و خرید شخصی افراد در بیرون از کشور انجام می‌شود، پس از اجرای طرح رجیستری می‌گوید: «پیش از این هم اعلام شده که این گوشی‌ها به محض ورود به کشور شماره IMEI آن از سوی خریدار در فرودگاه و در گمرک به‌صورت جداگانه ثبت شود، البته ممکن است برخی از گوشی‌ها به‌صورت دست دوم خریداری شده باشد که پیدا کردن IMEI‌های آنها با مشکل مواجه همراه است و هنوز تصمیمی در این زمینه گرفته نشده است و وزارت صنعت و گمرک باید در این باره پاسخگو باشند.»

چرا اجرای رجیستری موبایل به تعویق می‌افتد؟

اولین تجربه اجرای طرح رجیستری موبایل به سال ۸۵ بر می‌گردد و پس از آن اجرای چندباره این طرح به دلیل مشکلاتی که راه‌حل‌های از پیش‌تعیین شده‌ای نداشت به بن بست خورد. علیرضا محمدی یکی از طراحان پروژه رجیستری چندی پیش در ارتباط با معلق شدن اجرای این پروژه از سال ۸۵ تاکنون اعلام کرد که طرحی که در سال ۸۵ اجرا شد به دو دلیل اجرا نشدن از سوی همه اپراتورها و متکی بر شناسه گوشی بودن با شکست مواجه شد، چراکه شناسه گوشی ماهیتی قابل جعل داشت و به راحتی، با هزینه اندک و دانشی جزئی قابل جعل بود. به گفته او برخی ناهماهنگی‌ها در بدنه مخابرات مثل اپراتورها برای نصب تجهیزات، ممکن است زمان نامشخصی را برای اجرای پروژه تلف کند، اما به معنای توقف طرح نیست. او نیز با تاکید بر اینکه این طرح گوشی‌هایی که در دست مردم هست را شامل نمی‌شود، اضافه کرد: «کسانی که از قبل گوشی را دریافت کرده‌اند، نمی‌دانند که قاچاق است یا خیر اما بعد از اجرای رجیستری، گوشی‌هایی که از مبادی قانونی وارد کشور می‌شوند کد IMEIآنها ثبت می‌شود و با ترکیب شناسه هویتی مثل سریال سیم‌کارت، شناسه غیرقابل جعلی ایجاد می‌شود. به گفته او با این شناسه غیرقابل جعل، در سمت اپراتورهای موبایل امکان سرویس دادن به گوشی‌های قاچاق نخواهد بود.

به گفته محمدی طرح رجیستری می‌خواهد اجرا شود تا مصرف کالای قاچاق در کشور بی‌معنی شود. او درباره ضرر و زیان‌های قاچاق در حوزه موبایل اعلام کرد با توجه به اینکه رجیستری می‌خواهد سود ۱۰۰۰ میلیارد تومانی را از جیب قاچاقچیان یقه سفید بیرون آورده و به حاکمیت بازگرداند، عده‌ای سعی می‌کنند با هر دستاویزی آن را محکوم کنند. محمدی درباره اینکه فقط از طریق قرار دادن سیم‌کارت در گوشی می‌توانیم متوجه قاچاق بودن آن شویم یا خیر؟، گفت: کانال‌های ارتباطی مختلفی برای این موضوع در نظر گرفتیم که یکی اینترنت، USSD، خود سیم‌کارت و... است.

گوشی‌های میهمان

یکی دیگر از مشکلات اجرای رجیستری موبایل در سال ۸۵ بلاتکلیفی گوشی‌های میهمان بود که گوشی‌های مسافران به ایران غیرفعال می‌شد، چراکه میهمانان خارجی به دلیل بی‌اطلاعی از مقررات ایران اغلب قادر به ارائه IMEI برای فعال‌سازی گوشی شان نیستند به همین دلیل بر اساس پیش‌بینی‌های مجریان این طرح قرار است شماره IMEI گوشی خارجی (ثبت نشده) روی MSISDN متعلق به خارج‌ (گوشی و سیم‌کارت‌هر دو خارجی باشند) بدون محدودیت سرویس دریافت کند تا میهمانانی که به ایران می‌آیند با مشکل موبایل مواجه نشوند و مدت زمان فعال بودن گوشی میهمانان خارجی در ایران از مدت زمان اقامت یا زمان روادید آنها در ایران تبعیت می‌کند. حالا در حالی که زمزمه‌هایی مبنی بر اجرای طرح رجیستری شنیده می‌شود هنوز هم مشخص نیست وضعیت گوشی‌های میهمان پس از اجرای طرح رجیستری چه خواهد شد. در حال حاضر که اپراتورهای ایران با بسیاری از اپراتورهای بین‌المللی خدمات رومینگ دارند و این یعنی مسافران و گردشگران خارجی می‌توانند با سیم‌کارت خود به شبکه موبایل ایران متصل شوند ضمن اینکه می‌توانند با خرید سیم‌کارت‌های اعتباری به تماس داخل کشور بپردازند.