م.ر.بهنام رئوف

داستان تحریم‌های اینترنتی کاربران ایرانی هر روز ابعاد تازه‌تری به خود می‌گیرد. تحریم‌هایی که از چند سال گذشته و با اعمال محدودیت‌هایی از سوی برخی از سایت‌ها و شرکت‌های آمریکایی آغاز و با اعمال محدودیت‌هایی از طرف گوگل به اوج خود رسید، این بار پس از اقدامی که چند ماه پیش از طرف یاهو انجام شده بود به نوکیای فنلاندی نیز سرایت کرده است. شروع داستان

تحریمی که گوگل علیه کاربران ایرانی به اجرا گذاشت و اجازه دریافت برخی از نرم افزارهایش را از آی‌پی‌های با مقصد ایران سلب کرده، نخستین مورد از محدودیت‌های اعمال شده علیه کاربران ایرانی نبود. پیش از آن بسیاری از سایت‌های ایرانی که در صدر آنها، خبرگزاری‌ها و برخی از سایت‌های دولتی قرار داشتند با عدم ارایه‌هاست از سوی برخی از شرکت‌های آمریکایی و کانادایی روبرو شدند. به طوری که پس از اعمال محدودیت‌هایی از این دست طرح دیتاسنترهای داخلی مطرح شد. طرحی که همچنان افقی مبهم پیش روی خود دارد. اما داستان تحریم‌ها فقط به محدودیت‌هایی از این دست ختم نشد. عدم اجازه برای خرید و فروش از سایت‌های معتبر اینترنتی، مجاز نبودن به دیدن یک سایت و عضویت در آن، عدم اجاز دانلود و یا آپلود، همه و همه از اجزای سازنده عنوان تحریم اینترنتی کاربران ایرانی است.

اما مهمترین نکته‌ای که در این بین وجود دارد عدم توجه و همچنین عدم اعتراض نهادهای دولتی به اقداماتی از این دست است. طی سال‌های اخیر محدودیت‌ها علیه کاربران ایرانی به ‌شکل گسترده‌ای در حال رشد است و افسوس آنکه همواره چنین موضوعی از نگاه دولت به دور مانده است.

این درحالی است که در اجلاس جامعه اطلاعاتی که در ژنو برگزار شده بود، همه کشورها هم‌قسم شده بودند از آزادی اطلاع‌رسانی در جامعه اطلاعاتی حمایت کرده و از تبعیض و محدودیت در این عرصه خودداری کنند.

اینک اما کاربران ایرانی در مقابل موجی از تحریم‌های اینترنتی قرار گرفته‌اند که به شکلی توهین‌آمیز و چندجانبه رو به گسترش است. در مقابل این موج اما مسوولان کشوری چندان فعالانه برخورد نکرده‌اند. به‌ندرت محدودیت‌های اعمال شده علیه کاربران ایرانی وجه تبلیغاتی و رسانه‌ای به‌خود گرفته و باز هم به‌ندرت مسوولان کشوری در اندیشه مقابله و یا پاسخ به آن برآمده‌اند.

به‌‌رغم آنکه تحریم‌های اینترنتی سال‌ها است علیه کاربران ایرانی ادامه دارد، هیچ گزارش رسمی تاکنون در این زمینه به مقامات و نهادهای بین‌المللی مسوول ارایه نشده و هیچ اعتراض رسمی به آنها نشده است. طی چند سال اخیر ایران به دفعات در نشست‌های مربوط به اجلاس جامعه اطلاعاتی شرکت داشت اما در هیچ‌کدام از این نشست‌ها موضوع مربوط به تحریم‌های اینترنتی ایران مطرح نشد.

تنها در اجلاس مقدماتی جامعه اطلاعاتی که در ژنو برگزار شد، خبرنگاران ایرانی گزارشی را از تحریم اینترنتی ایران به حاضران ارایه دادند. در طی سه سال گذشته ایران همواره زیر سخت‌ترین فشارها درباره سانسور اینترنتی قرار داشته و مطرح کردن موضوع تحریم‌های اینترنتی علیه کاربران ایرانی می‌توانست فرصت مناسبی برای نشان دادن طرف دیگر این سکه نیز باشد.

به‌نظر می‌رسد بحث مقابله با تحریم‌های اینترنتی بالاخره باید از جایی آغاز شود و این‌گونه به‌حال خود رها نشود.

تحریمی درکار نیست!

در حالی که موج تحریم‌های اینترنتی چندسالی است که آغاز شده و هر روز ابعاد تازه‌تری به خود می‌گیرد اما حمید شهریاری دبیر شورای اطلاع رسانی کشور، چندی پیش در گفت‌و گو با یکی از خبرگزاری‌های رسمی کشور، تحریم اینترنت برای ایران را حرکتی غیرمعقول و غیرمنتظره خواند و گفت: سازمان جهانی I.T.U و اروپایی‌ها نیز مخالف تحریم اینترنتی ایران هستند.

دبیر شورای عالی اطلاع رسانی کشور در آن زمان و در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است ، موج تحریم‌های کشورهای غربی، به حوزه فن‌آوری اطلاعات (IT) هم برسد و مثلا سرویس‌هایی چونGoogle و Yahoo ایران را تحریم کنند، اظهار داشت: امکان این مساله وجود دارد، ولی تعاملات گسترده جهانی مانع این حرکت است.

اما در حالی که مسولان دولتی دلخوش تعاملات گسترده جهانی برای منع کشورهای مطرح از تحریم اینترنتی ایران بودند، گوگل به سادگی آغازگر این ماجرا بود. این غول جستجوی اینترنتی امکان دانلود برخی از نرم افزارهایش را برای کاربرانی که از ایران به این سایت مراجعه کرده‌اند را ممنوع کرد. به دنبال آن یاهو نیز که پیش از آن و در هنگام ایجاد پست الکترونیکی جدید نام ایران را در کشورهای خود قرار داده بود، اقدام به حذف نام کشورمان کرد.

برخی معتقدند ایران را می‌توان به عنوان یکی از بیشترین ترافیک سازان در خاورمیانه برای Yahoo دانست که در تحقیقات اخیر یکی از بخش‌های دولتی مشخص شد که بیش از ۸۵ درصد از کاربران ایرانی از سرویس ایمیل این سرویس دهنده پر قدرت استفاده می‌کنند.

حرکت اخیر خبر ساز وب پورتال مشهور Yahoo در ایران حذف نام این کشور از فرم ویژه ثبت نام عضویت خود بوده است که واکنش‌های قابل توجهی را نیز در بین کاربران اینترنت ایران به همراه داشته است.

هرچند که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان این اقدام یاهو را نمی‌توان تحریم تصور کرد اما همین کار نیز اعتراضات گسترده‌ای را در بین کاربران ایرانی به همراه داشته است.

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که تنها راه مقابله با اقداماتی از این دست ایجاد سرویس‌هایی مشابه برای رفع نیاز کاربران ایرانی است.

ایران که خود از سطح سرویس دهی پائین اینترنتی و علم IT رنج می برد تا بحال سرویس دهنده‌ای مشابه Yahoo را با ماهیت ایرانی به چشم ندیده است و نهایت قدرت آن در چند سرویس ارائه دهنده وبلاگ معمولی، سایت‌های دوستیابی و چند سایت خبری بخش دولتی و خصوصی خلاصه می شود. که این امر سبب تصدیق آخرین تحقیقات یک شرکت ایرانی مبنی بر احساسی بودن اعتراضات اخیر ایرانیان به این اقدام مورد بحث Yahoo است.

با این حال بسیاری از تحلیلگران بر این باورند تا زمانی که ایران نتواند در این حوزه حرفی برای گفتن داشته باشد ناگریز است تا با اتفاقاتی از این دست خواه ناخواه کنار آید.

در این بین برخی از گزارش‌ها نیز گواه بر این ادعا است که عمده شرکت‌های تحریم کننده کاربران اینترنتی ایرانی به دلیل آنکه منفعتی در ایران ندارند یا به دلیل آنکه ماهیتی صد در صد آمریکایی دارند اقدام به فعالیت‌هایی از این دست می‌کنند.

نوکیا‌ هم به جمع تحریم کنندگان می پیوندد

اما اقدامی که در حقیقت منجر به انتشار این گزارش شد، اقدام عجیب شرکت نوکیا نسبت به اعمال محدودیتی برای کاربران ایرانی است.

بر اساس جدیدترین گزارش‌های منتشر شده، صادرات جهانی تلفن همراه با رشد متوسط ‌١٢درصد در سال ‌٢٠٠٧ به ‌١٢/١میلیارد دستگاه رسید و نوکیا برای نخستین بار ‌٤٠درصد از سهم این بازار را به دست آورد.

در ایران نیز براساس آخرین آمار منتشر شده تا این لحظه بالغ بر ۲۶میلیون کاربر تلفن همراه فعال وجود دارد که برخی از آمارها و منابع اطلاعاتی غیر رسمی معتقدند بالغ بر ۶۰درصد این بازار در اختیار این نام تجاری است.

نوکیا متعلق به کشور فنلاند است و جمهوری اسلامی ایران، علاوه بر مراودات سیاسی با این کشور از لحاظ اقتصادی و فرهنگی نیز مراودات بسیاری دارد. اما با این حال اخیرا این شرکت فنلاندی دسترسی کاربران ایرانی را به بخشی از سایت خود ممنوع کرده است!. شرکتی که به جرات می‌توان گفت ۶۰ درصد بازار تشنه ایران را به راحتی در دستان خود گرفته است این بار دسترسی کاربران ایرانی را به بخشی از سایت خود محدود کرده و همانند اقداماتی مشابه با درج جمله‌ای بیان می کند: «این سرویس برای کشور شما قابل استفاده نیست»!.

این درحالی است که زمان راه‌اندازی این سرویس به واسطه پوشش خبری‌ای که توسط رسانه‌های ارتباط جمعی صورت گرفته بود درصد قابل توجهی از کاربران ایرانی برای استفاده از خدمات مورد نظر خود عضو سایت نوکیا شده بودند. نوکیا چند ماه پیش زیر مجموعه‌ای به سایت اصلی خود به نشانیnokia.com ا .mosh اضافه کرده بود. این سایت در رسته سایت‌های گروهی دسته بندی می‌شود و این امکان را برای کاربران فراهم می‌آورد تا تجربیات، نرم افزارها، تم‌ها و آهنگ‌های خود را به صورت رایگان در اختیار یکدیگر قرار دهند.

مدیران ارشد این شرکت فنلاندی اخیرا و با تعطیلی کارخانه خود در بوخوم آلمان با بحران تازه‌ای در اروپا روبرو هستند که به نظر می‌رسد اعمال سیاست‌هایی از این دست، بی‌شک می‌تواند در بازار بکر ایران نیز تاثیر گذار باشد.

چرا که تجربه ثابت کرده است که کاربران دنیای فن‌آوری ایران به شدت به اقداماتی از این دست حساس بوده و واکنش‌های بسیار شدیدی از خود نشان می‌دهند. گوشی‌های نوکیا بی تردید جزو با کیفیت ترین گوشی‌های موجود در بازار محسوب می شود اما با توجه به پیشرفت روزافزون در بخش تلفن همراه و فراگیر شدن گوشی‌های هوشمند که به نرم افزارهای زیادی نیز نیاز دارد، ممنوعیت دسترسی به این سایت علاوه بر آنکه نوعی بی احترامی به مخاطبان ایرانی محسوب می شود، می تواند بازار این برند در کشور را با مشکل روبرو سازد.