«دنیای‌اقتصاد» گزارش میکند
کریم‌‌‌‌‌خان؛ بازار جدید دستفروشهای دارو
کاسبان ناصرخسرو همچنان مشغولند
آخرین روزهای اسفندماه، خیابان ناصرخسرو. هوا هنوز سرد است و زمین و قرنیز‌‌‌‌‌های آجری مدرسه دارالفنون هنوز از باران شب گذشته خیس است. روبه‌‌‌‌‌رو، در پیاده‌‌‌‌‌روی خیابان ناصرخسرو، عابرانی که برای خرید جلوی ویترین مغازه‌‌‌‌‌ها ایستاده‌‌‌‌‌اند یا روی نیمکت‌‌‌‌‌ها در حال استراحت هستند. صدای آرام «دارو» از سوی تعدادی دیگر که جلوی مغازه‌‌‌‌‌ها پرسه می‌زنند و پیاده‌‌‌‌‌رو را بالا و پایین می‌کنند، به گوش می‌رسد. همه‌‌‌‌‌چیز طبیعی است و ناصر خسرو و کوچه‌‌‌‌‌‌پس‌‌‌‌‌کوچه‌‌‌‌‌هایش همچنان انبار دارو و پاتوق «داروفروش‌‌‌‌‌ها» است. سعید که به‌‌‌‌‌نظر می‌رسد زیر ۳۰ سال سن دارد، قیمت رمدسیویر که در این روزها «طالب زیادی دارد» را استعلام میکند: «رمدسیویر روناک ایرانی ۸۰۰هزار‌تومان. معطلی هم ندارد. بخوای تا ۱۰ دقیقه دیگه اینجاست.» به گفته سعید متقاضیان این دارو و دیگر داروهای کرونایی همچنان در ناصرخسرو حضور دارند «اما کاسبی وجود ندارد. از سر این خیابان تا ته یکی نیست که بگوید امروز مشتری داشتم.» به گفته این فروشنده دارو، از زمانی‌که کرونا شایع شده سیستم توزیع دارو به کلی متفاوت عمل میکند و «به‌‌‌‌‌همین دلیل خیلی از داروهایی که قبلا مشتری از اینجا خرید می‌‌‌‌‌کرد را راحت از داروخانه تهیه میکند.» همان‌طور که عرض پیاده‌‌‌‌‌رو ناصرخسرو را طی میکند و برمی‌‌‌‌‌گردد توضیح می‌دهد که بعد از شیوع کرونا بازار دستفروشهای داروی ناصرخسرو «به کلی خوابید، فقط برای کسانی که به داروخانهها وصل بودند خوب شد چون هیچ دارویی جز در داروخانهها توزیع نمیشد. دولت سخت گرفته بود در نتیجه ما هم جنسی نداشتیم که بفروشیم.» فروشنده دیگری که پایین‌تر از خیابان سعدی و نرسیده به کوچه مشهور مسجد نور ایستاده هم حرف‌‌‌‌‌های سعید را تایید میکند، ولی به گفته او بازار بهتر شده‌‌‌‌‌است. مردی میانسال است با ریشی جوگندمی و پوستی سوخته که روی موتور نشسته و صفحه گوشی را بالا و پایین میکند: «قبلا بعضی از داروها به کلی وارد نمیشد یا نمونه خارجی‌اش گیر نمی‌‌‌‌‌آمد، آن داروها را باید اینجا پیدا می‌کردند اما الان شرایط اینجوری نیست. اولا که بیشتر مشتری‌‌‌‌‌ها دنبال داروهای ضدکرونا هستند» و با پوزخندی ادامه می‌دهد: «انگار بقیه بیماری‌ها ناپدید شده‌‌‌‌‌اند. مساله دوم هم در مورد داروخانه‌‌‌‌‌هاست، بعضی از داروهایی که دولت نظارت و دخالتی نداشت و اینجا فروخته میشد، الان در داروخانهها توزیع می‌شود. مردم هم از آنها می‌‌‌‌‌خرند نه از ما.» هاشم در پاسخ به این سوال که این روزها دستفروشهای داروی ناصرخسرو چه داروهایی می‌‌‌‌‌فروشند؟ می‌گوید: «مثل قبل داروهایی که خلاف قانون باشد، مثل داروهای سقط‌جنین یا برخی مکمل‌های ورزشی که ورودشان به کشور ممنوع است؛ مشتری داروی نایاب خیلی کم شده‌‌‌‌‌است.» جلوتر، یکی از پیرمردهای انتهای کوچه تنگ و پرپیچ مسجد نور که در غرفه کوچکی الکل و وسایل پزشکی می‌‌‌‌‌فروشد هم می‌گوید: «بازار ناصرخسرو خلوت شده، مشتری نیست.» به گفته این فروشنده «معمولا از همان داروخانهها تهیه می‌کنند مگر اینکه گیرشان نیاید.» او می‌گوید: بیشتر مشتری‌‌‌‌‌هایی که دنبال داروهای کرونایی می‌‌‌‌‌گردند «به خاطر معطلی به این بازار می‌‌‌‌‌آیند. طرف برای سهمیه دولتی بعضی از داروها باید یک هفته یا چند روز صبر کند اما مریضش به دارو نیاز دارد، قید داروی دولتی را می‌زند و از اینجا با قیمت آزاد تهیه میکند.» این فروشنده رمدسیویر ندارد اما «می‌‌‌‌‌توانم جور کنم. باید قیمت بگیرم.»
هم‌‌‌‌‌چراغ‌‌‌‌‌های تازه کسبه کریم‌‌‌‌‌خان
خیابان کریم‌‌‌‌‌خان، ابتدای خیابان خردمند شمالی. دیگر از حال و هوای آرام پیاده‌‌‌‌‌روی ناصرخسرو خبری نیست. ماشین‌‌‌‌‌ها، کلافه ترافیک آخرین روزهای سال هستند و متقضیان دارو کلافه صبرکردن. تعداد افرادی که جلوی داروخانه ۱۳آبان منتظر ایستاده‌‌‌‌‌اند که شماره‌‌‌‌‌شان از بلندگو اعلام شود، زیاد است. یکی از متقاضیان که زنی مسن است می‌گوید برای داروی ام‌‌‌‌‌اس فرزندم «دو روز است که می‌‌‌‌‌آیم و می‌‌‌‌‌روم. امروز قول داده‌اند که دارو را بدهند.» هلیا، یکی از بیماران ام‌‌‌‌‌اس هم حرف‌‌‌‌‌های او را تایید میکند. به گفته او داروهای ایرانی بیماری ام‌‌‌‌‌اس وارد بازار شده و به همین دلیل تاکنون مشکلی برای تهیه دارو نداشته‌‌‌‌‌اند «ولی قیمت نمونه خارجی آن به‌‌‌‌‌شدت افزایش یافته است. برای مثال یکی از داروهای تزریقی تا بیشتر از ۲۰میلیون‌تومان هم بالا رفته و حتی با این قیمت مدتی نایاب بود.» هلیا می‌گوید داروهای ایرانی هم از سال‌گذشته افزایش قیمت داشته‌‌‌‌‌اند «اما حتی بیمه سلامت عادی هم آنها را پوشش می‌دهد. البته همه داروهای ام‌‌‌‌‌اس را شرکت‌های ایرانی تولید می‌کنند و چون واردات نمونه‌‌‌‌‌های خارجی هم ممنوع یا کم شده، قیمت آنها به‌‌‌‌‌شدت بالا رفته‌‌‌‌‌است.» موضوعی که فعالان حوزه دارو دلیل آن را «توزیع نابرابر» می‌‌‌‌‌دانند. «دنیای‌اقتصاد» در گزارشی در تاریخ ۲۹دی‌‌‌‌‌ماه سال‌گذشته در همین صفحه به شرایط داروهای پرمصرفی مثل مسکن‌‌‌‌‌ها پرداخت. یکی از داروخانهدارها به خبرنگار ما در این گزارش گفته‌‌‌‌‌بود که به سبب توزیع نامناسب بعضی از «داروهایی که در هیچ‌‌‌‌‌جای دنیا نایاب نیستند، قیمت‌‌‌‌‌شان سر به فلک گذاشته‌‌‌‌‌است.» شهرزاد شبانی پزشک داروساز در این‌خصوص گفته بود: «یکی از شربت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سرفه که برای بیماری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های تنفسی بود برای مدتی «از۱۵۰هزار‌تومان به یک‌‌‌‌‌میلیون‌تومان رسید، در صورتی‌‌‌‌‌که قیمت اصلی شربت همان ۱۵۰هزار‌تومان است. وقتی هم دارویی کمیاب می‌شود داروخانهدارها هم برای پیدا‌‌‌‌‌کردنش از داروخانههای ویژه استعلام قیمت می‌کنند.»
«داروخانههای ویژه»، به‌‌‌‌‌نظر می‌رسد کلیدواژه برخی از مشکلات سطح خرده‌‌‌‌‌فروشی دارو همین دو کلمه است. شبانی در آن گزارش گفته‌‌‌‌‌بود که بعضی از داروها به‌جز داروخانههای دولتی، در تعداد معدودی از داروخانهها توزیع می‌شود و همین موضوع عامل نوسان و عدم‌ثبات دارو است، حتی داروهایی که نباید کمیاب باشند: «اوایل که کرونا سخت همه را درگیر کرده بود، داروهای کرونایی تنها در داروخانههای دولتی فروخته میشد که فکر بسیار خوبی هم بود و از دلالی جلوگیری کرد. بعد داروخانههای ویژه هم به محل توزیع اضافه شدند و تا مدت‌ها داروخانههای معمولی نمی‌توانستند داروهای کرونایی بفروشند چون فقط در این
داروخانهها توزیع میشد. این داروخانهها هم با کاهش عرضه دارو قیمت را بالا بردند.» خبرنگار ما در تماس با این داروخانه‌‌‌‌‌دار درباره اسباب‌‌‌‌‌کشی دستفروشهای دارو از ناصرخسرو به کریم‌‌‌‌‌خان سوال کرد. شهرزاد شبانی آن را اسباب‌‌‌‌‌کشی نمی‌‌‌‌‌داند اما «نمی‌توان منکر بیشترشدن حضور دستفروش‌ها بین داروخانههای کریم‌‌‌‌‌خان شد.» او افزایش دامنه توزیع داروی داروخانهها را تایید میکند و می‌گوید: «البته این اقدام همراه با خروج بسیاری از داروها از زیر چتر بیمه اتفاق افتاد. دیگر بسیاری از داروهای پرمصرف را بیمه‌‌‌‌‌ها پوشش نمی‌دهند.» این داروخانه‌‌‌‌‌دار در مورد حضور دستفروشهای دارو در خیابان کریم‌‌‌‌‌خان می‌گوید: «داروخانههای ویژه برای فروش داروها خارج از داروخانه به این فروشنده‌ها نیاز دارند. از طرفی عرضه برخی از داروها به‌‌‌‌‌سبب موجودی پایین چند روز طول می‌‌‌‌‌کشد که همین فروشندگان غیررسمی می‌توانند سروقت یا همان روز دارو را تهیه کنند، به همین‌دلیل تازگی‌‌‌‌‌ها در خیابان کریم‌‌‌‌‌خان هم پاتوق کرده‌‌‌‌‌اند.» مشاهدات و ناظران بازار از افزایش قیمت همه داروها حکایت دارند. افزایش قیمتی که در داروهای خاص نوسان بیشتری داشته‌‌‌‌‌است و تقاضا، باعث شده شبکه غیررسمی، راهی به انبار داروخانهها پیدا کنند. داروهای معمول سرماخوردگی شربت دیفن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هیدرامین، آموکسی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سیلین و مسکنی مثل ناپروکسن است که مجموع قیمت این داروها با توجه به نرخ‌های سال۹۶ حدود ۱۵هزار‌تومان تمام میشد، رقمی‌‌‌‌‌که در حال‌حاضر نزدیک به۱۰۰هزار تومان است، یا در داروهای ارتوپدی، یه ورق داروی تقویت غضروف زانو همراه با ۴عدد آمپول نوروبیون نزدیک به ۴۰۰هزار‌تومان می‌شود درحالی‌که همین داروها در سال۹۶ زیر ۲۰۰هزار‌تومان تمام میشد.
ماجرا چیست؟
پس از شیوع کرونا، تقاضای خدمات درمانی مختلف افزایش چشمگیری پیدا کرد و به‌تبع آن مراجعه به داروخانهها بیشتر شد. جست‌وجو و گفت‌وگوی خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» با دستفروشهای دارو در خیابان ناصرخسرو و همچنین کریم‌‌‌‌‌خان‌‌‌‌‌زند نشان می‌دهد کوچی در این حوزه صورت نگرفته‌‌‌‌‌است اما بازار خیابانی داروی کریم‌‌‌‌‌خان بسیار گرم‌‌‌‌‌تر از بازار ناصرخسرو است، چراکه داروهایی مثل داروهای کرونا به سبب اینکه تقاضای زیادی دارند در سیستم درمانی توزیع می‌شوند، این در حالی است افزایش تقاضا در سیستم توزیعی معیوب، بستر حضور فروشندگان غیررسمی است. بیشترین تقاضا در خیابان کریم‌‌‌‌‌خان برای داروهایی است که موجود است و به‌‌‌‌‌سبب «روال اداری یا بوروکراسی» دیر به‌دست متقاضی می‌رسد، فروشندگان خیابانی دارو، این مسیر را کوتاه می‌کنند؛ البته همچنان برای داروهای غیرقانونی یا به‌‌‌‌‌شدت کمیاب باید خیابان ناصرخسرو را کندوکاو کرد. نکته قابل‌تامل حضور متقاضیان خرید داروهای سهمیه‌ای از مردم عادی در این میدان است، به گفته فعالان دارو برخی که سهمیه داروهایی مثل داروهای خاص دارند، این داروها را «در بازار آزاد می‌‌‌‌‌فروشند.»
