دکتر احمد شعبانی‌فرد * روزنامه دنیای‌اقتصاد روز چهارشنبه 8 خرداد، در پرونده ویژه خود با نام «قاتل خاموش» و به مناسبت روز جهانی بدون دخانیات، به بررسی جنبه‌های مختلف مصرف دخانیات پرداخت. یادداشت زیر، به قلم دکتر احمد شعبانی‌فرد، به ذکر نکاتی در حاشیه پرونده مذکور پرداخته است:
***
فاجعه پایین آمدن سن مصرف‌کنندگان سیگار از جمله بزرگ‌ترین آسیب‌های اجتماعی است و به نظر می‌رسد که علت در سایه ماندن آن؛ ابتلای کسانی باشد که خودشان در غلظت دود آن گرفتارند و در منصفانه ترین حالت به «رطب خورده منع رطب کی تواند» متوسل می‌شوند.
کمی به این بیندیشیم که تمامی اعضا و جوارح ما باید در برابر آسیبی که به آنها رسانده‌ایم، پاسخگو باشند. حال به کجا پناه می‌بریم؟ فرزندانمان را می‌بینیم که خودمان سرچشمه همه این گرفتاری‌ها را به او نشان داده‌ایم؛ حال چه می‌کنیم؟ سوختن آنها را می‌بینیم که با استعمال سیگار زمینه ارتکاب به افیون‌های دیگر در آنها فراهم شده است؛ حال چه می‌کنیم؟ در مقیاسی بزرگ‌تر چه کسی پاسخگوست؟
فرصتی است که با مروری بر فرآیند «از کشت تا استعمال» سیگار به توضیح واضحاتی دیگر دست بزنیم:
بهترین و مستعدترین مزارع؛ به بند کشت توتون کشیده می‌شوند تا به جای کشت محصولات زراعی حیاتی و ضامن سلامت بشر؛ گیاهی را تولید کنند که گویی هیچ جایگزین دیگری در اقتصاد و درآمدهای مالیاتی برای آن متصور نیستیم. فراگیری این موضوع تا جایی پیش رفته که ایفای نقش بین‌المللی و مافیای آن نیز آشکارا قانون تجارت خود را تدوین می‌کند و آن را به اجرا می‌گذارد. از تکنولوژی‌های بسیار مدرن در جهت فرآوری و تولید سیگار بهره گرفته می‌شود و از گران‌ترین شیوه‌های تبلیغاتی برای اشاعه آن در بین مصرف‌کنندگان استفاده می‌شود تا انسانی زحمتکش ماحصل دسترنج خود را با دست خود به آتش بکشد و انگار که هیچ خبطی را مرتکب نشده؛ خود را محق استمرار آن بداند. عمق فاجعه را هنگامی که به آثار زیست محیطی آن بنگریم، بیشتر در‌می‌یابیم. درخت‌ها و جنگل‌ها از بین می‌روند تا از بهترین و مرغوبترین قسمت‌های آنها کاغذ سیگار به‌دست آید سپس از متنوع‌ترین بسته‌بندی‌ها و گران‌ترین و اغواکننده‌ترین شیوه‌های تبلیغاتی استفاده می‌شود تا با تمام ادعای مسوولیتی که درباره محیط زیست و یگانه زمین و سرچشمه حیات خودمان داریم؛ تخریبش کنیم و آلوده‌اش کنیم و بدتر آنکه بسیاری از استعمال کننده‌های سیگار تا جایی عرصه فکری خود را محدود می‌کنند که در قبال مسوولیت خانوادگی خود نیز حساسیت اعضای خانواده را نیز نادیده می‌گیرند.
گسترش استعمال سیگار کار را به جایی رسانده که قبح آن را هم از بین برده و جالب است که سیگار توانسته طبقه‌بندی اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و فرهنگی و خانوادگی و .... را از میان برداشته و تمامی استعمال کننده‌ها را از هر قشر و طبقه‌ای که هستند، در یک تراز قرار دهد. جالب‌تر آنکه بسیاری از کسانی که در حال گلایه از نارسایی‌ها و وضعیت بد اقتصادی و معیشت خود هستند نیز در حالی که غرق در دود سیگار خود هستند، گویی از هرز رفتن منابع مالی خود اصلا احساس گناه نمی‌کنند؛ گناهی که در اثر به آتش کشیدن مال و قبول زیان استعمال سیگار و جایگزینی آن با سبد حداقلی قوت خانواده مرتکب می‌شوند و خود را پشت انواع توجیهات آن پنهان می‌کنند و چندین علت برای ارتکاب اقدامی که خود به قبح آن واقفند، مطرح می‌کنند.
موضوع بسیار جدی است وقتی که می‌بینیم برای جلوگیری کردن از استعمال آن باید از محترمانه ترین ادبیات بهره جست و برای این کار باید مکان‌های مخصوصی را در نظر گرفت.
حال وقت آن رسیده که از منظر اقتصاد صنعتی به این معضل نگاهی بیندازیم. با صرف اندکی وقت و با محاسبه‌ای بسیار ساده ضرر و زیان زمان از دست رفته به ازای هر نفر - ساعت سیگار کشیدن را می‌توان انجام داد و همچنین می‌توان با محاسبه تکرار چندین نوبتی آن در طول روز کاری و ضرب آن در تعداد استعمال کننده‌های سیگار عددی را نشان داد تا عزیزان کارآفرین و صاحبان و مدیران صنایع و خدمات و تمامی آنهایی که در حسرت واژه‌های تامل‌برانگیز بهبود و کیفیت و بهره‌وری و ارزش افزوده و در کل ادبیات ناظر بر قدرت رقابت‌پذیری می‌سوزند؛ استراتژی «سیگار ممنوع» را در حوزه مسوولیت خود قویا به اجرا درآورند.
اکنون وقت آن رسیده که از خود بپرسیم که چرا باید بخش مهمی از حقوقی را که برای تولید هر واحد از کالا و خدمات می‌پردازیم، تقدیم کنیم تا از وقت سازمان به سیگار کشیدن صرف شود و چطور است که بار کاری آنها را به دوش سایر همکاران می‌گذاریم و توجهی به آن نداریم و بی‌جواب ماندن تماس‌های مشتری و ارباب رجوع به خاطر سیگار کشیدن مسوولان مربوطه برایمان دردآور نیست و در ادامه قیمت تمام شده غیر قابل رقابت محصول خود را به سادگی از نگاه دیگران می‌بینیم.
هر علتی که برای اشتغالزایی این صنعت و درآمدهای مالیاتی ناشی از آن و جلوگیری از قاچاق آن به داخل و... وجود داشته باشد؛ هیچ‌یک از مسوولیت مسوولان ما را برای یافتن راه‌های جایگزین در این موارد نمی‌کاهد و نمی‌تواند پاسخگوی علل کاهش سن استعمال سیگار باشد که به دنبال خود بلایای خانمانسوز بسیاری را به همراه دارد.
* عضو بانک جهانی در حوزه بهبود کسب‌و‌کار