اینترنت و قهوه
محمدحسین رحمتی* این ستون مثال‌هایی ساده‌ از کاربرد آموزه‌های اقتصاد در زندگی روزمره است و نشان می‌دهد که در هر رویدادی استفاده از مفاهیم اقتصادی به فهم بهتر مساله کمک می‌کند.
مطلوبیت آدمی پدیده جالب و شگفت‌انگیزی است. زمانی‌که من دبیرستانی بودم تازه سرویس‌های اینترنتی کارتی در بازار عرضه شده بودند. سرعت آنها بی‌نهایت پایین بود و حتی دیدن یک ایمیل‌ تا چند دقیقه وقت آدم را می‌گرفت. در عین حال من لذت بی‌نهایتی از استفاده از همان اینترنت بسیار کم‌کیفیت می‌بردم و در عین حال از قطع آن چندان ناراحت نمی‌شدم. امروزه دیگر همه از اینترنت پرسرعت استفاده می‌کنند و شاید حتی به اندازه مطلوبیتی که من از آن اینترنت کم سرعت می‌بردم لذت نبرند. بخشی از دلیل این تفاوت در مطلوبیت نهایی بزرگ اینترنت کم‌سرعت بود.
تابع مطلوبیت به ازای مصرف کمی از یک کالا رشد بسیار قابل توجهی دارد و عمده دلیل شادی من همین حاشیه مطلوبیت بالا بود. اما این همه داستان نیست. چون اگر اینترنت الان قطع شود یا اندکی سرعتش کم شود من مطلوبیت زیادی از دست می‌دهم. این دیگر تنها با شکل تابع مطلوبیت قابل توضیح نیست. به نظر می‌رسد در اینجا ما نه تنها از کالایی که مصرف می‌کنیم مطلوبیت کسب می‌کنیم، بلکه از آن چیزی که عادت داشتیم مصرف کنیم نیز مطلوبیت کسب می‌کنیم. به عبارت دیگر، تغییر در عادات مصرفی می‌تواند برای ما ناراحتی به همراه داشته باشد. بنابراین مطلوبیت ما تابعی از مصرف فعلی و میانگینی از مصارف گذشته ما است.
مثال دیگر عادت غذایی است. مثلا اگر شما عادت کرده باشید که هر روز صبح قهوه یا چای بخورید، ترک این عادت خیلی از مطلوبیت شما کم می‌کند، درحالی‌که روز اولی که شروع به قهوه خوردن کردید شاید آنچنان لذت نبردید. این نوع تابع ارجحیت «مطلوبیت با عادات شکل‌گرفته» نامیده می‌شود. در اقتصاد اندازه‌گیری و تخمین این تابع مطلوبیت دارای پیچیدگی‌های بسیاری است. به‌رغم این موضوع نشان داده شده است که برای توضیح چرخه‌های تجاری این نوع تابع مطلوبیت می‌تواند کمک شایانی بکند. چرا که اگر عادات مصرفی در مطلوبیت ما موثر است، این عادات مصرفی در شکل‌دهی چرخه‌های تجاری باید نقشی اساسی بازی کند.
* محقق در دانشگاه ایلینوی
Mh.rahmati@gmail.com