از «ریزگردها» تا «ناامنی غذایی»

دکتر حسین آخانی* در هیچ‌کدام از چهار دولت اخیر، «محیط زیست» به عنوان یک اولویت مهم مطرح نبوده است. در زمان جنگ، شاید طبیعی بود که محیط زیست از اولویت خارج شود، منتها پس از آن در دوران سازندگی هم به محیط زیست بی‌مهری شد. در دوران اصلاحات و زمان ریاست‌جمهوری آقای خاتمی، فرصت‌های خوبی به وجود آمد که سازمان محیط زیست بتواند حرکت‌های جدی انجام دهد، اما از آنجا که در راس این سازمان فردی قرار داشت که از بدنه سازمان محیط زیست نبود و تحصیلاتی در این زمینه نداشت، فعالیت‌های محیط زیستی بیشتر جنبه تبلیغاتی به خود گرفت و ما شاهد اصلاح ساختاری نبودیم. البته نمی‌توان گفت که در آن دوران ما بازده مثبت نداشتیم، اما به نظر می‌رسد که از فرصت‌ها استفاده بهینه صورت نگرفت. در دولت‌های نهم و دهم به ریاست آقای احمدی‌نژاد، به دلیل نگاه خاصی که داشتند و در آن اصولا محیط زیست جایگاه خاصی نداشت، تخریب بیشتری در عرصه محیط زیست صورت گرفت و مجوزهای زیادی برای استفاده مخرب از منابع طبیعی صادر شد. با این رویه‌ها طی سال‌های اخیر ما شاهد خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌های زیادی در کشورمان بودیم که مهم‌ترین آنها دریاچه ارومیه، تالاب گاوخونی، بهارلو، بختگان و... هستند. این تالاب‌ها و دریاچه‌ها به دلیل رویکردهایی که «توسعه پایدار» را مدنظر قرار نمی‌دادند، لطمه‌های جدی خورده و برخی حتی حیات خود را از دست دادند. نتیجه این امر، گسترش ریزگردها بود که برخلاف نظر برخی که آن را به عامل خارجی ربط می‌دهند، به‌واسطه فشار بسیاری است که ما به منابع داخلی وارد کردیم. فعالیت‌های بی‌ضابطه سدسازی یکی از عواملی است که موجب بروز این پدیده شده است. اما نتیجه نگاه توسعه ناپایدار ما، پس از تحریم‌های اخیر، بیشتر خود را نشان داد؛ زمانی که ما برای تهیه برخی از محصولات کشاورزی به کشورهای دیگر وابسته شدیم. این امر نشان می‌دهد که ما به توسعه کشاورزی بومی توجهی نشان نداده و نتوانسته‌ایم از پتانسیل این بخش بهره بگیریم، در نتیجه دچار «ناپایداری غذایی» شدیم. نتیجه اینکه، به نظر بنده، دولت بعد باید نگاه توسعه پایدار را دنبال کند تا بتوانیم افراد کشورمان را منتفع کنیم، منابع محیط زیست حفظ شود و امنیت غذایی داشته باشیم. * استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران