محمدحسین رحمتی*

این ستون مثال‌هایی ساده‌ از کاربرد آموزه‌های اقتصاد در زندگی روزمره است و نشان می‌دهد که در هر رویدادی استفاده از مفاهیم اقتصادی به فهم بهتر مساله کمک می‌کند. ۲۶ آبان ۱۳۸۷: امروز در یک اقدام نمادین شهرداری تهران اقدام به تهیه یک ساندویچ طولانی برای شهروندان تهرانی نمود. ساندویچ ۱۵۰۰ متری با کمک ۳۴ آشپز و با استفاده از گوشت شترمرغ تهیه شده بود. برگزارکنندگان هدف از این برنامه را ترویج گوشت شترمرغ به عنوان گوشتی سالم و کم کلسترول عنوان کرده بودند. در کنار این مراسم قرار بود که ناظرانی از گینس با اندازه گیری ساندویچ مذکور، رکورد طولانی ترین ساندویچ را به نام ایران ثبت کنند. اما حادثه‌ای در حین برگزاری مراسم باعث شد، اندازه گیری و ثبت رکورد محقق نشود.

به گزارش شاهدین و خبرگزاری‌ها در میانه اندازه‌گیری مسوولان گینس مردم به ساندویچ مذکور حمله کردند و در کمتر از چند دقیقه همه ساندویچ را خوردند. برخی از خبرگزاری‌های خارجی از این حادثه سوءاستفاده کردند و ادعا کردند مردم گرسنه بوده‌اند و دلیل حمله گرسنگی بوده است. به نظر شما چنین استدلالی درست است؟ قطعا نه. اتفاقی که در پارک ملت افتاد یک توضیح ساده اقتصادی دارد. مردمی که در مراسم حاضر بودند، هر کدام می‌دانستند که با اتمام اندازه‌گیری می‌توانند قسمتی از ساندویچ را بخورند و لذا حاضر بودند تا اتمام اندازه‌گیری صبر کنند. اما ناگهان یکی از حاضرین تکه‌ای از ساندویچ را قاپید و فرار کرد. گرچه همه حاضرین می‌دانستند که یک نفر چندان مهم نیست و تاثیری در سهم آنها ندارد، اما مردم نمی دانستند که آیا بقیه هم مانند خودشان فکر می‌کنند. اگر کوچک‌ترین احتمالی وجود داشت که بقیه مانند خودشان فکر نکنند و الان شروع به خوردن کنند، هیچ سهم ساندویچی به آنها نمی‌رسید. لذا ناگهان همه با هم به ساندویچ حمله کردند و داستان آن چیزی شد که می‌دانید. حاضرین در مراسم دقیقا رفتار عقلایی از خود نشان دادند و نه تنها گرسنه نبودند بلکه رفتارشان هیچ ربطی به بی فرهنگی یا طمع آنچنان که برخی گزارش داده‌اند، نداشت. این بازی در اقتصاد «خودمحقق‌شونده» نامیده می‌شود. یعنی همین که برخی پیش‌بینی کنند، اتفاقی رخ خواهد داد، آن اتفاق رخ خواهد داد. معروف‌ترین مثال از پیش‌بینی خودمحقق‌شونده حمله مردم به نرخ ارز است. اگر در اثر نشر خبر یا شایعه‌ای غافلگیرکننده بخشی از مردم باور داشته باشند که نرخ ارز گران می‌شود تنها به این دلیل که بقیه افراد فکر می‌کنند که نرخ ارز گران می‌شود، در این صورت نرخ ارز گران خواهد شد. بسیاری از کشورها مانند مکزیک و روسیه به دلیل چنین مکانیزمی ورشکست شده‌اند. مهم‌ترین عاملی که به عنوان پیش گیرنده در ادبیات ذکر شده است، تغییر ساختار اقتصاد و اصلاح ساختار نرخ ارز است. برای مثال دولت باید ارز خارجی به اندازه کافی در صندوق خود داشته باشد تا مردم پیش‌بینی نکنند که با حمله بقیه، قیمت‌ ارز چندبرابر می‌شود. یا بانک مرکزی باید سیاست‌هایی را در پیش بگیرد که وثوق خود را در میان سرمایه‌گذاران افزایش دهد نه اینکه اقدام به دستگیری دلالان کند تا نشان دهد قدرت اقتصادی خود را از دست داده و نیازمند قدرت غیراقتصادی است. با توجه به چنین سیاست‌هایی مسوولان پخت بزرگ‌ترین ساندویچ شترمرغ جهان باید چه سیاستی در پیش می‌گرفتند که دچار بازی پیش‌بینی خودمحقق‌شونده نشوند؟

* محقق در دانشگاه ایلینوی

Mh.rahmati@gmail.com