تفاوت ایران و عثمانی

گروه تاریخ و اقتصاد: مسافر و سیاحی که از مملکت عثمانی به ایران آید، در اول قدمی که به خاک ایران گذارد، مشاهده می‌کند که چقدر فرق و تفاوت میان این دو ملت هست. در تمامی آنچه در خاک عثمانی ببیند، آثار ستمکاری و وحشی‌گری در آنها هویدا باشد. در تمامی خاک ایران، علائم یک ملتی ملایم‌الطبع و با تربیت مشاهده کند.

عثمانی‌ها مردمانی متکبر و تحقیر کننده‌اند و در حق غربا نامهربانی کنند. ایرانیان مودب و اکرام کنند و مهربان باشند. عثمانی‌ها از روزی که از [مناطق] سیحون و جیحون عبور کرده و در مملکت فرحبخش آسیای صغیر و یونان توطن کرده‌اند، هیچ از عادات جنگجویی و طبیعت خشن صحرانوردی خود ترک نکرده و همواره طالب آموختن صنایع و حرف و علوم بوده‌اند و همیشه عشق و میل بر داد و ستد و تجارت در آنها باقی است. این دو ملت، هر دو مطیع قانون یک مقصود که مقصود قرآن مجید است، باشند و منقاد فرمان یک شریعت هستند. در یک اقلیم و یک آب و هوا ساکنند اما عجب آنکه، یکی پرخشونت و دیگری با انسانیت و عاقل و آگاه است. ایرانیان در آگاهی و صنایع به پایه اروپاییان نرسیده‌اند و این نیست مگر از عادات آنها که امر به دوری از اهل ملل خارجه کنند. اگر مانند عثمانی‌ها با فرنگستان همسایه بودند و اگر بازار ایران و پایتخت آن و شهرهای این مملکت به سهولت می‌توانست با فرنگستان مراوده کند و اگر افراد ملت ایران را مانند عثمانی‌های قدیم، ممکن بود که به مملکت اروپا سفر کنند، حال مدتی بود که ایران هم مانند فرنگستان شده بود.عثمانیان هر طایفه را که از ملت اسلام خارج باشد، تحقیر کنند. آنچه بر آنها از غیرمسلم برسد، با تعصب تمام دفع کنند. برخلاف، ایرانیان که قیمت و مقدار هر چیز را در نفس آن ببینند و برحسب تفاوت آن، قدر نهند و هر ملتی که از هر طایفه باشد، آگاهی او را با حسن قبول تلقی کنند و به امتنان بپذیرند. اگرچه ایرانیان امروزه مخصوصا به تحصیل اشتغال دارند، اما سایر علوم را نیز طالب و راغب هستند. اگر کسی را از اهل فرنگستان ببینند، رفتار به ادب کنند و سوالات بی‌شمار از آداب و عادات مملکت آنها نمایند و پرسش از صنایع و علوم و قانون مذهبی به میان آورند.

- سفرنامه اولیویه، تاریخ اجتماعی - اقتصادی ایران در دوران آغازین عصر قاجار/ ترجمه محمدطاهر میرزا؛ تصحیح و حواشی غلامرضا ورهرام

‏مشخصات نشر: تهران: اطلاعات، ۱۳۷۱. ص: 152