نقشه‌های پایتخت در دوره ناصرالدین شاه

در زمان ناصرالدین شاه سه‌بار از شهر تهران نقشه تهیه شد. اولین نقشه متعلق به سال ۱۲۶۹هـ.ق. توسط نقشه‌نگار روسی است که نمودی از یک شهر سنتی اسلامی در منطقه گرم و خشک کشور است. این شهر دارای ۴ محله مشخص عودلاجان، سنگلج، چاله میدان و بازار بود. این محلات خصوصیات اجتماعی، فرهنگی، قومی و اقتصادی خاص خود را داشتند. نقشه دوم توسط یک کشیش اتریشی در سال ۱۲۷۵هـ.ق. تهیه شد که جزئیات کامل‌تری از شهر را دارد. در این زمان مساحت باغ‌های حاشیه شهر کاهش یافته و به مناطق مسکونی تبدیل شده و دو میدان ارگ و سبزه‌میدان هم اضافه شده‌اند. نقشه سوم که دقیق‌ترین نقشه عصر ناصری است، توسط «عبدالغفارخان نجم‌الملک» معلم ریاضی مدرسه دارالفنون و شاگردانش تهیه شده است. در این نقشه تفاوت بافت جدید و بافت قدیمی شهر کاملا مشخص است. بافت قدیم به‌صورت متراکم و با گذرگاه‌های باریک و نامنظم باقی‌مانده ولی بافت جدید خصوصا در محله جدید دولت در دارالخلافه دارای تراکم کمتر و خیابان‌ها به‌صورت مستقیم با عرض بیشتر شبیه طرح خیابان‌های پاریس است.

قبادیان، وحید

معماری در دارالخلافه ناصری، تهران، ۱۳۸۴