زکریای رازی ۶۱ تالیف پزشکی دارد. برخی از این تالیفات مختصر و در حد چند صفحه و برخی از این آثار مفصل است. روش رازی در علم‌آموزی و طبابت بسیار حائز اهمیت است. او از بیشتر منابع پزشکی موجود در زمان خود اعم از منابع مکتوب یا منابع شفاهی آن دوره یادداشت‌برداری نموده و نظرات خود را به آنها اضافه نموده است. زمانی که رازی از دنیا می‌رود شاگردان او این یادداشت‌ها را جمع‌آوری می‌کنند و خواهرزاده او این یادداشت‌ها را می‌فروشد و آنچه به‌عنوان «الحاوی» امروز وجود دارد، در واقع همین یادداشت‌های رازی است. در میان آثار به‌جا‌مانده از رازی، الحاوی منبع بسیار مهمی است که تحقیق روی آن نکات بسیار مهمی را در زمینه تاریخ پزشکی برایمان روشن می‌سازد. علاوه بر این به نوشته رازی، او پانزده سال از عمر خود را صرف تالیف کتابی به نام «الجامع‌الکبیر» کرده است که تا مدت‌ها آن را با الحاوی اشتباه می‌گرفتند. الحاوی از چند جهت اهمیت خیلی زیادی دارد. به علت اینکه رازی از کتاب‌هایی در فیش‌برداری استفاده کرده یا افرادی را که هم عصر او بوده‌اند و از آرای آنها استفاده کرده است خواسته یا ناخواسته از آنها اسم می‌برد و بخشی از کتاب را عینا یا به صورت خلاصه ذکر می‌کند. امروزه بسیاری از کتاب‌هایی که رازی از آنها استفاده کرده است از بین رفته‌اند و تنها باقیمانده این کتاب‌ها نقل قول‌هایی است که رازی از این کتاب‌ها کرده است و به لطف این نقل قول‌ها است که ما می‌توانیم به محتوای این منابع از بین رفته دسترسی داشته باشیم و متوجه شویم رازی از چه منابعی بهره برده است. این موضوع هم از جهت کتاب‌شناسی و هم تاریخ پزشکی، بسیار مهم است. علاوه بر این کتاب‌ها، رازی در الحاوی از پزشکانی نام می‌برد که امروز دیگر جز نامی از آنها باقی نمانده است. تحقیق در نقل قول‌های آن پزشکان مهم است و به این طریق می‌توانیم به نقش پزشکان ایرانی و خصوصا مکتب جندی شاپور در تاریخ پزشکی پی ببریم و به مقایسه آرای آنها با پزشکان یونانی بپردازیم. به دلیل این اهمیت موضوع تحقیق من بر الحاوی و به‌طور خاص روی بخش نهم الحاوی است که مربوط به بیماری‌های زنان است.

از متن گفت‌وگوی «میراث مکتوب»

با دکتر محمد صدر، پژوهشگر