گروه تاریخ و اقتصاد: آنچه می‌خوانید بخش چهارم (پایانی) از گفت وگوی نمایندگان دارالشوراى ملى است در روز پنج‌شنبه، ۱۴ خرداد ۱۲۸۷ شمسی: حسام‌الاسلام: بنده عرض می‌کنم همان‌طور که معلم در مملکت لازم است به همان اندازه ما مفتش لازم داریم و اگر ما در وزارت معارف مفتش داشتیم، این مراتب را می‌دانستیم و اگر معلم خوب رفتار کرده و خوب تدریس نموده البته اجرت کامل داده می‌شد و اگر از طرف متعلمین قصور شده بود و موانعى هست آن را رفع می‌نماییم پس ما اینک مفتش علمى لازم داریم.

صدیق حضرت: یک مساله عرض می‌نمایم که جالب توجه وکلا است و آن این است این معلمین که ماسه سال پول به آنها داده‌ایم و یک اندازه به زبان ما اطلاع پیدا کرده‌اند نیز یک درجه پایه اطلاعات شاگردان ما را دانسته‌اند. اگر بنا شود، تجدید کنترات آنها را رأى ندهیم و آنها بروند و یک دسته معلم دیگر بیاید، مثل این است که یکسال بى‌جهت پول به آن معلمین داده‌ایم به علاوه مخارجى هم باید براى رفتن این چند نفر و آمدن آن چند نفر بدهیم، پس تجدید کنترات اینها مقرون به صلاح است.

آقا شیخ محمدعلى: بنده می‌خواهم قانونا مطلبى عرض کنم که به موجب نظامنامه یک مساله را که فراموش شد و کلى حق دارد اخطار نماید.

لهذا عرض می‌کنم که روز سه‌شنبه گذشته در باب دیوان محاسبات گفت‌وگو و قرار شد که یک هیاتى معین شود و تاکنون معین نشده و ما هیچ حساب مالیه خود را نمی‌دانیم و حال آنکه باید تمام دخل و خرج مملکت به اطلاع مجلس باشد و همچنین مطالبى که اهمیت داشت و باید مذاکره شود از نظر رفته یکى مساله اشرفى است که ما نمی‌دانیم چه شده و چه باقى است و یکى دیگر وجوه بانک ملى بود که در مجلس خاص مذاکره شد و قرار شد در مجلس علنى مذاکره شده و معلوم شود و تاکنون به مجلس نیامده و یکى دیگر در باب کلیه مالیه مملکت است که ما نمی‌دانیم در این دو سال چه عاید شده و چه خرج شده است و چقدر بقایا نزد حکام است چون بنده اکمل وظیفه مجلس را نظر در مالیه می‌دانم، عرض می‌کنم باید هرچه زودتر اقدام به دایر نمودن دیوان محسبات نمود و نیز وزیر مالیه خواسته شود که از بابت اشرفی‌ها توضیح بدهند.

آقا میرزا مرتضى قلیخان: اما در باب دیوان محاسبات گویا از نظر وکلای محترم رفته که آن روز مذاکره شد، مادامى که دیوان محاسبات دایر نشده عمل محاسبات راجع به کمیسیون مالیه شود وکلا تصویب نکردند بعد چون مساله محاسبات اهمیت داشت قرار شد که عاجلا نظامنامه دیوان محاسبات نوشته شده به مجلس آمده پس از تصویب دایر شود و در باب اشرفی‌ها هم وزیر مالیه باید توضیح بدهند و در باب وجوه بانک ملى که در مجلس خاص مذاکره شد و قرار بود که به مجلس علنى بیاید بعد به کمیسیون مالیه رجوع شد که حساب آن را به‌ترتیب صحیح نوشته به مجلس بدهند. کمیسیون مالیه هم اقدام کرده دو سه قلم ناقص است آن هم تا روز شنبه ان‌شاءالله تمام می‌شود.

آقا میرزا محمود: در باب دیوان محاسبات آن‌طور که آقا میرزا مرتضى قلیخان گفتند که بایستى کمیسیون مالیه و وزارت مالیه نظامنامه آن را بنویسند و درخصوص وجوه بانک هم از طرف کیمسیون مالیه مسامحه نشده از آنجاهایى که لازم بود اقدامى بشود تا حال نشده است این است که به تعویق افتاد.

آقا شیخ محمدعلى: درخصوص دیوان محاسبات آن روز در اینجا مذاکره شده بود که لازم است به زودى تشکیل شود تا اینکه محاسبات مالیه به خوبى معلوم گردد و هرکس بتواند دخل و خرج مملکت را بفهمد. حالا این خرج‌هایى که می‌شود هیچ‌کس نمی‌داند و معلوم نیست که در چه مصارف صرف می‌شود در اوایل مجلس که صحبت از مسیو نوز و مالیه مملکت بود مذاکره بود که باید حساب مالیه از روى ترتیب و نظم صحیحى باشد. از آن وقت تا حال در این باب هیچ اقدامى نشده و ما هیچ نمی‌دانیم که وزیر مالیه سابق مالیات را چه کرده است. آیا چیزى پیش او هست یا نه و همچنین نمی‌دانیم که وزیر مالیه حالیه مسوول مالیه هست یا نه و این خرج‌هایى که می‌شود از روى چه ماخذ و در چه مصرف است و تا دیوان محاسبات نباشد، هیچ‌کس از حساب مالیه اطلاع پیدا نخواهد کرد. پس اول باید دیوان محاسبات را تشکیل داد و اگر وکلا بخواهند در جزئیات مذاکره نمایند، خارج از وظیفه وکالت شده‌اند.

نایب رئیس: مساله دیوان محاسبات مساله‌ای معمولى است و لزوم آن در قانون اساسى هم نوشته شده است. باید نظامنامه آن را وزارت مالیه بنویسد بدهد به مجلس تا اینکه مجلس او را تصحیح و تنقیح نموده، تصویب کند و بعد از آن تشکیل شود.