مرگ مرموز کاشف السلطنه

آقا محمدخان قاجار قوانلو کاشف‌السلطنه (متولد ۱۲۴۴- ۱۳۰۷)، دیپلمات، اصلاحگر، نویسنده و مشروطه‌خواه دوره قاجار و پهلوی بود. او نخستین کسی است که بوته چای را از هند به ایران آورد و اقدام به چایکاری کرد. به همین دلیل «پدر چای ایران» خوانده می‌شود. کاشف‌السلطنه که کنسول ایران در هند بود به اتفاق همراهان وسایل و ماشین‌آلات چای از بمبئی با کشتی به مقصد بوشهر حرکت کرد و در آخرین روزهای اسفند ۱۳۰۷ش به ایران رسید. گفته شد خودروی حامل او در کتل ملو استان فارس به دره سقوط کرد و کشته شد. درمورد مرگ او گفته می‌شود او اتومبیلی از کمپانی زیگلر با راننده عرب و اتومبیل دیگری برای همراهان اجاره کرد و ساعت ۱۱ صبح از بوشهر به سمت شیراز به راه افتادند. در اتومبیل اول کاشف‌السلطنه در صندلی جلو و پرتیوا - مامور انگلیسی - و یک ژاندارم پشت سر راننده نشستند، در اتومبیل دوم چهار نفر متخصص چینی سوار شدند، هشت صندوق لوازم شخصی کاشف‌السلطنه نیز در آن بود. در گردنه کتل ملو،که بین دالکی و کنارتخته بود، اتومبیل به دره پرت شد. کاشف‌السلطنه و ژاندارم در همان لحظه کشته شدند؛ اما راننده و پرتیوا زخمی شدند که در شیراز مورد معالجه قرار گرفته و به اتفاق رئیس کمپانی زیگلر از آنجا رفتند. بعد از آن اثری از این راننده که شاهد معتبری در این حادثه بود، یافت نشد. ابهامات درمورد کشته‌شدن کاشف‌السلطنه و شایعات اینکه نفر عقب او، پرتیوا، با گلوله او را کشته‌است و بعد اتومبیل را پرت کرده‌اند، به قوت خود باقی است. از قول برخی شاهدان عینی، گفته شده به هنگام دفن جنازه وی، اثر یک گلوله را در شقیقه او دیده‌اند.

کاشف‌السلطنه، حاجی محمد میرزا،

رساله دستورالعمل زراعت چای، چاپ دوم، رشت، مطبعه عروه‌الوثقی، ۱۳۲۶ ش