گروه تاریخ و اقتصاد: «تنظیفات»، عنوان اطلاعیه‌ای بوده که در دوره ناصر‌الدین شاه قاجار و در تاریخ بیست و یکم جمادی الثانی ۱۲۸۳ ه.ق ابلاغ شده و از «عموم اعیان و اشراف و صاحبخانه‌ها و عموم کسبه و دکان‌نشین‌های بازار و غیره و صاحبان کاروانسراهای شهر» خواسته شده که آن را رعایت کنند. متن این اطلاعیه به شرح زیر است: [۱] تکلیفات عموم اعیان و اشراف و صاحبخانه‌‌ها:

خاکروبه خانه را بیرون خانه و کوچه نریخته بلکه جمع نمایند که بعد از خانه به بیرون شهر حمل کنند.

همه روزه قبل از طلوع صبح در خانه و پشت دیوار خود را جاروب کرده، آب پاشی نمایند.

هر کس خاک به جهت بنایی در معابر بزرگ ریخته است زیاده از دو هفته نباید در معابر بماند.

پشت دیوار خود را که به سمت کوچه می‌باشد سنگ فرش نمایند.

روی شهر و جوی بیرون خانه خود را هرکس به حد خانه خود بپوشد جوی گود را بپوشد آنکه گود نیست و به طرز آبنماست سنگ فرش نمایند و لب‌های آنها را سنگ درست بیندازند که بدین‌واسطه آب صاف و زلال بماند.

ممر آب هر خانه که از کوچه است تخته یا سنگی به انداز ده ممر آب درست نموده در وقت ضرورت بردارند و بعد از رفع احتیاج بگذارند.

در کوچه معبر کاهگل نسازند و هر کس ساخته است پنج‌ روزه بردارد و خشت ‌زدن در کوچه موقوف دارند و این حکم در معابر بزرگ‌است در پس‌کوچه‌ها عیب ندارد.

هرکس دکان چه در محلات و چه در بازار داشته باشد و بایر افتاده مسکون نباشد باید در آن را تخته و قفل کند که کسی نتواند آنجا را محل خاکروبه و کثافات نماید.

اسب و قاطر خود را درمیان کوچه یا میدان‌های عامه نبندد بلکه در طویله یا کاروانسراهای بیرون جا بدهند و از هر کس حیوانی بمیرد فورا او را برده و آن سمت خندق جدید بیندازد.

متولیان مدارس و مساجد و سایر اماکن عالیه باید کمال دقت و اهتمام را در پاکی و تمیزی مکان‌های سپرده به خود بکنند و هر یک غفلت نمایند از شغل تولیت معزول خواهند شد.

صاحبان حمام و مستاجرین خاکستر زیاد نگذارند در بالای حمام جمع شود. در هر هفته یک بار یا دو بار خاک‌های خود را بدهند بردارند.

دیوار شکسته سمت کوچه هر کس داشته باشد باید خراب کرده تجدید بنا نماید و نو بسازد که خطر از برای مترددین نداشته باشد.

هرکس زمین بایر دارد باید دور آن را حصار کشیده در بگذارد که مزبله واقع نشود.

ناودان خانه که به سمت کوچه است دیوارشوی نموده که در عبور خلق اذیت‌ها نرساند.

در میدان‌های عامه سوخت خشک نکنند.

[۲] تکلیفات عموم کسبه و دکاکین‌نشین بازار و غیره و صاحبان کاروانسراها

زیاده از حد جلو دکان خودشان اسباب نگذارند که میان بازار را بگیرد و تردد مشکل شود.

در دکان خود را جاروب و پاک کنند و به هیچ‌وجه کثافت و خاکروبه نریزند در دکان‌های میوه فروشی هر چه میوه خورده می‌شود در داخل دکان باشد فورا پوست خربزه و غیره را بردارند.

در نزدیک دکان و محل نشیمن و معبر کوچه کثافت نریزند و رفع حاجت نکنند.

صاحبان کاروانسراها باید آدم مخصوصی از برای جاروب کردن کاروانسرا و مال بارکش مخصوص داشته باشند که هر هفته یک‌بار زبیل را بیرون برند.

هلیم پز و کله‌پز و امثال آن دودکش کوره خود را بیرون قرار دهند و سوخت در میان کوچه نریزند و خاکستر خود را هر دو روز یک‌بار بردارند که زیاد نشود.

شتر و الاغی که بار می‌آورند زود بار او را گرفته روانه کنند و در کوچه‌ها مال کرایه‌کش و رعیت را نگه ندارند.

کسبه و غیره در درب دکان و میان بازار اسب و قاطر و شتر و گاو و گوسفند نبندند.

منبع: شهری، جعفر. تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم. تهران، رسا، ۱۳۶۸. ج ۴.