اتحاد وزرا و وکلا

گروه تاریخ و اقتصاد: آنچه می‌خوانید مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی است در روز سه‌شنبه، ۱۶ اردیبهشت ماه ۱۲۸۷ شمسی: رئیس: در باب استعفای وزرا که وکلاى محترم اظهار کردند از ایشان توضیحات خواسته شود که وزرا چرا استعفا داد‌ه‌اند. آنچه بعد از تحقیقات در این باب معلوم شد این است که استعفای وزرای معظم به جهت حفظ مسلک خودشان بوده است و چون مسلک ایشان با مسلک مجلس مقدس مطابق و موافق است، بنابراین باید وکلا نهایت جد و جهد را بنمایند که استعفاى ایشان در خاکپاى مبارک اعلیحضرت همایونى قبول نشود و چون معلوم نیست که هنوز استعفایشان قبول شده باشد این استدعا از خودشان می‌شود و اگر هم قبول شده باشد خوب است هیاتى از مجلس مقدس منتخب شود که حضور مبارک همایونى شرف‌اندوز گشته استدعا نمایند که استعفاى وزرای معظم را قبول نفرمایند. حالا خودتان آن هیات را انتخاب می‌نمایید یا اینکه خود من ایشان را انتخاب کرده عرض نمایم.

اسدالله میرزا: ما وکلای مجلس مدت‌ها بود که کمال جد و جهد را داشتیم که مسلک وزرای معظم با مسلک مجلس مقدس متحد و متفق باشد و مخصوصا آن نکته مهمى که در آن مسلک منظور است آنکه وزرای ما باید بکوشند که دخل و تصرف خارجى را در امورات مملکتى منع کنند و مقصود بنده این نیست که از آنها مساعدت نخواهیم. مثلا اگر ما محتاج به وجود مهندس از خارج بشویم یا آنکه معلم دیگرى اگر لازم بشود باید بیاوریم، ولى آن مهندس و معلم فقط به تکالیف استخدام باید عمل نماید، نه اینکه داراى اختیارات تامه باشند و ما مجبور به عمل کردن براى آنها باشیم. غرض این است که مسلک وزرا با مسلک وکلا باید متحد باشد و باید این نکته رعایت شود که مداخلات و تصرفات خارجه را در امورات مملکت وزرا جدا منع نمایند و این هیات وزرا داراى این مسلک بودند و چون معلوم نیست که استعفاى وزرا قبول شده باشد خوب است که استدعا شود قبول نشود و اعلیحضرت همایونى نظر به عواطف و مراحمى که به وکلای ملت دارند استدعاى ایشان را در باب عدم قبول استعفاى وزرا قبول می‌فرمایند و استعفاى وزرا را رد خواهند فرمود و بر فرض اگر استعفای ایشان هم قبول شده باشد. همان‌طور که جناب رئیس فرمودند از حضور همایونى استدعا شود که همین هیات برقرار باشند.

آقا سیدحسن تقى‌زاده: رقعه استعفاى وزرا در مجلس مقدس قرائت شد، اما قبول شدن آن برخلاف آنچه وکیل‌التجار گفتند معلوم نیست که قبول شده باشد.

فقط آن رقعه که خوانده شد از بابت استعفا بود و شرط اعظم این مساله به رسیدن خبر رسمى است. ولى در این موضوع خبر غیررسمى هم نرسیده است. فعلا سبب را باید دانست و آن روز هم عرض کردم که باید سبب استعفاى وزرا دو علت باشد، یکى اینکه مسلکشان برخلاف مسلک وکلا باشد یا اینکه برخلاف مسلک پولیتیک شخصى سلطنت باشد و نباید به جهت جزئیات استعفا بدهند! اگرچه این خبر باعث استعفای رسمى هم نیست و در مجلس رسمى هم نباید گفته شود، ولى چون نتیجه رسمى شده به این لحاظ علت باید گفته شود و نتیجه هم استعفاى هیات کابینه است و معلوم می‌شود که علت از خارج بوده است که موجب یأس آنها شده. پس باید از اعلیحضرت استدعا نماییم که ابدا استعفای وزرا را قبول نفرمایند. بلکه بر استقلال آنها افزوده شود نه اینکه مثل هیات دیگرى مجددا انتخاب فرمایند. چون سبب خیلى جزئى بوده و اهمیتى ندارد و نباید این هیات کابینه به هم بخورد، بلکه باید مستمر باشد، زیرا که مسلک ایشان به هیچ‌وجه مخالف با مسلک مجلس نبوده و نه مخالف با میل اعلیحضرت همایونى. پس باید استدعا شود که آنها را مستقر بدارند. بلى اگر ده روز دیگر وزرا به واسطه علت دیگرى استعفا می‌دادند و اعلیحضرت قبول می‌فرمود مساله نبود. البته آن وقت پذیرفته می‌شد ولى در این مورد که سبب یک مذاکره غیررسمى خارجى است که ابدا در پولتیک مملکت دخالتى ندارد نباید استعفاى ایشان قبول شود. بلکه همان‌طورى که گفتند هیاتى بروند به حضور مبارک همایونى و استدعا نمایند که استعفاى ایشان را قبول نفرمایند.

حاج معین‌التجار: بنده اطلاع دارم که یک روز بعد از استعفا اعلیحضرت همایونى ممتازالدوله را فرستاده بودند نزد رئیس الوزرا که چرا به دربار نیامده‌اید و استعفاى شما در این موقع مناسبت ندارد و اگر اشکالى هم دارید اظهار نمایید پس معلوم می‌شود که استعفای آنها قبول نشده.

آقا میرزا محمود: بنده اطلاع صحیحى دارم که استعفاى وزرا قبول نشده و وزیر دربار به تمام وزارتخانه‌ها اطلاع داده که مشغول کار باشند و همان‌طور که جناب رئیس فرمودند به موجب یک اصل از قانون اساسى حق دارند هیاتى را براى شرفیابى حضور همایونى انتخاب کرده و اسامى آنها را به مجلس اظهار نمایند و هرگاه مجلس بعضى از آنها را صلاح ندانست باید به کثرت آرای انتخاب شده و به حضور اعلیحضرت همایونى مشرف شوند.

رئیس: حالا تصویب می‌نمایید که این هیات انتخاب شده و شرفیاب شوند (همه تصویب کردند)