شاگردهای بی‌سواد مدرسه فلاحت!

گروه تاریخ و اقتصاد: بخش سوم از مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی را در روز پنج شنبه، سوم اردیبهشت ۱۲۸۷ شمسی می‌خوانید: حاجى معین‌التجار: این وجهى هم که براى مخارج مدرسه تجارت معین شده بدیهى است که خیلى کم است و مدرسه عالى نمی‌توان از آن ترتیب داد! چه ضرر دارد که خود تجار اطفال خود را که براى تحصیل می‌فرستند یک وجهى به عنوان شهریه قرار بدهند که کمکى به مدرسه شده و مخارج تاسیس آن را هم دولت بدهد و گمان نرود که این جزئى مخارج یک تحمیل عمده‌ای است براى دولت عمده وجوهات عایدى دولت از گمرک است و آن هم به واسطه خود تجار است، سپس چه ضرر دارد از چند یک آن چیزى که از تجار گرفته می‌شود به مصرف ترقى خود تجار برسد.

آقا میرزا سید حسن: اینکه وزارت تجارت صلاح دیدند لازم است و باید علم تجارت در ایران تحصیل شود اینکه مدرسه فلاحت چند سال است دایر و مخارجى شده و تاکنون فایده از آن عاید نشده براى آن است که معلم او در زمان سابق آمده و آن وقت هم پایه علم و دانایى معلمان مجهول بود و امتحان نکرده اجیر می‌نمودند، این شد که شاگردان ترقى نکردند و حال آنکه بعضى فرنگی‌ها در همین‌جا هستند علم نبات‌شناسى و حیوان‌شناسى را تعلیم کنند، خوب است از همان‌ها براى معلمى آورده شود.

امان الله میرزا: از لایحه جناب وزیر تجارت کمال تشکر را حاصل نموده و بى‌نهایت محظوظ شدیم و خاطر آقایان وکلا مسبوق است آن زمان که جناب موتمن‌الممالک به سفارت می‌خواستند بروند، اغلب مردم ناراضى بودند. معلوم بود که در نهاد ایشان چیست و این لایحه ایشان مثل الفبا است براى ما. معلوم است که تجارت براى این مملکت لازم است و باید چنین مدرسه داشته باشیم و این لایحه که مرقوم داشته‌اند خیلى به موقع و لازم بود و ما باید نظریات خودمان را در مجلس آتیه بگوییم و از اقدامات این وزیر خیرخواه عالم زیاده از اینها بهره‌مند شویم.

صدرالعلماء نطنز: بلى مدرسه فلاحت خیلى لازم است، بلکه باید شعبات آن در دهات هم دایر شود، لکن تاسف دارم از اینکه این مدرسه فلاحت چند سال است دایر شده و هنوز یک شاگرد که به قدر یکى از زارعین دهاتى حالیه ما علم داشته باشد بیرون نیامده! به علاوه شاگرد کامل که بیرون نیامده اقلا علوم فلاحتى را هم به زبان فارسى ترجمه و منتشر نکرده‌اند که دیگران بخوانند.

وزیر تجارت: تقریبا ایراد شما همان ایراد احسن‌الدوله است و جواب عرض شده و اینکه می‌گویند شاگرد با علم بیرون نیامده قبول ندارم و عرض می‌کنم با چهار هزار تومان نمی‌شود مدرسه صحیح تشکیل داد. اگر بخواهید مدرسه صحیح تشکیل شود باید سالى دو هزار تومان اضافه بدهید تا به مصرف لوازم آن رسانده و ظرف دو سه سال شاگردهاى با علم بیرون بیاید و این مدرسه هم در زمان سابق تاسیس شده و ربطى به حالا ندارد.

مخبرالملک: بنده راى خودم را در باب مدرسه فلاحت یا تجارت امروز اظهار نمی‌کنم براى اینکه این لایحه مقدمه نداشته و قبلا به وکلا اطلاع داده نشده که راى خود را در این خصوص حاضر کنند و امروز هم قرائت شد، فرصت ندادند که فکرى در این باب بشود! به این ملاحظات راى خود را می‌گذارم براى روز دیگر، اما ایرادى بر اظهار جناب معین‌التجار دارم که فرمودند عایدى گمرک به واسطه تجار است، چنین نیست و عایدى گمرکات از تمام مردم است، زیرا که فلان توپ چیت را که مثلا در سرحد صد دینار گمرک می‌گیرند تاجر چند صد دینار هم به او اضافه کرده و به مردم می‌فروشد، پس عایدى گمرکات را مردم می‌دهند. عایدى مملکت آن است که هر قدر عاید آنها می‌شود به یک مبلغى از آن به دولت بدهند. چنانچه در همه جا معمول است و این مساله که هر کس هر قدر عایدش می‌شود باید یک مبلغى از آن را به دولت بدهد مساله بزرگى است. بعدها باید مطرح مذاکره شده و قرارى داده شود که عایدى مملکت منحصر به همان رعایا و فلاحین بیچاره نباشد و هر کسى باید در سال یک مقدارى از عایدى خود را به دولت بدهد.

رئیس: این لایحه که قرائت شد خیلى اهمیت دارد و باید مذاکره شود.

آقا شیخ محمدعلى: البته این‌گونه مدارس لازم است، ولى معروف است که یک ده آباد به از صد ده خراب است و ما باید ملاحظه کنیم ببینیم امروزه می‌توانیم که در تمام ولایات این مدارس را بنا کنیم یا آنکه باید همین مدرسه فلاحت را که موجود است و تاکنون فایده از او حاصل نشده تکمیل کنیم و بنده عقیده ندارم به اینکه امروز این مدارس در همه جا تاسیس شود و باید همین مدرسه فلاحت را تکمیل کرد.