گروه تاریخ و اقتصاد: در این روز ما دیر ملتفت شدیم. که اگر از دره سمت شمال از راه‌هاتوده و نمکه روانه شده بودیم زودتر به منزل می‌رسیدیم. ولیکن ما راه مستقیم را پیش گرفته از کنار رودخانه که به دره چهارده می‌رود رفتیم و بعد از آنکه از چندکوه گذشتیم آخرالامر به دره چهارده رسیدیم یعنی به قریه کلاته که در دو فرسنگ و نیمی چهارده کلاته واقع است. این ده، چهل پنجاه خانوار جمعیت دارد. و باغات توت و گردو زیاد دارد. و در سمت غربی ده چند چشمه آب دارد که به ده می‌رود. ما در قریه کلاته از راه چشمه علی به چهارده رفتیم در عرض راه از اراضی مزروع و خرابه‌های چند ده عبور کردیم. از چمن منقا ۶ ساعت و ربع به ظهر مانده حرکت کردیم. این یکی از باغات دولتی ایران است. این باغ را فتحعلی‌شاه بنا کرده است. و احتمال کلی می‌رود. زیرا که درخت‌های کهن هفتاد ساله زیاد دارد، اما مثل سایر باغات دولتی ایران مخروبه است. مواجب دیوان کفاف باغبان‌ها را نمی‌دهد و ایشان برای جلب منفعت خود هر کس را در این[باغ‌ها] راه می‌دهند. قریه چهارده ملکی میرزا یوسف مستوفی‌الممالک است. و مرکز مکاری خراسان می‌باشد. خانه‌ها و ملبوس اهل این ده به طرز اهل عراق [اراک] است. از کوه شاه برف آب می‌شود و رودخانه عظیمی جاری است. که از وسط این قریه می‌گذرد، چهارده چهار مزرعه است و اسامی آنها از این قرار است: کشاش، وازین، سردوان، کاله، این مزارع باغات مشجر از توت و گردو و غیره زیاد دارند و هر یک امامزاده دارد، از چهارده راه شاهکوه را پیش گرفته از دره سمت شمال روانه شدیم. و به قدر یک فرسنگ از اراضی مزروع جو و گندم عبور کردیم. تا آنکه دره به سمت راست پیچید و از آنجا از یک راه مارپیچی بالای کوه رفتم. شاهکوه فاصله است فیمابین اراضی دامغان و اراضی بحر خزر، این کوه‌ها همه خشک هستند. اما کوه‌های سمت شمال نمایان است و همه سبز و خرم هستند. و از درخت‌های سرو کوهی پوشیده شده‎اند. از شاهکوه که فرود کردیم از دره گذشتیم. یک رودخانه از آب شاهکوه از وسط آن عبور می‌کرد. در انتهای دره آبشاری بود که دو هزار و سیصد ذرع ارتفاع داشت. در نزدیکی آبشار چشمه بود. در کنار آن چشمه چادر زدیم. و شب را توقف کردیم. ۹ ساعت تمام در راه بودیم.

سفرنامه لیوتنان کلنل برسفرد لوات، ترجمه محمد حسن خان اعتمادالسلطنه، به کوشش خدیجه اعتصامی