همدستی انگلیس و آمریکا علیه مصدق

اسناد جدیدی که وزارت امورخارجه آمریکا از حالت طبقه‌بندی خارج کرد، نشان می‌دهد که دولت انگلیس در کودتای ۲۸ مرداد علیه دولت مصدق نقش داشته و به کرات از آمریکا خواسته بود به کودتا برای سرنگونی دولت محمد مصدق، نخست‌وزیر وقت ایران در سال ۱۳۳۲ بپیوندد. این اسناد گواه آن است که لندن در مقایسه با واشنگتن، نقش پررنگ‌تری در سرنگونی دولت مصدق ایفا کرده است. دو پژوهشگر این موسسه اسناد جدید را اولین تایید رسمی منتشرشده از هدف اعلام‌شده انگلیس در اواخر سال ۱۹۵۲ (برابر با ۱۳۳۱ هجری شمسی) برای متقاعد کردن واشنگتن به عزل مصدق از قدرت توصیف کرده‌اند.

این طرح که از آن با عنوان «آژاکس» یاد می‌شود، نامی که از عنوان طرح سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا(سیا) برای سرنگونی دولت مصدق گرفته شده است، نشان می‌دهد لندن بارها از واشنگتن خواسته بود برای سرنگونی مصدق در قالب یک کودتا همکاری کند اما آمریکا در ابتدا به امید امضای یک قرارداد نفتی با ایران، با درخواست انگلیس مخالفت کرده بود. انگلیس در قالب یک درخواست کتبی که ۸اکتبر ۱۹۵۲ مطرح شد، تقاضای حذف دکتر محمد مصدق را مطرح کرد. یادداشت‌های وزارت امورخارجه آمریکا نشان می‌دهند که مقام‌های انگلیسی و آمریکایی از مهرماه سال ۱۳۳۱ دست‌کم سه‌بار برای بحث درباره سرنگون کردن دولت مصدق دیدار کردند. کریستوفر استیل، دومین مقام عالی‌رتبه سفارت انگلیس در واشنگتن این ایده را با مقامات آمریکایی در میان گذاشته بود. اما سازمان سیا در نهایت در طرح سرنگونی محمد مصدق مشارکت کرد.

گفته می‌شود دولت انگلیس در سال‌های گذشته بارها مقام‌های آمریکایی را برای جلوگیری از اعلان علنی نقش لندن در کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ تحت‌فشار قرار داده‌اند. سندهای تازه انتشار یافته جزو مواردی بوده‌اند که از مجموعه مفصل اسنادی که چند وقت پیش وزارت امورخارجه آمریکا برای اولین‌بار درباره طراحی کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ منتشر کرد، حذف شده‌اند. ابتدا یک یادداشت با عنوان «پیشنهاد سازمان‌دهی کودتا در ایران» مورخه ۲۶ نوامبر ۱۹۵۲ در ۱۷ ماه مه منتشر شد. سپس سند دوم که در عنوان آن عبارت «پیشنهاد بریتانیا برای سازمان‌دهی کودتا در ایران» درج شده، منتشر شد که مربوط به یادداشتی در تاریخ ۳ دسامبر ۱۹۵۲ است. این سند، نشان می‌دهد که دولت انگلیس در حال کنترل آن چیزی بوده است که به وسیله آن مردم آمریکا ممکن بود درباره دخالت دولتشان در ماجرای کودتای ۲۸ مرداد در ایران مطلع شوند.

به نوشته فایننشال‌تایمز، هنوز مشخص نیست آیا با لندن برای انتشار اسناد مربوط به سال ۱۹۵۲ مشورت شده است یا نه. در ماه ژوئن، وزارت امورخارجه آمریکا بالاخره پس از سال‌ها مجموعه جدیدی از اسناد مربوط به نقش ایالات‌متحده در کودتای ۱۹۵۳ در ایران را منتشر کرد. این اسناد جزئیات تازه جالبی درباره شرایط حاکم بر کودتا ارائه می‌دهند که در آن تیمی از افسران سازمان سیا به کمک تعدادی از ایرانیان، برای سرنگونی نخست‌وزیر محبوب ایران، محمد مصدق و جانشینی ژنرال بازنشسته، فضل‌الله زاهدی همکاری می‌کنند و حکومتی دیکتاتوری را پایه‌گذاری می‌کنند که ۲۵ سال ادامه می‌یابد. هرچند برخلاف خاطرات کرمیت روزولت، فرمانده تیم سی‌آی‌ای که در ۱۹۷۹ منتشر شد و اولین سند رسمی سیا درباره کودتا بود که ازسوی برنامه‌ریز کلیدی، دونالد ویلبر نوشته و در سال ۲۰۰۰ با اصلاحاتی در نیویورک‌تایمز منتشر شد، این اسناد افشاگری‌های خیلی تازه‌ای ندارد و نمی‌تواند به شماری از سوالات کلیدی درباره اینکه کودتا چطور انجام شد، پاسخ دهد.

مثلا اینکه تیم سی‌آی‌ای برای اینکه زیر پای مصدق را خالی کند، در هفته‌های قبل از کودتا دقیقا چه‌کار کرد، چرا رئیس سازمان، گویرن، کمی پیش از کودتا جایگزین شد، چرا شاه پس از آنکه تلاش برای اولین کودتا با شکست مواجه شد، از ایران فرار کرد؟ چه کسی جمعیت ضدمصدق را که در ۱۹ اوت شکل گرفت، سازماندهی می‌کرد و چرا حامیان مصدق نتوانستند جمعیت بزرگی را سازماندهی کنند یا اقدامات دیگری برای دفاع از او در آن روز سرنوشت‌ساز انجام دهند؟ به گفته یرواند آبراهیامیان اسناد تازه منتشر شده این ذهنیت را که کودتای ۲۸ مرداد در ادامه رقابت‌های دوره جنگ سرد شکل گرفت و نه لزوما برای حفظ تسلط بر بازارهای نفتی جهان به چالش می‌کشد. در اسناد سیا تاکید می‌شود که نباید از هیچ تلاش عامدانه‌ای برای کم‌اهمیت جلوه دادن مساله نفت خودداری کرد. شورای امنیت ملی آمریکا تنها به فاصله ۲ هفته بعد از ملی شدن صنعت نفت ایران تاکید می‌کند «آمریکا نباید در این جدال نقشی خنثی ایفا کند و حمایت قاطع از بریتانیا ضروری است چراکه ایران به قرارداد خود پشت‌پا زده و به این ترتیب به الگویی بد برای دیگر کشورها از جمله عراق تبدیل می‌شود».

منبع: ایسنا، فایننشال‌تایمز، مهر