مهری شیرمحمدی

مشروطه‌خواهی تحولات زیادی را در جامعه ایجاد کرد. یکی از آنها ایجاد مراکز درمانی به سیاق نوین بود. در نشریات مشروطه‌خواه آن دوران اشاراتی به چگونگی ساخت اولین بیمارستان‌ها در رشت شده است. شادروان دکتر «حسن تائب» در کتاب «بیمارستان‌های رشت» شرح مبسوطی از اولین بیمارستان‌های رشت ارائه داده است. با این وجود منابع مکتوب کمتر در مورد مریضخانه‌ای که بلدیه رشت ساخت، نوشته‌اند. حتی سازمان میراث‌فرهنگی گیلان نیز زمانی که در سال ۱۳۷۹ این بنا را در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت می‌کرد، «مریضخانه بلدیه» را به نام «ساختمان استانداری» در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت کرده است. این اشتباه از آنجا ناشی می‌شود که مریضخانه بلدیه، مدت‌ها به‌عنوان ساختمان اداری استانداری تغییر کاربری یافته بود.

اولین بیمارستان رشت در حاجی‌آباد

در سال‌های ۱۲۸۴ ش و با اوج‌گیری انقلاب مشروطه و دخالت‌های بیگانگان، جنگ و خونریزی و قحطی و بیماری اوج می‌گیرد. برهمین اساس برخی از پزشکان تحصیلکرده، انجمن‌های خیریه را به لزوم تاسیس مریضخانه قانع می‌کنند. اولین بیمارستان، در ملک سیدعلی آقا در حاجی‌آباد رشت دایر شد. بعدها کم‌کم مراکز درمانی به شکل نوین ساخته شدند. در اوایل این قرن، شهرداری رشت - که در آن زمان بلدیه نامیده می‌شد- اقدام به ساخت مریضخانه‌ای در مرکز شهر کرد.

موسیو دیمیتری، سازنده بیمارستان بلدیه

رشت از سال ۱۲۸۶ شمسی صاحب انجمن شهر و شهردار بوده است. در سال ۱۳۰۸ کلنگ احداث بیمارستانی در مرکز شهر به زمین زده شد. این بیمارستان که با معماری نئوکلاسیک روسی، امروزه جزو بناهای میراثی رشت محسوب می‌شود- از سوی«موسیو دیمیتری» احداث شد. مهندس روبرت واهانیان در این‌باره می‌گوید: موسیو دیمیتری از یونانیان مقیم انزلی و صاحب «هتل ایران» هم بود و به‌عنوان پیمانکار شهرداری، احداث ساختمان مریضخانه بلدیه را برعهده گرفت. وی می‌افزاید: موسیو دیمیتری سازنده بنای کتابخانه ملی هم هست و در رشت، بناهایی از نوع معماری سبک نئوکلاسیک روسی از خود به یادگار گذاشت. وی سه فرزند دختر(آسپاسیا، هلن، سوفیا) و دو فرزند پسر(کنستانتین و یانی) داشت که نام دکتر یانی، در کتاب تاریخچه بیمارستان‌های رشت آمده است. موسیو دیمیتری ساکن انزلی بود و مزار وی در گورستان ارامنه انزلی قرار دارد. هم اینک بیمارستان بلدیه، سازمان فرهنگی ورزشی شهرداری شده است. مهندس واهانیان نقشه این ساختمان را در محل بنا برای نگارنده توضیح می‌دهد و می‌گوید: این بنا به لحاظ معماری برای یک مریضخانه طراحی و ساخته شده و از این منظر بسیار بی‌نظیر طراحی شده است.

مریضخانه‌ای با در درشکه رو

ورودی این مکان تاریخی در حال‌حاضر دربی است که به میدان شهرداری بازمی‌شود. این درب در آن زمان محل تردد کادر اداری، پزشکان و درب تشریفات بوده است. در طرفین این درب اتاق بزرگی است که حسابداری بیمارستان در آن مستقر بوده و اکنون به‌عنوان کتابخانه سازمان فرهنگی تغییر کاربری یافته است. در حیاط این عمارت تاریخی و در طبقه نخست، اتاق‌هایی وجود دارد که محل مداوای بیماران سرپایی بود. در ضلع شمالی حیاط این عمارت در دو لنگه چوبی بزرگی دیده می‌شود که به خیابان فرعی منتهی به استادسرا باز می‌شود. ظاهرا این در برای ورود و خروج درشکه‌هایی بود که مریض‌ها را با خود حمل می‌کردند. در طرفین این در چوبی بزرگ -که آثار پوسیدگی آن مشهود است- دو راه‌پله دیده می‌شود که به طبقه دوم می‌رسد. هم‌اکنون این راه‌پله‌ها مسدود شده‌اندو یکی از راه‌پله‌ها در انتهای طبقه فوقانی تبدیل به آبدارخانه شده است. این راه‌پله‌ها به منظور تردد بیماران به طبقه فوقانی طراحی شده بود.

برج عمارت، دفتر رئیس بیمارستان بلدیه

زمانی که از پله‌های ورودی فعلی داخل عمارت می‌شوید، نوع معماری، سبک روسی را نشان می‌دهد. پله‌های کوتاه که از وسط بنا آغاز و در پاگرد دوم دو شعبه می‌شود و به طبقه دوم منتهی می‌گردد. همین سبک پله‌گذاری در اتاق برج هم دیده می‌شود. اتاق برج، در آن زمان دفتر رئیس بیمارستان بوده است.در طرفین این عمارت باشکوه اتاق‌های متعددی قرار دارد که محل بستری بیماران بوده. اتاق بزرگ انتهای راهرو در کنار آبدارخانه- که هم‌اکنون تیغه‌های وسط آن را برداشته و به‌عنوان گالری استفاده می‌شود- اتاق عمل بیمارستان بوده است. آن‌گونه که مهندس واهانیان توضیح می‌دهد این عمارت تا ۱۰ سال مریضخانه بلدیه بوده و در سال ۱۳۱۸ تا دهه ۱۳۴۰ خورشیدی، به‌عنوان ساختمان اداری استانداری رشت استفاده می‌شد، پس از سال‌های یاد شده، دوباره به شهرداری برگردانده می‌شود. این بنا چندی به‌عنوان ساختمان شماره ۲ شهرداری و هم اینک نیز به‌عنوان سازمان فرهنگی و هنری استفاده می‌شود. واهانیان عکسی قدیمی از این عمارت در اختیار دارد که کالسکه‌ای جلوی عمارت است. جلوی در اداری سنگلاخ بوده و برج عمارت و بالکن عمارت نیز هنوز دستخوش تغییرات غیراصولی نشده است.

آبله‌کوبی مجانی در مریضخانه بلدیه

در این عکس تابلوی مشکی خودنمایی می‌کند که نشان می‌دهد در این مریضخانه آبله‌کوبی مجانی انجام می‌شده است. اگر با دقت به عکس قدیمی این عمارت باشکوه نگاه کنید، می‌توان دید این بنای میراثی در کمتر از صد سال تا چه اندازه آسیب‌دیده است. به‌جز تغییر برج و پنجره‌های اتاق مدیریت، اتاق‌های طبقه پایین هم با تغییرات شگرف، به کل بنا آسیب زده است. در زلزله ۳۱ خرداد منجیل، این عمارت زیبا به‌شدت آسیب دید و میراث‌فرهنگی مرمت آن را برعهده گرفت.