وضعیت تجار حالیه و ماضیه!

گویند تجار ایرانی برای حفظ حیثیت ایران و ایرانیان متجاوز از دویست هزار لیره از کیسه فتوت خود به مصارف عروسی محمد‌خان رساندند به قسمی که از سرایه تا سفارت ایران برای پای‌انداز عروس طاقه شال ترمه مفروش داشته و تماما به اجزای سرایه سلطان بذل گردید. اگرچه این اطلاعات را من در سه وهله عبور از اسلامبول از اشخاص محترم موثق کسب نموده‌ام، اما وقتی که وضعیت حالیه تجار معتبر مرکز تهران را با وسعت صدر تجار ماضی آن زمان مقایسه می‌نمایم، تمام این افکار صحیحه و عملیات عالیه آنها به نظرم قصه می‌آید.

مثلا شرح حال حاجی محمدحسن اصفهانی موسوم به امین الضرب را با شرح حال حاجی شیخ‌کاظم رشتی پدر جناب حاجی شیخ‌محسن خان‌گروسی مشیرالدوله که یکی از تجار اسلامبول بود و بعد به واسطه حرمت مرحوم حاجی سیدحسین آقای تبریزی به نظر می‌آورم که این یکی صد هزار تومان به محمدشاه کمک کرد و او را از تبریز حرکت داده به تهران برد و به تخت سلطنت جلوسش داد و آن یک حاجی محمدحسن اصفهانی که از نوکری پانایتی، نماینده تجارتخانه رالی در تهران کارش به‌جایی رسید که دولت ایران را در سر گردنه آسیای وسطی گیر آورده از لباس هستی و مالیه عریان نمود.

گویند تجار ایرانی برای حفظ حیثیت ایران و ایرانیان متجاوز از دویست هزار لیره از کیسه فتوت خود به مصارف عروسی محمد‌خان رساندند به قسمی که از سرایه تا سفارت ایران برای پای‌انداز عروس طاقه شال ترمه مفروش داشته و تماما به اجزای سرایه سلطان بذل گردید. اگرچه این اطلاعات را من در سه وهله عبور از اسلامبول از اشخاص محترم موثق کسب نموده‌ام، اما وقتی که وضعیت حالیه تجار معتبر مرکز تهران را با وسعت صدر تجار ماضی آن زمان مقایسه می‌نمایم، تمام این افکار صحیحه و عملیات عالیه آنها به نظرم قصه می‌آید.

مثلا شرح حال حاجی محمدحسن اصفهانی موسوم به امین الضرب را با شرح حال حاجی شیخ‌کاظم رشتی پدر جناب حاجی شیخ‌محسن خان‌گروسی مشیرالدوله که یکی از تجار اسلامبول بود و بعد به واسطه حرمت مرحوم حاجی سیدحسین آقای تبریزی به نظر می‌آورم که این یکی صد هزار تومان به محمدشاه کمک کرد و او را از تبریز حرکت داده به تهران برد و به تخت سلطنت جلوسش داد و آن یک حاجی محمدحسن اصفهانی که از نوکری پانایتی، نماینده تجارتخانه رالی در تهران کارش به‌جایی رسید که دولت ایران را در سر گردنه آسیای وسطی گیر آورده از لباس هستی و مالیه عریان نمود. تعجب از خلقت خدا می‌نمایم.

- خاطرات ممتحن‌الدوله، زندگی‌نامه میرزا مهدی‌خان ممتحن‌الدوله شقاقی، به کوشش حسینقلی خانشقاقی. مشخصات نشر: تهران: امیرکبیر، 1353، ص: 104