اقتصاد و سیاست - ۱ خرداد ۹۵

گروه تاریخ و اقتصاد: سرمایه بیگانه در دوره قاجار توانست امتیازاتی در زمینه ایجاد بنگاه‌های مالی، ‌تجاری، صنعتی و خدماتی از دولت ایران کسب کند که حضور این‌گونه سرمایه‌های بیگانه به‌صورتی گسترده و همه‌جانبه در شکل‌گیری هویت جمعی این گروه موثر بود. با این تعبیر خاص می‌توان اصطلاح «سرمایه‌داری ملی» را به گروهی از سرمایه‌داران ایرانی اطلاق کرد که در مقابل سرمایه بیگانه به هویتی جمعی دست یافتند. بر این اساس از دیرباز سرمایه‌داران ایرانی خواهان این مساله بودند که در مقابل بیگانگان و امکاناتی که آنها از طریق قدرت سیاسی و توان اقتصادی برتر می‌توانستند کسب کنند، به‌عنوان گروهی موثر و ارزشمند برای کشور دیده شوند. فارغ از اینکه سرمایه‌دار ایرانی چه جایگاهی برای خود قائل بود، چیزی که در دوره قاجار بیش از آن اهمیت می‌یافت ضرورت درک قدرت سیاسی از جایگاه و توان سرمایه‌داری ملی بود.

از آنجا که در ایران همواره عملکردهای اقتصادی تحت‌الشعاع سیاست قرار داشته درک دولتمردان از این گونه مسائل بسیار تاثیرگذار بوده است. در دوره قاجار، دولت فهمی از سرمایه‌داری ملی نداشت و در شکل‌گیری و حمایت از آن کوششی نکرد. برای سرمایه‌داران ایرانی گرفتن امتیاز از دولت، بستگی به یافتن روابط مشخص با عناصر قدرت یا صرف پرداخت‌هایی در قالب پیشکش و رشوه داشت پس فهم سرمایه‌داران ایرانی از خود به‌عنوان گروهی منسجم و آگاه از منافع جمعی به تنهایی کارگشا نبود. از این رو به‌رغم تلاش‌های گوناگونی که سرمایه‌داران ایرانی برای راهیابی‌های جدید در گسترش سرمایه‌شان به کار گرفتند، عدم درک درست سیاست‌مداران کشور از این موضوع مانعی در جهت ایفای نقش تاریخی سرمایه‌داری ملی محسوب می‌شد.

- سهیلا ترابی‌فارسانی، به نقل از یک مقاله