معاون علمی فرهنگستان علوم پزشکی ایران در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» تشریح کرد
دولت چهاردهم و ابر‌چالش‌‌‌های حوزه سلامت
اتمام پروژههای در دست انجام حوزه سلامت ضروری است
برای پیگیری چالش‌‌‌های پیش روی رئیس جمهور منتخب در حوزه سلامت، فریدون عزیزی رئیس پژوهشکده علوم غدد درون‌‌‌ریز و متابولیسم و نیز معاون علمی فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران پاسخگوی سوالات ما بوده است.
در نقطه حساسی در تاریخ کشور هستیم، دولت جدیدی در راه است و با توجه به اینکه حوزه سلامت یکی از حوزه‌‌‌های بسیار مهم کشور محسوب می‌شود، اگر بخواهید به شخص اول مجریه کشور توصیه‌‌‌‌‌‌ای کنید، چه کارهایی را در نظام سلامت توصیه می‌‌‌کنید؟
آنچه مسلم است اینکه راه طولانی را برای گسترش سلامت و عدالت سلامت در جامعه اسلامی ایران طی کرده‌‌‌ایم، از نظر تعداد دانشکده‌‌‌های پزشکی در حد پایینی بودیم، ۶ دانشکده پزشکی تا سال ۵۵ و ۹ دانشکده پزشکی تا سال ۵۷ داشتیم و امروزه به بیش از ۶۰ دانشکده پزشکی در سطح کشور رسیده‌‌‌ایم که سبب شد ما بتوانیم در ۲۰ سال اول بعد از انقلاب نیروی انسانی کافی را برای رشته‌‌‌های مختلف پزشکی در کشور آموزش بدهیم. این همزمان بوده با تشکیل وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی که موجب همراهی مسائل سلامت و آموزش و پژوهش شده است. در حقیقت به دنبال یک سلامت نافع برای جامعه و درگیر کردن اساتید علوم پزشکی در سطح بسیار عالی هستیم.
در برنامه‌‌‌ریزی‌‌‌ها و تصمیم‌گیری‌‌‌ها برای مراحل مختلف پیشگیری اولیه، ثانویه و ثالثیه در کشور یک نظام واحد و منحصر به فرد را در دنیا ایجاد کردیم که سبب شده بتوانیم با توجه به محدودیت‌ها و تحریم‌‌‌ها و مشکلات اقتصادی باز هم گسترش سلامت را در سطح کشور انجام بدهیم. مثلا واکسیناسیون را از ۳۰درصد در سطح جامعه به صددرصد رساندیم یا در جریان کرونا و آن بحران عظیمی که وجود داشت با تولید واکسن و واکسیناسیون عمومی توانستیم ارزشمندترین مراحل پیشگیری را در کرونا به عنوان یکی از کشورهای بارز در دنیا انجام بدهیم، اما توجه ریاست محترم جمهوری آینده را جلب می‌‌‌کنم به اینکه هنوز یک نظام ارائه خدمات بهداشتی و درمانی یا سلامت منسجم در کشور نداریم. به نظرم ریاست محترم جمهوری آینده کشور باید تلاش کند چنین سیستمی در کشور ایجاد شود.
چرا بیمه‌‌‌های ما ناتوان هستند؟ چرا بیمه‌‌‌های ما نمی‌توانند برخلاف آنچه مقام معظم رهبری فرمودند که اگر کسی بیمار شد تنها رنج بیماری را ببرد و رنج دیگری نداشته باشد نمی‌توانند مسائل هزینه‌‌‌ها و منابع را تامین کنند؟ آیا این فقط به دلایل کمبود هزینه‌‌‌ها و کمبود اعتبارات است یا خیر به دلیل هدررفت منابع نظام بهداشت و درمان است؟ در همین شهر تهران، هر نفر یک بیمه دارد یا بعضی‌‌‌ها دو بیمه اما وقتی مراجعه می‌کنند به پزشک، پزشکی نیست که تمام مسائل آنها را بداند و مشکلات سلامت آنها را حل کند و در صورت عدم‌توانایی و نیاز به مشاوره به سطح بالاتر ارجاع بدهد، نتیجه این وضعیت این است که می‌‌‌بینیم در منازل پر از رادیوگرافی‌‌‌ها، آزمایش‌ها و... است. هیچ بیمه‌‌‌ای این توانایی را ندارد که این میزان تقاضای آزمایش، ویزیت، رادیولوژی و ام‌‌‌آرآی را پوشش دهد.
ما واقعا نیاز داریم که مثل نظام سلامت بسیاری از کشورهای پیشرفته و حتی در حال پیشرفت دنیا عمل کنیم یعنی نظام ارجاع که می‌تواند به حد زیادی صرفه‌‌‌جویی کند و ضمن ارائه خدمات بهداشتی و درمانی چه در جهت پیشگیری‌‌‌های اولیه و چه در جهت پیشگیری‌‌‌های ثانویه به نحو صحیح عمل کند.
در آینده نزدیک وزیر بهداشت کابینه دولت چهاردهم انتخاب خواهد شد، به نظرتان بهتر است وزیر بهداشت عمده انرژی خودش را در کدام محور صرف کند؟
ما به عنوان افرادی که سال‌هاست در نظام سلامت فعالیت داریم دغدغه خاطر مهم‌‌‌مان در این تغییرات وزرا همیشه این است که بعضی از کارها ممکن است متوقف شود و بعضی کارهای جدید شروع شود، اشکال کار نه فقط در حوزه سلامت و وزارت بهداشت بلکه اکثر وزارتخانه‌‌‌هاست. ما یک برنامه طولانی‌‌‌مدت برای پیشرفت نداریم، یک برنامه طولانی‌‌‌مدت برای مسائل راهبردی و راهکارهای آن نداریم و بنابراین هر وزیری که می‌‌‌آید بر اساس یافته‌‌‌های خودش و بر اساس علمی که دارد تغییراتی را در برنامه‌‌‌ها می‌دهد و یکی از مشکلات اصلی ما همین تغییرات در برنامه‌‌‌هاست. به نظرم وزیر محترم بهداشت، درمان و آموزش پزشکی آینده ما باید دو نوع هدف برای خودش تعیین کند. یکی اهداف طولانی‌‌‌مدت است که همان مساله تشکیل نظام صحیح ارائه خدمات سلامت و دیگری اهداف کوتاه‌مدت که چه کنیم تا ارتقای کمی و کیفی سلامت جامعه را رقم بزنیم. مسلما تا آنجا که می‌توانیم باید از تغییر برنامه‌‌‌ها خودداری کنیم، قطعا اگر می‌توانستیم سیستم ارائه خدمات بهداشتی و درمانی را از سطح روستا با سطح اول و بعد به شکل نظام ارجاع در سطح دوم، سوم و چهارم همان‌طور که ترسیم شده بود ادامه می‌‌‌دادیم شاید بسیاری از مسائل و مشکلات به‌ویژه در پیشگیری‌‌‌های ابتدایی و اولیه واقعا حل شده بود.
اما نکته مهم دیگری که باید اشاره کنم در مورد مساله پژوهش است، در سالیان اخیر نظر معاونت محترم ریاست جمهوری کلا از سوی علم و ساینس معطوف شده به سمت کاربرد علم، یعنی درست است که ما به کاربرد علم احتیاج داریم و جزو اولویت‌‌‌های کشور باید شرکت‌های دانشبنیان باشد و باید بتوانیم از مهندسی معکوس به تدریج برویم به طرف مهندسی‌‌‌های پیشرفته‌‌‌تر، اما خود علم هم در بسیاری از رشته‌‌‌های ما مثل علوم تخصصی پزشکی اصولا با تولید دارو و تجهیزات سروکار ندارند و در حوزه علم هستند و باید به همین علم ناب توجه کنیم.
شما در حوزه پژوهشی با توجه به اینکه سابقه بسیار طولانی در این حوزه دارید چه توصیه‌‌‌هایی دارید؟
همیشه می‌‌‌گویم بعد از پیروزی انقلاب اسلامی پژوهش در ایران را باید به سه دوره ۲۰ ساله تقسیم کنیم؛ دوره ۲۰ ساله اول ما سال ۶۰ تا ۸۰ بوده که در آنجا کاری که کردیم تربیت نیروهای پژوهشی بود، تربیت نیروی انسانی موثر در دانشگاه‌‌‌های علوم پزشکی سبب شد تعداد زیادی به طرف آموزش بروند و تعدادی هم آموزش و پژوهش را انجام بدهند. به همین دلیل ما توانستیم تعداد استادان خودمان را طی ۲۰ سال اول به چهار برابر قبل از آن برسانیم. اما ۲۰ سال دوم، سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۴۰۰ دوره بهره‌‌‌گیری از این ارتقای نیروی انسانی بود که شما در پژوهش می‌‌‌بینید که ما از رتبه‌‌‌های ۵۴ جهانی قبل از انقلاب به رتبه‌‌‌های ۱۶ و ۱۵ در سطح دنیا رسیدیم. بسیاری از کشورهای اروپایی را در تولید علم عقب زدیم و این مرهون همین نیروی انسانی برجسته‌ای بود که تربیت شدند و پژوهشگر شدند، اما متاسفانه در ۲۰ سال سوم که ما باید بهره‌‌‌وری از این جمعیت نخبه را داشته باشیم به نظر می‌رسد فعلا موفق نیستیم و باید در راهبردهای خودمان تجدیدنظر کنیم.
در سال‌های گذشته تمام توجه معاونت علمی ریاست جمهوری به مسائل شرکت‌های دانشبنیان معطوف شده؛ یعنی ما بیاییم علم نافع تولید کنیم. تولید بسیاری از مسائلی را که در کشور امکان‌‌‌پذیر نیست رونق بدهیم که به نظر بسیار خوب است، اما باید اذعان کرد توجه خیلی زیادتری معطوف به این امر کردند و اصولا به مساله علم توجه کمتری شده است. بسیاری از رشته‌‌‌های انسانی و حتی قسمت‌‌‌های پزشکی ما اصولا با مسائل فناوری سروکار ندارند اما در راه پیشبرد علم خودشان برای ارتقای کیفی علم خودشان نیاز به تحقیقات دارند و خیلی جالب است که به شما بگویم در بعضی از رشته‌‌‌ها مثل خود رشته غدد ، ما رتبه دهم بین‌المللی را داریم یعنی بالاتر از ما فرانسه است و پایین‌تر از ما بسیاری از کشورهای اروپایی قرار دارند، این عدم‌توجهی که در سال‌های اخیر انجام شده با تعطیل کردن قسمت‌‌‌هایی که مرتبط با مسائل بالینی است، سبب شده بخش بالینی و تحقیقات ما دچار اشکال بشود. ما بسیاری از کارهایی را متوقف کردیم که ارزشمند بودند.
حتی طرح‌‌‌های ۲۵ ساله مثل مطالعه غربالگری تهران که دیگر بودجه‌‌‌ای برای ادامه کار ندارد برای اینکه ما بودجه‌‌‌ها و اعتبارات را به جاهای دیگر معطوف کردیم. به نظرم باید در این موضوع تجدیدنظر اساسی بشود. انتظار ما این است که کرامت دانشمندان و محققان خودمان را مورد توجه قرار دهیم؛ آنچه واقعا سرمایه کشور است. هیچ کشوری نمی‌تواند بدون تحقیق و پژوهش به مقامات عالیه برسد. حضرت آقای خامنه‌‌‌ای بارها جمله امام علی (ع) را فرمودند: العِلمُ السُلطان؛ یعنی علم قدرت است و این قدرت طوری است که به دنبال این روایت گفته می‌شود که اگر شما ضعیف باشید زیر نظر بقیه هستید اگر از نظر علمی قوی باشید برتر هستید و ما برتری را که در این مسیر ۴۰ ساله پیدا کردیم نباید از دست بدهیم و باید دائم در حال بالارفتن باشیم.
