در گزارشی جامعه‌شناختی بررسی شد
بحران کاهش جمعیت بزرگ‌ترین تهدید آینده
جمعیت جهان در حال کاهش است
Thedailystar در گزارشی با اشاره به اینکه در اوایل سال ۲۰۲۳، هند اولین کاهش جمعیت خود را از زمان وقوع قحطی سال‌های ۱۹۵۹ تا ۱۹۶۱ تجربه کرده می‌‌‌نویسد: این در حالی است که با پیش‌بینی‌‌‌های سازمان ملل متحد، جمعیت چین می‌تواند تا سال ۲۱۰۰ به زیر ۸۰۰ میلیون نفر کاهش یابد. جمعیت کشورهای مختلف از طریق مهاجرت، مرگ و میر و کاهش تولد در نوسان است. سیاست قبلی چین برای تک‌فرزندی که از سال ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۵ اجرا شد و عدم‌تعادل جنسیتی ناشی از آن، نرخ تولد را در این کشور کاهش داد و دولت چین اکنون در تلاش است تا نرخ زادوولد را از جمله با جلوگیری از سقط جنین افزایش دهد.
بر اساس مدل رشد جمعیت مالتوس که در دهه ۱۷۰۰ ارائه شد، جمعیت به صورت تصاعدی رشد می‌کند تا زمانی که موضوعاتی مانند قحطی، بیماری، درگیری یا مسائل دیگر باعث کاهش آن شود. در طول نرخ‌های بالای رشد جمعیت جهانی در اوایل دهه ۱۹۶۰، این تهدیدها همواره به وفور وجود داشت، با این حال، بهرغم کاهش این تهدیدها، اما رشد جمعیت به طور چشمگیری کاهش یافته و به طور نمونه در چین و بسیاری از کشورهای دیگر، کاهش طبیعی در حال حاضر در حال انجام است.
یک مطالعه در سال ۲۰۲۰ که در مجله پزشکی Lancet منتشر شد، نشان داد که بر اساس روند جمعیت فعلی، بیش از ۲۰ کشور در مسیر کاهش ۵۰ درصدی جمعیت تا سال ۲۱۰۰ هستند. در همین حال، اندیشکده Pew Research اعلام کرده که ۹۰ کشور تا سال ۲۱۰۰ شاهد کاهش جمعیت خواهند بود. در حالی که مرکز تخصصی جمعیت و مهاجرت (CEPAM) پیش‌بینی می‌کند که جمعیت جهان در حدود سال‌های ۲۰۷۰ تا ۲۰۸۰ به ۹.۸ میلیارد نفر خواهد رسید. از سوی دیگر ترس از کاهش و پیری جمعیت بر دولت‌‌‌ها و اقتصاددانان سایه افکنده است. افزایش پرداخت‌‌‌ها به سیستم‌های بازنشستگی و رفاه اجتماعی و کاهش تعداد نیروی کار دو نگرانی عمده در مسیر دولت‌‌‌ها هستند. کشورها همچنین ممکن است کاهش نفوذ جهانی خود را تجربه کنند، به‌ویژه به دلیل جمعیت کمتری که برای خدمت سربازی در دسترس است.
آیا رشد جمعیت امنیت غذایی ما را به خطر می‌اندازد؟
معیارهای مختلفی میزان باروری و نرخ تولد را می‌سنجند، اما نرخ باروری کل (TFR) که تعداد فرزندان یک زن در طول زندگی او را اندازه می‌گیرد، رایج‌تر است. کاهش نرخ باروری جهانی را می‌توان به تغییرات اجتماعی و فرهنگی، طرح‌‌‌های تنظیم خانواده، دسترسی گسترده‌‌‌تر به پیشگیری از بارداری، بهبود نرخ مرگ و میر نوزادان، افزایش هزینه‌‌‌های فرزندپروری، شهرنشینی، تاخیر در ازدواج‌‌‌ها و زایمان به دلیل پیگیری‌‌‌های تحصیلی و شغلی نسبت داد. نمونه بارز، ژاپن است که جمعیت آن در سال ۲۰۰۸ به ۱۲۸ میلیون نفر رسید و از آن زمان به زیر ۱۲۳ میلیون نفر کاهش یافته و احتمالا تا پایان قرن به ۷۲ میلیون نفر کاهش می‌یابد که دلیل آن نیز نرخ باروری پایین، جمعیت سالخورده (تقریبا ۳۰درصد از جمعیت ۶۵ سال یا بیشتر هستند) و تا حدی مهاجرت است.
شایان ذکر است، بهرغم اینکه در سال ۲۰۲۲ نرخ باروری کل در ژاپن به پایین‌ترین حد خود رسیده است، اکنون بالاتر از چین و کره‌جنوبی است. از سال ۲۰۰۶، کره‌جنوبی بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار در ایجاد مهدکودک‌‌‌های عمومی، مهدکودک‌‌‌های رایگان، مراقبت آنلاین از کودکان و سایر ابتکارات برای تقویت TFR خود سرمایه‌گذاری کرده است. اما TFR کره‌جنوبی با ۰.۷۸ پایین‌ترین سطح جهان است. در اروپا، تلاش‌‌‌ها برای افزایش جمعیت طی چند دهه گذشته تقویت شده است. به عنوان مثال، رومانی در سال ۱۹۶۶ سقط جنین را جرم تلقی کرد و پیشگیری از بارداری را به استثنای برخی شرایط پزشکی ممنوع کرد. در نتیجه، سقط جنین غیرقانونی افزایش یافت و رومانی بالاترین میزان مرگ و میر مادران را در اروپا در دهه ۱۹۸۰ داشت. در حالی که TFR رومانی در اواخر دهه ۱۹۸۰ روی ۲.۳ تثبیت شد، پس از پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۰۷ و افزایش مهاجرت‌‌‌ها از این کشور، این رقم سقوط کرد. سایر کشورهای اروپای شرقی کاهش TFR مشابهی را تجربه کرده‌‌‌اند. در مقابل، کشورهای اروپای غربی موفق شده‌اند رشد کمی را از سال ۲۰۰۰ تجربه کنند.
ایالات متحده میانگین سنی کمتری نسبت به اکثر کشورهای اروپایی دارد و در دهه ۲۰۰۰ شاهد افزایش نرخ TFR بود. اما این میزان پس از رکود در سال ۲۰۰۸ کاهش یافت و هرگز بهبود نیافت. در این کشور، برخلاف کشورهای اروپایی، امید به زندگی پس از کووید-۱۹ به روند کاهشی خود ادامه داده است. TFR روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی با کاهش سریع روبه‌رو شد و در سال ۱۹۹۹ به پایین‌ترین سطح یعنی ۱.۱۶ رسید. با این حال با ابتکارات دولتی شاهد بازگشت آن به ۱.۸ در سال ۲۰۱۴ بود. البته کرملین TFR این کشور را در سال ۲۰۲۰ رقم ۱.۷ اعلام کرد و پرداخت‌‌‌ها را برای والدین حداقل دارای دو فرزند افزایش داد.
سیاست‌‌‌های نرخ زاد و ولد در ایران نیز در چند دهه اخیر نوسان داشته است. در طول دهه ۱۹۵۰، ایران کنترل باروری را اجرا کرد، اما پس از انقلاب ۱۹۷۹ آنها را لغو کرد. با این حال، آنها در اواخر دهه ۱۹۸۰ برای کاهش فشار بر اقتصاد دوباره دست به سیاست‌‌‌های کنترل جمعیت زدند. TFR ایران که زمانی به عنوان یک نمونه موفق تلقی می‌‌‌شد، سریع‌‌‌تر از حد انتظار و در سال ۲۰۱۶ به ۱.۶ سقوط کرد. در آن سال، دولت تلاش‌‌‌های خود را برای افزایش نرخ زاد و ولد با محدود کردن دسترسی به ابزارهای کنترل تولد، سقط جنین و وازکتومی آغاز کرد. در هند نیز اگرچه این کشور اکنون عنوان پرجمعیت‌ترین کشور جهان را در اختیار دارد، اما TFR آن زیر سطح استاندارد قرار دارد. در حالی که پیش‌بینی می‌شود جمعیت هند در نهایت تا دهه ۲۰۶۰ کاهش یابد، این کشور در حال حاضر جمعیت جوان خود را از طریق طرح‌‌‌هایی مانند ارتقای فرصت‌‌‌های شغلی در خارج از کشور مدیریت می‌کند.
اقتصاد و جمعیت؛ دو عامل مکمل
خطرات عدم‌استفاده از یک جمعیت فعال بزرگ، فراتر از پتانسیل اقتصادی غیرقابل تحقق است. بدون چشم‌‌‌انداز اقتصادی، جمعیت بزرگ جوان می‌تواند تحولات اجتماعی و سیاسی قابل‌توجهی ایجاد کند. به غیر از افغانستان، ۲۰ کشور با بالاترین TFR همگی در آفریقا قرار دارند. پیش‌بینی می‌شود که جمعیت نیجریه از ۲۱۳ میلیون نفر در حال حاضر به ۵۵۰ میلیون در سال ۲۱۰۰ افزایش یابد، در حالی که برخی پیش‌بینی‌‌‌ها نیمی از کل تولدها در آفریقا را بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۱۰۰ نشان می‌دهد. در مقابل، تجربه کشورهایی از جمله آلمان، جمهوری چک و مجارستان که کمپین‌‌‌های حمایت از باروری در آنها موفقیت‌‌‌آمیز بوده نشان می‌دهد مشوق‌‌‌های مالی مستقیم، معافیت‌‌‌های مالیاتی، مراکز ارزان/رایگان مراقبت از کودکان، مرخصی زایمان، کمک‌‌‌های مسکن و موارد دیگر نقش مثبتی در جلوگیری از افت جمعیتی دارد. از سوی دیگر در حالی که برابری جنسیتی در گذشته اغلب به عنوان مانعی برای افزایش نرخ زاد و ولد ذکر شده است، به نظر می‌رسد دیگر این‌طور نیست. به عنوان مثال، زنان با تحصیلات عالی در سال ۱۹۸۰ کمترین نرخ باروری را در ایالات متحده داشتند، اما این در سال ۲۰۱۹ تغییر کرده است. علاوه بر این، TFR مغولستان از ۷.۳ کودک به ازای هر زن در سال ۱۹۷۴ به زیر دو کودک در سال ۲۰۰۵ کاهش یافته است.
