تبعات کمبود داروهای اعصاب و روان بررسی می‌شود
بحران بازگشت بیماریهای روانی
نامه‌نگاری انجمن روان‌پزشکان با رئیس جمهور
به گزارش «دنیای‌اقتصاد» در متن نامه مجید صادقی خطاب به ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور آمده است: «معضل کمبود داروهای مرتبط با حوزه روان‌پزشکی، مدت‌‌‌هاست که گریبانگیر کشور شده و جمعیت بزرگی از هموطنان را که نیازمند شروع یا ادامه درمان با این داروها هستند، متحمل دشواری‌‌‌های جدی کرده است. هرچند تذکرات مکرر انجمن علمی روان‌پزشکان ایران به وزارت بهداشت و اداره غذا و داروی این وزارتخانه، گاه به شکلی گذرا به کاهش یا رفع برخی از کمبود‌‌‌ها انجامیده، درنهایت با کمال تاسف شاهد فراز و فرود دسترسی مردم به داروهایی هستیم که قطع مصرف آنها و حتی تغییر ناگزیر یکی از آنها ممکن است تبعاتی بسیار ناگوار داشته باشد.»
بنا به تاکید این روان‌پزشک؛ بسیاری از افراد مبتلا به اختلالات روان‌پزشکی برای استمرار سلامت روان خود روزانه به مقدار معینی از داروهایی نیاز دارند که ترکیب موثر آنها پس از مدت‌‌‌ها ارزیابی و پیگیری تخصصی به دست آمده و در این شرایط، روان‌پزشکان ایران هر روز با مراجعانی روبه‌‌‌رو هستند که به دلیل تهی شدن بازار از داروی مصرفی آنها یا ناکافی بودن دارویی که داروخانه به آنها تحویل می‌دهد، در خطر بازگشت علائم شدید بیماری هستند. همچنین روان‌پزشکان اغلب با مراجعانی مواجه می‌‌‌شوند که با وجود سلامت کنونی و دسترسی به داروهای لازم، به دلیل ناپایداری دسترسی به داروها، همواره نگران پایان مجدد دوره دسترسی و در هراس رویارویی مجدد با بیماری هستند. این موضوع نگرانی مشترک بسیاری از خانواده‌‌‌های این بیماران در سطح کشور است.
در پایان این نامه، از رئیس قوه مجریه درخواست شده که به دلیل بی‌‌‌اثر بودن مکاتبات رسمی و غیررسمی انجمن با مسوولان وزارت بهداشت و نبود چشم‌‌‌انداز روشنی از کاهش معضل کمبود داروهای اعصاب و روان، برای شناسایی و رفع هرچه سریع‌‌‌تر علت این نابسامانی و معضل اقدام کند.
نایاب شدن داروهای روان‌پزشکی از یک سال پیش
در این بین یک روان‌شناس با اشاره به تبعات کمبود داروهای اعصاب و روان گفت: واقعیت آن است که مساله کمبود داروهای روان‌پزشکی مشکل تازه‌ای نیست؛ بلکه حدود یک سال است که برخی از داروهای روان‌پزشکی در بازار پیدا نمی‌شود. گاهی روان‌پزشک به ناچار دارو را عوض می‌کند و بعد می‌‌‌بیند همان دارو دوباره در بازار کمیاب می‌شود. از سوی دیگر هم داروهای روان‌پزشکی به این شکل نیست که بگوییم اگر داروی مورد استفاده، در بازار موجود نبود، بیمار مشابه آن را مصرف کند. چراکه وقتی بدن بیمار به یک داروی روان‌پزشکی عادت می‌کند، باید حتما همان دارو را مصرف کند تا نتیجه‌بخش باشد.
علیرضا شریفی‌یزدی همچنین عنوان کرد: مورد دیگر این است که داروهای روان‌پزشکی برخلاف بیماریهای دیگر، معمولا به صورت بلندمدت استفاده می‌شود. به این معنا که یک نسخه روان‌پزشکی گاهی ممکن است چند ماه طول بکشد. درنتیجه نیاز به یک عدد دارو در فرد بسیار بالاست. وی با اشاره به تاثیر کمبود دارو بر روند درمان گفت: اگر داروهای روان‌پزشکی که توسط بیمار مصرف می‌شود، به هر دلیلی برای مدتی پیدا نشود، در بسیاری از موارد همه زحمات روان‌پزشک و مریض به هوا می‌رود و به نقطه اول خود بازمی‌‌‌گردند و احتیاج است درمان دوباره شروع شود. مجموعه این عوامل باعث می‌شود که وقتی دارو در بازار کمیاب می‌شود، افراد دچار مشکل شوند.
وخیم‌‌‌تر شدن وضعیت اختلالات روان
به گزارش «دنیای‌اقتصاد» طی چند ماه گذشته، روان‌پزشکان نسبت به وخیم‌‌‌تر شدن وضعیت اختلالات روان در کشور به سبب شرایط موجود هشدار داده‌‌‌اند و درباره تاثیر تبعیض و بی‌‌‌عدالتی بر کاهش سرمایه اجتماعی و تاثیر کاهش سرمایه اجتماعی بر بروز اختلالات روان ابراز نگرانی کرده و گفته‌‌‌اند که رشد آمار‌‌‌های اختلالات روان در کشور، حاکی از تاثیر تشدید فقر، نابرابری، بیکاری، بی‌‌‌هنجاری و بی‌‌‌سازمانی در سطح جامعه است.
بر این اساس، طی ماه‌های اخیر و در بحبوحه ناآرامی‌‌‌های فراگیر در کشور که با موج گرانی‌‌‌ها و نوسانات شدید در بازار ارز و کاهش قدرت خرید اقشار مختلف جامعه همزمان شده، روان‌پزشکان و روان‌شناسان هشدار داده‌‌‌اند که باید همچون سال‌های گذشته، در انتظار افزایش بروز اختلالات روانی یا تشدید بیماریهای اعصاب و روان به عنوان بازتاب طبیعی تنش‌‌‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی باشیم.
افزایش ۲۰ درصدی مراجعات به مراکز روان‌شناسی
این همان موضوعی است که شریفی‌یزدی ضمن تایید آن معتقد است: طی چند سال گذشته با افزایش مشکلات اقتصادی و همچنین به دنبال مشکلاتی که از اواخر سال ۹۸ با شیوع کرونا برای جامعه پیش آمده است، میزان نیاز به مصرف داروهای روان‌پزشکی و مراجعه مردم به مراکز روان‌شناسی و روان‌پزشکی بسیار افزایش یافته است. طی چهار ماه اخیر و همزمان با شروع اعتراضات نیز میزان مراجعه افراد به مراکز روان‌شناسی و روان‌پزشکی افزایش پیدا کرده و به دلیل اتفاقاتی که رخ داده، میزان اضطراب در جامعه تاحدی بالاتر رفته است. به گفته این روان‌شناس، آمار رسمی ارائه نشده، اما مشاهدات میدانی و مطالعات اکتشافی نشان می‌دهد که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، میزان مراجعه به مراکز روان‌شناسی و روان‌پزشکی در سال‌جاری حدود ۱۵ تا ۲۰درصد افزایش داشته است.
افزایش بیماریهای روانی درپی تنش‌‌‌های جامعه
در این بین عضو کمیته اخلاق انجمن علمی روان‌پزشکان ایران، روان‌پزشک دیگری است که با اشاره به تبعات اوضاع امروز و نایاب شدن داروهای اعصاب و روان، آن‌‌‌هم با وجود آمار‌‌‌های نگران‌‌‌کننده، درباره وضع وخیم سلامت روان مردم گفت: در هر برهه‌‌‌ای که استرس‌‌‌ها افزایش می‌‌‌یابد، تاثیر فشار روانی را به دو شکل تنش‌‌‌های مزمن و تنش‌‌‌های حاد در جامعه شاهدیم؛ تنش‌‌‌های مزمن، به دنبال گرانی قیمت‌ها، از دست دادن شغل و بیکاری، ناتوانی در برنامه‌‌‌ریزی برای آینده، ایجاد موانع در مقابل ازدواج، مهاجرت یا ادامه تحصیل بروز می‌کند و تنش‌‌‌های حاد، ناشی از رخداد‌‌‌های ناگهانی است.
مهدی صابری ادامه داد: تنش‌‌‌های ناگهانی و حاد، ممکن است عود بیماری برای مبتلایان اعصاب و روان یا بروز علائم برای افرادی را رقم بزند که سطح خفیفی از اختلالات اعصاب و روان را دارند و ایجاد تنش‌‌‌های شدید در جامعه طی ماه‌های اخیر، یکی از عوامل افزایش‌‌‌دهنده سطح استرس و عود یا تشدید بعضی از اختلالات روان‌‌‌تنی و بیماریهای روان‌پزشکی است. همان‌طور که من در طول این مدت، با عود بعضی علائم اضطرابی و خلقی در بیمارانم مواجه شده‌‌‌ام؛ یعنی بیمارانی که در روند طولانی درمان، به مرحله حال خوب یا کنترل علائم بیماری رسیده بودند، اما تنش‌‌‌های ایجادشده در این مدت، باعث عود بیماری آنها شده است.
تبعات نایاب شدن داروهای اعصاب و روان
صابری همچنین درباره تاثیر نایاب شدن داروهای اعصاب و روان بر بیماریهای روانی تصریح کرد: کمبود داروهای اعصاب و روان بی‌‌‌سابقه نبوده و در برهه‌‌‌ای حتی با کمبود داروهای اساسی روان‌پزشکی مواجه شده‌‌‌ایم که ما را با مشکل مواجه کرده است. فرضا اگر از پنج نوع داروی ضد اضطراب، یک نوع آن نایاب شود، می‌توانیم داروهایی با تاثیر مشابه و از رده دیگر را تجویز کنیم، اما وقتی برای کنترل یک بیماری، فقط یک یا دو نوع داروی شاخص و موثر داریم، وقتی همین یک یا دو نوع نایاب شود، چه کنیم؟
وی ادامه داد: بار‌‌‌ها شاهد بوده‌‌‌ایم که داروهای اساسی برای کنترل بیماریهای اعصاب و روان نایاب شده است. مشکل اینجاست که اغلب بیماریهای روان‌پزشکی، قابلیت عود دارند و اگر داروی بیمار قطع شود، بیماری عود می‌کند. برای این بیماری‌‌‌ها، داروهایی از گروه نگهدارنده‌‌‌ها تجویز می‌شود. ما نگران بیمارانی هستیم که نیازمند مصرف طولانی‌‌‌مدت داروهای نگهدارنده هستند و نایاب شدن داروهای اعصاب و روان، به سلامت روان بیمار و جامعه آسیب می‌‌‌زند.
به گفته این روان‌پزشک، بسیاری از خانواده‌‌‌های دارای بیمار اعصاب و روان، تاکید داشتند که استمرار مصرف دارو، به کنترل بیماری و درنتیجه، آرامش خانواده منجر شده و اگرچه آنها با گرانی و بیکاری و باقی مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنند، اما حداقل بابت تامین داروی بیمارشان نگران نیستند. حال نایاب شدن همین داروها و عود علائم و بیماری، مزید بر مشکلات و گرفتاری‌‌‌های این خانوادهها شده است؛ علاوه بر اینکه روند درمان بیماری را هم مختل می‌سازد.
آسیب‌‌‌های روانی از بابت عدم‌دسترسی به دارو
یک متخصص روان‌شناسی سلامت هم با اشاره به ضرورت توجه به کمبود‌‌‌های دارویی از منظر تهدید‌‌‌های روانی برای افراد و بیماران گفت: رویکرد روانی بیماران در مصرف دارو دوگانه است، بیماری از دارو استفاده منطقی و درستی نمی‌‌‌کند، یا دارو را زیاد مصرف کرده یا طبق تجویز پزشک استفاده نمی‌‌‌کند؛ اما بیمارانی هم ضرورت مصرف اصولی دارو را می‌‌‌دانند و طبق توصیه و تجویز پزشک رفتار می‌کنند؛ ولی داروی موردنیازشان برای کنترل بیماری، درد یا پیگیری مراحل درمانی در داروخانه پیدا نمی‌شود. در این شرایط اگر دارو را با سختی هم پیدا کنند، نگران می‌‌‌شوند که آیا دوره بعد دارو پیدا می‌شود؟ این نگرانی تولید اضطراب و بی‌‌‌قراری می‌کند و از نظر جسمانی هم به بیمار آسیب می‌‌‌زند.
به اذعان مصطفی حیدری، نظام درمان و سلامت باید علاوه بر توجه به تاثیرات جسمانی دارو، نسبت به عوارض کمیابی، نایابی یا گرانی دارو بر روح و روان بیماران هم توجه داشته باشند. این چالش‌‌‌ها برای تهیه دارو که از کنترل بیماران خارج بوده، از موانع بزرگ درمان است که عمدتا در بیماران تولید نگرانی یا هراس می‌کند و این صدمات عموما نادیده گرفته می‌شود. پزشکان همیشه نسبت به عوارض دارو، کمبود یا جایگزین کردن دارو دغدغه دارند، در حالی که تمام این موارد در کنار آسیب‌‌‌های جسمانی، آسیب‌‌‌های روحی و روانی پنهانی برای بیماران و خانواده‌‌‌های آنها به همراه دارد.
