نگاهی به پیامدهای کابوس کرونا در عرصه چاپ و نشر
رکود بازار و برگشت چک‌ها
نایابی نقدینگی
مدت‌هاست که از سوی برخی ناشران و کتاب‌فروشان حال صنعت نشر وخیم توصیف می‌شود. نقدینگی به‌دلیل نوع و ساختار‌های فروش در این صنف با سرعت آهسته‌ای در گردش است و این موضوع با شیوع کرونا به بحرانی برای واحد‌های فعال در این صنف تبدیل شده است. هومان حسن‌پور، رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران درباره مشکلات دامنگیر این صنعت می‌گوید: این روزها شاهدیم که مشکلاتی تمامی حوزه‌های کشور را فرا گرفته که نشر و کتاب نیز از آن جمله است. هرکدام از آنها مسائل و چالش‌های خود را دارند اما به یکدیگر مرتبطند. او می‌گوید: صنف درگیر وجوه نقد است؛ ناشران پول و وجوه نقد را در ماه‌های منتهی به نمایشگاه صرف حجم تولیدات بالا کردند، باید بدانید در سیستم کتاب، فروش به شکل اسنادی و چکی است، اما در هزینه کرد نقدی عمل می‌شود و غالبا با اسناد و چک‌های کوتاه‌مدت کار را پیش برده‌اند.
رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران با اشاره به مشکلات این صنف می‌گوید: ناشران برای ماه‌های آخر سال شروع به تولید کردند تا دست پر به نمایشگاه بیایند. درحالی‌که امسال نمایشگاهی برگزار نشد، از آن سمت جدا از تمام نقدینگی که از دست دادند، اسنادی (چک) را به اعتبار برگزاری نمایشگاه صادر کرده بودند. آنها حتی وجوه نقدی هم ندارند. او با بیان اینکه جالب اینجاست که برخی کتاب‌ها تاریخ‌دار هستند و مصرف دیگری ندارند، می‌گوید: برخی کتاب‌ها دوران طلایی را از دست داده‌اند و از سویی تمام چک‌ها دست عوامل تولید، محقق، مترجم و لیتوگراف است، اینها قرار بود کوتاه‌مدت باشد چراکه ناشر فکر می‌کرد پرداخت خواهد شد ولی همه آنها روی دستش مانده است. حسن‌پور در توضیح آنچه بر بازیگران این صنف گذشته، می‌گوید: در اسفندماه چون حجم کار کتاب‌فروشان بالا بود چک‌هایی صادر کردند و دست ناشران و موزعان می‌دادند، اما وقتی فروش اسفندماه از بین رفت چک‌ها تماما برگشت خورد. در فروردین ماه هم به‌واسطه تعطیلی و حالت اضطراری قرنطینه، روند چک‌ها به همین منوال بود یعنی خلأ سازمانی موجب شد که کتاب‌ها به فروش نرسد، ناشر چک‌هایش را برگشت خورده دید و این سیکل دردناک همچنان ادامه‌دار است.
بیمه در تعلیق
رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران با بیان اینکه راهکارهایی برای ماه‌های فروردین و اسفند ارائه کردیم اما به هر دلیل شرایط مهیا نشد و تا به امروز هم اتفاقی رخ نداده، می‌گوید: آنچه مشهود است اینکه هنوز در مورد بیمه، وضعیت کتاب‌فروشان و ناشران مشخص نیست. حتی در لیستی که ارائه شده ما جزو «مشاغل فرهنگی» محسوب نشده‌ایم چراکه در این میان صاحبان استخرها جزو مشاغل فرهنگی شمرده شدند؛ اما متاسفانه ما نه. حسن‌پور گفت: راحت بگویند ما از حوزه کتاب حمایت نمی‌کنیم! اما اینکه استدلال‌هایی مطرح کنند و مساله را زیر سوال ببرند، منصفانه نیست. به گفته او، ما دو سرمایه مهم درحوزه کتاب داریم؛ یکی از آنها نیروی انسانی است. افرادی که حاضرند از حقوق‌های بالا دست بردارند و به خاطر علقه فرهنگی وارد این عرصه شوند. اما جنبه دوم، سرمایه بخش‌خصوصی است که اگر اینها از دست جامعه خارج شود آسیب‌زننده خواهد بود. اگر کتاب‌فروش ببیند در بدترین شرایط کشور از صنوف حمایت نمی‌شود، آنها هم تغییر شغل می‌دهند و مغازه‌شان را تعطیل می‌کنند.
راهکار چیست؟
با شیوع ویروس کرونا، بخش زیادی از دست‌اندرکاران صنعت نشر و چاپ به تعدیل نیرو دست زدند. تاکنون آمار دقیقی از نیروی انسانی که در این صنف بیکار شده‌اند منتشر نشده است اما برخی از این تعدیلی‌ها نیز رسانه‌ای شده است. به‌عنوان مثال تعدیل تعداد زیادی از روزنامه‌نگاران که در رسانه‌های مکتوب کار می‌کردند به‌طور مشخص به موضوع کاغذ و چاپ گره خورده بود. این موضوع فارغ از دیگر انگیزه‌ها و دلایل تعدیل‌های صورت گرفته؛ ناشی از سطح پایین گردش نقدینگی در این صنعت است.
هومان حسن‌پور درباره این مشکلات می‌گوید: پیش از این پیش‌بینی و اعلام کردیم در اسفند تزریق آنی پول می‌تواند راهگشا باشد تا این صنف را سر پا نگه داریم. اما الان اتفاقی که افتاده برخی می‌گویند صنعت نشر چه زمان حالش بهتر می‌شود؟ بدانید ما درباره کرونا صحبت می‌کنیم. در این اوضاع صنوف قدرتمند هم از پا افتاده‌اند، چه رسد به ناشر و کتاب‌فروش. او با اشاره به اینکه فشاری که اکنون به کتاب‌فروش، ناشر و توزیع‌کننده می‌آید را درک نمی‌کنند، می‌گوید: این به معنای عدم توجه نیست، بلکه به معنای عدم پاسخ است. اغلب پاسخ داده می‌شود مشکلات را حل می‌کنیم، جالب است حل که نمی‌شود هیچ، تازه راهکارهای جالبی هم پیدا می‌شود آن هم راهکارهایی که شاید بحران را تشدید کند و موجب شود به‌جای بدتری برسیم. او می‌گوید: همان زمان توصیه کردیم وام آنی به این سه حوزه بدون بهره و با سرعت بدهند تا چک برگشتی در اسفند نداشته باشیم. رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران با تاکید بر اینکه اگر کتاب‌فروش به تمام کتاب‌های ناشران به شکل اینترنتی دسترسی پیدا کند، امکان ارسال فراهم می‌شود، می‌گوید: این کار ساده‌ای است که اگر بخواهیم انجام شود راهکارهای آن مشخص است.
افزایش قیمت کاغذ
درحالی‌که بسیاری از کسب و کارها از جمله صنف ناشران و چاپخانه‌داران به‌دلیل اجرایی شدن طرح فاصله‌گذاری اجتماعی و به‌دنبال آن فاصله‌گذاری هوشمند به حالت نیمه‌تعطیل در آمده است، قیمت کاغذ از ابتدای سال‌جاری تاکنون افزایش داشته است. کاغذ در سال گذشته نیز به غائله‌ای پر سروصدا تبدیل شد. کاغذ در سال گذشته از مرحله گرانی وارد هزارتوی کمبود و پس از آن نایابی شد. این شرایط به نحوی بود که بسیاری از روزنامه‌ها مجبور به کاهش تعداد صفحات خود شدند. سیاست ارز ۴۲۰۰ تومانی آشفتگی این بازار را بیشتر کرد و در نهایت منجر به احتکار و کمیابی کاغذ در این بازار شد. نوسانات قیمت ارز در سال‌جدید نیز ادامه پیدا کرده است. مشخص نیست در وضعیتی که خریداران اصلی کاغذ فعالیت چندانی نداشته‌اند و بالطبع کاغذی هم از بازار خریداری نشده است، چرا این افزایش قیمت رخ داده است.
قیمت انواع کاغذ تحریر از نیمه فروردین ماه روندی افزایشی را تجربه کرد. این افزایش‌ها تنها به حوزه کاغذ چاپ محدود نشد، بلکه قیمت انواع کاغذ مانند گلاسه براق، مقوای پشت‌سفید و مقوای پشت‌طوسی نیز در بازار رو به فزونی گذاشته است. از سوی دیگر دکتر حمیدرضا آشتیان، از دست‌اندرکاران صنعت چاپ و مدرس دانشگاه می‌گوید: باتوجه به اهمیت جایگاه بسته‌بندی در زمان شیوع ویروس کرونا بخش چاپ بسته‌بندی در سه ماه گذشته شبانه‌روزی مشغول به تولید بوده؛ به‌طوری‌که تمام تولید بسته‌بندی نان در طی سال برابر بوده با دو ماه گذشته در زمان شیوع ویروس کرونا.
