حشمت ا... چراغی

امروزه یکی از وظایف اصلی گمرک جلوگیری از ورود کالاهای غیر استاندارد، تقلبی، غیر مجاز و نامشروع و اجرای کامل مقررات صادرات و واردات در عرصه تجارت خارجی است و دیگر نمی‌توان وصول درآمد توسط گمرک را از مهم‌ترین وظیفه‌ها تلقی کرد. در اجرای نگرش اخیر و هماهنگی با روند رو به رشد تجارت در جهان علاوه بر حمایت از صنایع داخلی و امنیت فرهنگی و بهداشتی مردم، گمرک باید حمایت صاحبان حقوق و مالکیت‌های فکری را به طور کافی و دقیق مد نظر قرار دهد. بر همین اساس ورود کالایی که به لحاظ علامت یا نام تجاری و مارک مشخصه‌ای که روی کالا حک شده و نقش بسته موجب اغفال خریدار و مصرف‌کننده شود، مجاز نخواهد بود. ضمن آنکه حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان از به هدر رفتن سرمایه‌های ملی نیز جلوگیری می‌کند. بنابراین اگر عده‌ای با عملیاتی نظیر محو علامت یا نوشته و مارک از روی کالا بخواهند موردی را که ورود آن ممنوع شده، حذف کنند این کار خلاف قانون و نقض غرض محسوب می‌شود و کمیته‌ها و کمیسیون‌های فنی گمرک باید با چنین مواردی به شدت برخورد کنند.

در ماده ۱۰ قانون امور گمرکی که به ارزش کالای ورودی می‌پردازد به صورت بسیار خلاصه ولی شفاف به حق استفاده از علامت تجاری و سایر حقوق مشابه اشاره شده که باید در ارزش کالا منظور شود و این یکی از مواردی است که به حقوق مالکیت معنوی ارتباط دارد.

از جمله موافقتنامه‌های بین‌المللی که به جنبه‌های تجاری حقوق مالکیت معنوی (فکری) پرداخته است، موافقتنامه TRIPS است.

سازمان مالکان فکری (WIPO) که مقر آن در شهر ژنو سوئیس است، متولی امور و مسائل مربوط به مالکیت فکری در جهان است و اخیرا ایران نیز به عضویت این سازمان درآمد. به این صورت مسوولیت اجرای قوانین و مقررات مربوط به مالکیت فکری در کشور بر عهده قوه قضائیه است.

مالکیت فکری، آفرینش‌های ذهن بشر و خلاقیت‌های فکری مانند ابداعات، اختراعات، آثارادبی، هنری و علایم و اسامی و تصاویر مورد استفاده در تجارت و حق امتیاز، حق نسخه‌برداری و طرح‌های صنعتی و همین‌طور نقشه‌های مربوط به مدارهای مجتمع یا IC و اطلاعات فاش نشده و عبارات و نشانه‌های جغرافیایی را در برمی‌گیرد. بدیهی است هرگونه سوء استفاده از اینگونه حقوق به منزله تجاوز به حقوق مالکان آنها تلقی شده و کالاهایی که به این صورت به بازار عرضه می‌شوند، کالاهای تقلبی یا جعلی محسوب می‌شوند. به عبارت دیگر کالاهای تقلبی کالاهایی هستند که بدون پرداخت حق انحصار، حق امتیاز و حقوق مربوطه به بازار عرضه می‌شوند.

مارک‌های تجاری: با عنایت به موافقتنامه TRIPS علامت یا ترکیبی از علامت‌های متمایزکننده کالاها و خدمات از یکدیگر مانند اسم، حروف، عدد و عناصر تصویری یا ترکیبی از رنگ‌ها را می‌توان تحت عنوان مارک‌های تجاری ثبت کرد.

طرح‌های صنعتی: این طرح‌ها جنبه تزئینی دارد و شکل، خطوط، دورنما و رنگ محصولات را شامل می‌شود و غالبا به کالاهای مصرفی نظیر منسوجات، چرم و محصولات چرمی و صنعت خودرو مربوط می‌شوند.

نشانه‌ها یا عبارات جغرافیایی: این نشانه‌ها مصرف‌کننده را از ویژگی‌های مربوط به کیفیت، شهرت و ... که مبین مبدا جغرافیایی کالاها است، آگاه می‌کنند.

بنابر آنچه گفته شد مالکیت فکری از مسائل و موضوعات بسیار مهم در تجارت بین‌الملل و نیز در سازمان جهانی تجارت به شمار می‌رود و باتوجه به این‌که صرفا اشاره‌ای اندک و گذرا به حق استفاده از نقشه یا مارک‌های تجاری در قانون امور گمرکی وافی به مقصود نبوده و ضرورت تدوین قوانین و مقررات دقیق‌تر و گسترده‌تری در این مهم، ضروری و اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد؛ رعایت این قبیل قوانین درخصوص رعایت مالکیت فکری و ذهنی ضامن و انگیزه خوبی برای تشویق و ترغیب سرمایه‌گذاری خارجی نیز محسوب می‌شود و عدم توجه به آن عامل بازدارنده از توسعه اقتصادی نیز خواهد بود.

*مسئول نظارت وبازرسی گمرک شهید‌رجایی بندرعباس