بحران در ساخت و ساز‌های غیراصولی - ۲۸ بهمن ۸۶
ندا گنجی
به اینجا که می‌رسی (البته با زحمت بسیار) ناگهان احساسی از جنس ترس سراسر وجودت را فرا می‌گیرد، از اینکه خود را در شهری خالی از سکنه می‌یابی؛ اینجا نام امیرآباد شمالی را با خود به یدک می‌کشد؛ اما انگار خارج از شهر واقع شده است دریغ از یک پرنده. وقتی خبر می‌دهند وضعیت تهران از حیث زلزله‌خیزی بحرانی است، چاره‌ای نیست جز تحمل سختی‌های راهی که به مرکز زلزله‌نگاری کشور ختم می‌شود تا مهدی رضاپور با سخنانش به تمام این نگرانی‌ها پایان ببخشد.
او که بر کرسی ریاست این مرکز در موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران تکیه زده، بسیار محافظه‌کارانه سخن می‌گوید، به طوری که سعی می‌کند محور پاسخ‌هایش را از تهران به سوی سایر شهرهای کشور منحرف کند.
پرسیدیم ...
مهمترین وظیفه مراکز لرزه‌نگاری چیست؟
ثبت و تعیین بزرگی زلزله و گزارش آن به سازمان‌های امدادی، مهمترین وظیفه ما است که در همان لحظات اولیه اگر اشتباهی در این زمینه رخ دهد و مسوولان ستاد حوادث، نیروهای خود را به سمت دیگری گسیل بدهند تلفات نیز افزایش می‌یابد.
در کل کشور چند ایستگاه لرزه‌نگاری وجود دارد؟
۶۷ایستگاه لرزه‌نگاری دیجیتال و ۴ایستگاه آنالوگ کار لرزه‌نگاری را در کل کشور انجام می‌دهند که در حال حاضر ۱۵ تا ۲۰دقیقه طول می‌کشد، مکان و بزرگی زلزله را تعیین کنیم اما ظرف ۵-۴ ماه آینده با راه‌اندازی سیستم Online این مدت به ۵ تا ۱۰دقیقه کاهش می‌یابد.
چرا ایران تا این حد زخم خورده زلزله است؟
واضح است، ایران بر روی کمربند لرزه‌خیزی قرار دارد و حرکت صفحه عربستان به سمت اوراسیا موجب می‌شود که هر از گاهی انرژی‌های بزرگی به وسیله زلزله آزاد شود.
وضعیت تهران چگونه است؟
انرژی‌هایی که معمولا از حرکت صفحه عربستان در درون زمین جمع می‌شود اغلب در زاگرس، البرز و ایران مرکزی آزاد می‌شود، البته این به این معنا نیست که وضعیت تهران بغرنج نیست. وضعیت تهران از این حیث نگران‌کننده است که شهر بزرگی است و جمعیت بسیاری را در خود جای داده و با وقوع یک زلزله، خسارت‌های بسیاری به بار خواهد آمد وگرنه شهرهایی مثل تبریز به لحاظ زلزله‌خیزی وضعیتشان به مراتب از تهران خطرناک‌تر است.
اما شهردار تهران خود، نسبت به فرسوده بودن ۷۰درصد ساختمان‌های در حال ساخت اذعان می‌کند: این درست است که اصول ساختمان‌سازی در تهران رعایت نمی‌شود و بافت‌های تهران بسیار فشرده هستند، اما اینها دلیل نمی‌شود چرا که شهرهایی را که وضعیت بدتری نسبت به تهران دارند به وفور می‌شود در کشور یافت. از سوی دیگر به این راحتی نمی‌توان گفت گسل‌های تهران زلزله‌خیز است.
البته برخی از این گسل‌ها به راحتی قابل مشاهده نیستند. پس از آنکه زلزله‌ای حتی با عمق کم رخ می‌دهد، شکستگی‌ها نمایان می‌شوند.
در حال حاضر به وسیله اطلاعات زمین‌شناسی می‌توان زلزله را پیش‌بینی کرد؟
نه، زلزله نه تنها در ایران، بلکه در سایر کشورهای جهان نیز قابل پیش‌بینی نیست؛ حتی با اختلاف زیاد یک تا دو روز یا یک هفته، اما مانند سایر کشورهای توسعه‌یافته، باید روی پیش‌نشانگرها کار کنیم.
پیش‌نشانگرها؟
بله! پیش از وقوع زلزله علائمی به وجود می‌آید که گاهی به وسیله آنها وقوع زلزله را می‌توان تشخیص داد؛ وقتی یک حادثه‌ای بزرگ یا یک انرژی عظیم در شرف آزاد شدن است، مسلما همراه با تغییراتی در محیط پیرامون خود خواهد بود، به طوری که معمولا پیش از وقوع زلزله مسیر آب چشمه‌ها تغییر می‌کند، برخی کم‌آب و برخی دیگر از چشمه‌ها پرآب می‌شوند، میدان مغناطیسی آن منطقه تغییر می‌کند، حیوانات بیقرار می‌شوند. اما به صرف آنکه آب چشمه‌ای گل‌آلود شد نمی‌توانیم بگوییم در این منطقه زلزله در شرف وقوع است.
تاکنون چنین پیش‌بینی‌هایی از سوی این مرکز انجام شده؟
خیر، از هزاران موردی که پیش‌بینی کرده‌اند تنها ۲مورد آن درست از آب درآمده، یکی از این پیش‌بینی‌ها درچین، آن هم با دو روز تاخیر به وقوع پیوست که با پیشگویی که از سوی محققین صورت گرفته بود شهر از ساکنان آن خالی شد همین امر به کاهش تلفات کمک کرد.
اینکه گفته می‌شود زلزله‌های کوچک از وقوع زلزله‌هایی با قدرت بزرگ جلوگیری می‌کند صحت دارد؟
بله، با وقوع زمین‌لرزه‌های کوچک، انرژی‌ها در فاصله‌های زمانی کوتاه آزاد می‌شوند، اما گاهی همین زمین‌لرزه‌های کوچک خود زمانی پیش‌لرزه است.
در بحبوحه‌ای که گفته شد دماوند فعال شده آیا مطالعاتی از سوی این مرکز انجام گرفت؟
گزارش شده بود که از دهانه دماوند دود خارج شده و این تنها در حد مشاهده بود. اما خبر ندارم دستگاهی تغییرات منطقه را بررسی کرده است یا خیر. با این استدلال‌ها که نمی‌شود گفت آتشفشان فعال شده، چرا که در صورت فعال شدن فعالیت خود را به وسیله خود لرزه‌ها نشان می‌دهد هر چند فاصله ایستگاه‌هایی که در اطراف دماوند احداث شده نیز کوتاه نیست اما به هر حال در صورت فعالیت، خود لرزه‌ها ثبت می‌شوند.
حتی خودلرزه‌های رودهن در یک برهه از زمان، افزایش یافت که البته معتقدم با دماوند ارتباطی نداشت.
در هنگام وقوع زلزله بم، امکانات لرزه‌نگاری کشور در چه حدی بود؟
در آن زمان امکانات آنچنانی نداشتیم و تعیین مکان زلزله و قدرت آن تا نیم‌ساعت طول می‌کشید، به علاوه اینکه مرکز به وسیله تلفن با بازوهای خود در سایر شهرها ارتباط داشت و با تلفن از وقوع زلزله آگاه می‌شد. اما درحال حاضر اطلاعات ثبت شده در ایستگاه به وسیله ماهواره و اینترنت به تهران ارسال می‌شود.
البته بم یک استثنا است، گسل زیر شهر واقع شده است.
تا حالا به بم سفر نکرده‌ام اما در بم ساختمان‌هایی ساخته شده بود که اگر کامیون هم از کنار آنها عبور می‌کرد نیز خراب می‌شد در تهران هم این نوع ساختمان‌ها هنوز وجود دارند.
اما خوشبختانه پس از زلزله رودبار نظرات شهرداری‌ها نسبت به ساخت‌وسازها تغییر کرد.
مانورهای زلزله را چطور می‌بینید؟
برای افزایش آگاهی مردم خوب است اما راهکار اصلی نمی‌تواند باشد. راهکار اساسی ساخت‌وسازهای اصولی است، به طوری که استقرار جمعیت در حاشیه شهرها، آنها در معرض خطر قرار می‌گیرند، چرا که این افراد معمولا توانایی مالی ساخت اصولی ساختمان‌های خود را ندارند و همچنین نظارت در این مناطق نیز کافی نیست. از همین رو با وقوع یک زلزله بیشترین تلفات از این مناطق خواهد بود.
ارسال نظر