نهمین اثر ایران در میراث جهانی - ۲۸ بهمن ۸۶
توریسم مذهبی، شاخه‌ای از گردشگری است که بر محور اعتقادات دینی و مذهبی کشورها و افراد استوار است.
تاریخ و تمدن غنی ایران و ظهور ادیان بزرگ الهی در این کشور، باعث شده تا همه ساله پیروان ادیان مختلف از تمام دنیا در ایام خاصی به کشور ما بیایند.
یکی از این ادیان، ارامنه هستند که با ثبت قریب‌الوقوع کلیساهای تاریخی ایران در میراث جهانی به عنوان نهمین اثر ایران در این میراث، می‌تواند باعث جلب گردشگران زیادی از این گروه که جهت فرایض دینی سالانه به اقصی‌نقاط دنیا سفر می‌کنند شود.
ارامنه ایران و پیشینه پذیرفتن آیین مسیح
سابقه مراوده به منظور تبلیغ و توسعه مسیحیت، در نواحی شمال، شمال غربی و قسمت‌های مرکزی ایران به قرن اول میلادی می‌رسد.
پیش از مصلوب شدن و معراج حضرت مسیح (ع)، حواریون آن پیامبر بزرگ که به حواریون دوازده‌گانه معروف‌اند، به دستور مرشد بزرگ خود به اطراف و اکناف دنیای آن روز سفر کردند تا به سفارش استاد خود «به شاگردی امت‌ها» کمر همت ببندند و ملت‌ها را با آیین حضرت مسیح (ع) آشنا سازند. نخستین حواری که راه ایران و ارمنستان را در پیش گرفت تا وظیفه خود را به سرانجام رساند، «تاده وس» (طاطاوس) بود. او به نواحی کاپادوکیه، واقع در آسیای صغیر، رفت و مردم را به پیروی از کیش نوظهور حضرت مسیح (ع) دعوت کرد. سپس به ارمنستان رفت و مدت‌ها در آنجا آیین مسیحیت را تبلیغ کرد. تا اینکه سرانجام در حوالی ماکو به شهادت رسید. بعد از شهادت حواری تاده‌وس، حواری دیگری از حواریون دوازده‌گانه به نام «بارتو قیمئوس» به شمال ایران و ارمنستان سفر کرد و به تبلیغ دین مسیح پرداخت، تا اینکه در ایالت «آقباک» واقع در آسیای صغیر، به سرنوشت سلف خویش دچار شد و به شهادت رسید. مزار او در شهر «باش‌قلعه» در آسیای صغیر، در یکی از شهرهای ترکیه امروزی است.
بنابراین، می‌توان گفت که ترویج مسیحیت در ایران از دوره سلطنت پارت‌ها (اشکانیان) آغاز شد. پادشاهان این سلسله که از سال ۲۵۰ قبل از میلاد مسیح تا سال ۲۲۶ بعد از میلاد بر ایران حکومت داشتند نسبت به فرستادگان و مبلغان مسیحی رویه مساعدی نشان داده، پایه‌های اولیه ورود مسیحیت به ایران را فراهم کردند، به طوری که در سال ۲۲۵ میلادی در بین‌النهرین و نواحی دیگر ایران بیش از بیست حوزه اسقفی وجود داشته است.
ایرانیان و گسترش مسیحیت در ارمنستان
پس از انقراض سلسله اشکانیان به دست اردشیر بابکان، سلسله ساسانیان به حکومت رسید و حکومت سلسله اشکانی در ارمنستان ادامه یافت.
در همان زمان مردی به نام «آتاک» به همراه خانواده‌اش، ظاهرا به ارمنستان پناهنده شد. یک سال و اندی بعد، این مرد هنگامی که خسرو، پادشاه اشکانی ارمنستان، در شکارگاه بود، تیری به سوی او انداخت و گریخت. همراهان شاه به تعقیب او پرداختند و او را دستگیر کرده خود و خانواده‌اش را از بین بردند. اما یک فرزند پسر از خانواده «آناک» توسط دایه‌اش نجات یافت و به بیزانس رفت. این کودک که «گریگور» نام داشت، نخستین کسی بود که دین مسیحیت را در ارمنستان جا انداخت.
ارمنستان، نخستین کشوری است در دنیا که در آن دین مسیحیت پذیرفته شد. سیزده سال بعد، امپراتوری روم شرقی، مسیحیت را به عنوان دین رسمی انتخاب کرد.
به عقیده برخی از صاحبنظران، تاریخ پذیرش آیین مسیحیت در بیزانس سال 325 میلادی است. آنان بر این عقیده‌اند که سال 314 میلادی سال شناسایی گروه‌های فعال اما مخفی جنبش مسیحیت است که مبارزه با آنها به نتیجه نرسید و سرانجام به شناسایی آیین مسیحیت در سال 325 میلادی منجر شد).
در همین امپراتوری، مذهب ارتودکس به وجود آمد.
در حالی که در امپراتوری روم، مذهب کاتولیک به وجود آمده بود تاریخ رسمی این فرقه سال 451 میلادی است.
ارامنه به هیچ یک از این دو فرقه نپیوستند و مذهبشان به نام گریگور روشنگر، که مسیحیت را در ارمنستان به منزله دین رسمی رواج داد، گریگوری، نامیده شد.
نخستین ارمنیان را دو تن از حواریون حضرت مسیح (ع) به آِیین مسیح هدایت کردند، به همین دلیل کلیسای ارامنه، کلیسای حواریون نیز نامیده می‌شود.کلیساهای ارامنه ایران همه به این کلیسا تعلق دارند.
اچمیادزین، نخستین کلیسای رسمی دولتی
در سال 301میلادی، پس از چند سال دشمنی علنی حکومت وقت با آیین جدید، سرانجام تیرداد پادشاه ارمنستان، با ایمان آوردن به شریعت حضرت مسیح(ع) این دین را کیش رسمی کشور اعلام کرد. البته نقش اساسی و محوری «گریگور لوساوریچ» یا «گریگور روشنگر» را در این پذیرش نمی‌توان نادیده گرفت. او حدود 14سال از عمر خود را در دخمه‌ای عمیق سپری کرد و توانست با اثبات حقانیت آیینی که به آن گرویده بود، مسیحت را در سراسر ارمنستان بگسترد.
پس از رهایی،گریگور لوساوریچ قدیس، از دخمه، مهر و علاقه پادشاه شامل حالش شد و او نیز کلیساها و نمازخانه‌ها و اماکن مذهبی بسیاری بنا کرد.
تیرداد سوم و گریگور با ایمانی راسخ به ویران کردن آتشکده‌ها و ساختن کلیسا به جای آنها پرداختند. بنابراین کلیسای مرکزی نیز در پایتخت (واقارشابات) ساخته شد که به «اچمیادزین» (محل حلول‌زاده یگانه) معروف است. بنا به روایت آگاتانگقوس (یکی از مورخان قرن پنجم میلادی که تاریخ مسیحیت در ارمنستان را نوشته است) جایگاه کلیسا و نیز طرح ساختمان آن در خواب گریگور الهام شد.
ثبت جهانی کلیساهای ایران
با ارائه پرونده مشخصات کلیساهای ایران،8 کلیسای تاریخی کشور ما به عنوان نهمین اثر ایران در میراث جهانی ثبت خواهند شد. در ادامه این گزارش نگاهی اجمالی به مشخصات برخی از آنها خواهیم انداخت:
کلیسای تادئوس (طاطاوس) مقدس
این کلیسا که در بین ارامنه به تاده مقدس (طاطاوس) معروف است در دهکده قره کلیسای دهستان چالدران شهرستان ماکو قرار دارد. این دهکده در سمت جنوب غربی و به فاصله 60 کیلومتری جاده تهران-تبریز- بازرگان و در جنوب شهر ماکو قرار گرفته است.
طبق اطلاعات مندرج در منابع موجود، زیارتگاه تاده مقدس بر روی قبر طاطاوس، که از حواریون بوده و به علت تبلیغ مسیحیت در ارمنستان به سال ۴۸میلادی در منطقه قره کلیسا به شهادت رسیده، بنا شده است. این کلیسا بین ارامنه بسیار محترم و مقدس است و همه ساله در روز شهادت این حواری گروه کثیری از ارامنه به زیارت مقبره وی می‌شتابند تا مراسم مذهبی مخصوصی را که مختص روز شهادت طاطاوس مقدس است، به جای آورند.
این کلیسا یک بار در سال 1319 میلادی در اثر زمین‌لرزه به کلی ویران شد، اما ده سال بعد (1329م) به همت اسقف زاکاریا بازسازی شد و کتیبه آن همچنان در کلیسای فعلی موجود است.
در دوره قاجاریه، به امر فتحعلی شاه،کلیسای طاطاوس مقدس را عباس‌میرزا تعمیری اساسی کرد. کتیبه‌ای بر قطعه سنگی به زبان فارسی حک و بر سردر کلیسا نصب شده که در آن به این موضوع اشاره شده است. در این کتیبه تاریخ تعمیر بنا را سال ۱۸۱۴ میلادی (۱۲۲۹ه.ق) قید کرده‌اند.
در اواخر نیمه اول قرن بیستم با مهاجرت ارامنه ساکن دهات اطراف کلیسای تادئوس به ارمنستان، این کلیسا به حال خود واگذاشته شد.
پس از سال ۱۹۴۶ میلادی (۱۳۲۵ شمسی) شورای خلیفه‌گری کل ارامنه آذربایجان در تبریز، در صدد احیای کلیسا و زیارتگاه آن برآمد.
نخستین کاروان زائران، مرکب از پنجاه و چهار زائر ارمنی، در سال 1954 میلادی (1334 شمسی) از تبریز حرکت کرد و از بیراهه به آنجا رفت و مراسم زیارت کلیسای طاطاوس را برگزار کرد.
به منظور سهولت رفت‌وآمد زائران، جاده اتومبیل‌رویی به طول ۶۰ کیلومتر از سه‌راه قره‌ضیاءالدین تا کلیسای طاطاوس مقدس احداث شده است.
کلیسای مریم مقدس (زور-زور)
این کلیسا در نزدیکی روستای بارون، از بخش چالدران، واقع شده است و تاریخ بنای آن بین سال‌های ۱۵-۱۳۱۴ میلادی است که به همت اسقف اعظم کلیسای طاطاوس مقدس به نام ذکریا ساخته شده است.
نام این کلیسا «وانک حضرت مریم» یا «وانک استوادزادزین» است.
این کلیسا یکی از مراکز مهم دینی و فرهنگی بود که زیر نظر عالی‌جناب «هوانس یرز» نقاش معروف به زور زورتسی اداره می‌شد.در سال ۱۳۶۷ خورشیدی، با احداث سد بارون، خط غرق شدن آن در آب‌های سد، عملیات جابه‌جایی آن به محل دیگری با ارتفاع حدود ۱۱۰متر و به فاصله ۶۰۰متری بر روی یک برآمدگی صخره‌ای انجام گرفت.
کلیسای وانک
مهم‌ترین و مشهورترین کلیسای جلفا از نظر معماری، زیبایی و هنری در اصفهان، کلیسای «سن‌سور» مشهور به کلیسای «وانک» است.
این کلیسا روی کلیسای دیگری، که ساختمان آن مربوط به سال 1605 میلادی (1014قمری) بوده، در زمان سلطنت شاه‌عباس دوم، بنا شده است.کلیسای وانک را «آمناپرگیچ» یعنی کلیسای ناجی نیز می‌خوانند.
ساخت بنای جدید کلیسای وانک، نه سال به طول انجامیده است و به سردر معبد آن، در سمت غربی، کتیبه‌ای به خط ارمنی، به مناسبت احداث آن بر کاشی‌ها به چشم می‌خورد که مربوط به سال ۱۶۵۵ میلادی یا ۱۰۶۶ قمری می‌شود.
موزه کلیسای وانک
در سال ۱۹۷۱ میلادی (۱۳۵۰ شمسی) به همت شورای خلیفه‌گری ارامنه جنوب ایران و هندوستان، در محوطه کلیسای وانک، موزه جلفا تاسیس شد. این ساختمان ظاهرا نوبنیاد است، اما درواقع دارای سابقه‌ای نسبتا طولانی است. کتابخانه بزرگ (ماتناداران) کلیسای وانک که در سال ۶-۱۹۰۵میلادی (۱۳۲۳هجری قمری) تاسیس شد، مدت‌ها به صورت موزه بود. موزه کلیسای وانک، به سبب وجود نسخ‌های معتبری که در آن قرار دارد یکی از غنی‌ترین موزه‌های محل تجمع ارامنه کشور است.
کلیسای بدلحم (بیت‌اللحم)
کلیسای بت لحم، یکی از بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین کلیساهای جلفا است که در میدان جلفا (جنوب خیابان نظر) واقع شده است. در این کلیسا به علت اینکه آلودگی صوتی به وجود نیاید و آثار گران‌بهای نقاشی آن از دخل و تصرف مصون بماند، مراسمی برگزار نمی‌شود. این کلیسا از تمامی کلیساهای جلفا، عظیم‌تر و شکوهمندتر است و در حال حاضر بدون ستون به طاق ایستاده است.این کلیسا دارای هفتاد و دو قطعه نقاشی و تصویر است که نشان‌دهنده کار عظیم معماران و هنرمندان ارمنی و به روایتی این کلیسا خزانه باشکوهی از تصاویر بدیع قدیسین است.
کلیسای استپانوس مقدس
این کلیسا، یکی از بزرگ‌ترین و معروف‌ترین کلیساهای جلفا است که در سال ۱۶۱۴میلادی ساخته شده است، اما از نام و نشانی بانی این کلیسا اطلاعی در دست نیست.
طاق کلیسا بر چهار ستون استوار است و ستون‌ها باعث شده است که زیربنای کلیسا کمتر از آنچه هست، به نظر آید.
مقایسه کلیساهای ارامنه شهرها و روستاهای ارمنی‌نشین ایران به تفکیک شورای خلیفه‌گری تا سال ۱۳۸۰
ارسال نظر