پارسی بگوییم، پارسی بنویسیم - ۴ اسفند ۸۶

میرجلال‌الدین کزازی

اسفند: نام یکی از امشاسپندان در آیین زرتشتی است. امشاسپندان، ۶ فرشته بزرگ در این آیین، شمرده می‌شوند که با اهورامزدا، هفت سپندترین، مینوی‌ترین بنیادهای دینی را می‌سازند. به راستی هر کدام از این امشاسپندان یکی از ویژگی‌های بنیادین اهورامزدا را نشان می‌دهد. اسفند پنجمین امشاسپند است، اگر اهورامزدا را نیز در این شماره بیاوریم، به سخن دیگر پنجمین است از هفت «سپندان سپند». در اوستایی این امشاسپند، سپنتا ارمئیتی نامیده می‌شود.

بخش نخستین این نام، سپنتا به معنی پاک و مقدس است: همین واژه در پارسی ریخته و اسپند یا اسفند یا سپند کاربرد یافته است. درباره بخش دوم نام ارمئیتی گزارش‌ها گونه‌گون است، آن را به معنی فروتن هم دانسته‌اند. سپنتا ارمئیتی، ایزد بانوی زمین شمرده می‌شود. در باورشناسی باستانی ایرانی، اما شاید کسی بپرسد که چرا سپنتا به اسپند یا اسفند دگرگون شده است، این دگرگونی برمی‌گردد به هنجاری در زبان‌شناسی تاریخی ایران در زبان‌های ایران باستان و ایرانی میانه‌گاهی واژه باسکون آغاز بگیرد از این روی آن الف به آغاز واژه افزوده شده است. تا شکل واژه بر جای بماند. نمونه‌ای دیگر از این گونه نام فریدون است در متن‌های کهن پارسی در ریخت افریدون هم به کار رفته است. نمونه‌های بسیار دیگری برای این هنجار زبانی می‌توانیم آورد.