محمد صادق جنان صفت

اقتصاد ایران یک عنوان کلی برای کسب و کار و معیشت میلیون ها شهروندی است که در پهنه سرزمین ایران در مزرعه های کوچک، در کارگاه های تراشکاری ، در مدارس، در اداره‌های پرشمار دولتی ، در بازارهای سنتی، در واحد های بزرگ صنعتی و پالایشگاه ها و نیروگاه ها و ... کار می‌کنند. "اقتصاد ایران" با این عنوان کلان خود همچنین مامن و ماوایی برای صدها وزیر ، معاون وزیر ، مدیر کل، مشاور دستگاه های دولتی و هزاران صاحب بنگاه است که در حمل و نقل ، بانکداری، بازرگانی و ... سرمایه خود را به کار گرفته‌اند. این پدیده بسیار مشهور به نام " اقتصاد ایران " موجودی زنده است که نفس می کشد، افسرده می شود ، شادابی و سرزندگی را تجربه می‌کند، روزهایی سخت و دشوار را می‌بیند و یا دیگر پدیده های زنده همتای خود در سطح ملی و در منطقه و در جهان پیوند دارد و از رفتار و کردار آنها تاثیر می پذیرد و بر آنها تاثیر می گذارد. میلیون‌ها ایرانی که معاش خود را از پدیده ای به نام " اقتصاد ایران " به دست می آورند حتماٌ بی سر و صدا و در ژرفای اندیشه و قلب خود و شاید با صدایی رسا آرزو دارند که این پدیده همواره بالنده ، سرزنده و شاداب با شد تا آنها نیز به برکت این رشد و سرزندگی ، درآمد مناسب برای زندگی آبرومند به دست آورند و این آرزوی بزرگ همه ساکنان این سرزمین است که کسب و کار در سرزمین دوست داشتنی ایران روندی شکوفا را تجربه کند.

بدیهی است که دولت های ایران نیز با هر گرایش سیاسی و با هر نوع سلیقه فرهنگی و اجتماعی این آرزو را دارند. و نیک می دانند خوشبخت شدن مساوی شهروندان دست کم به معنای افزایش محبوبیت آنها در مبارزات سیاسی خواهد بود. پدیده اقتصاد ایران سال ۱۳۸۹ را با هم ا کثری ها، کاستی ها، توانایی‌های پیدا و پنهان پشت سر گذاشته است و ما باید در فرصتی مناسب توسط کارشناسان، اقتصاد دانان و فعالان اقتصادی کالبد شکافی شود که چه بر سر آن آمده و در کدام مسیر قرا ر داشته است.

در این روزهای پایانی سال ۱۳۸۹ ، بحث در این باره شاید زود با شد و باید منتظر ماند و پس از انتشار آمارها و اطلاعات مربوط به شاخص های کلان مثل نرخ رشد اقتصادی ، نرخ رشد سرمایه گذاری و پس انداز ملی ، مقایسه نسبت صادرات به تولید نا خالص داخلی ، عرضه پول ، نرخ تورم ، رشد تولید صنعتی ، اندازه گیری پیشرفت در فرایند توسعه صنعتی و ... از سوی دولت و مراکز اصلی تولید آمار در اختیار آگاهان قرار گیرد تا قضاوت و داوری ممکن شود . اگر چه نتیجه بررسی های کارشناسانه درباره کارنامه شاخص ها ی یاد شده می تواند و باید در دستور کار قرار گیرد ، اما سالی که پیش رو داریم دو نکته را به اختصار یادآور می‌شویم:

یکم: بدون چون و چرا باید قبول کنیم که در سال ۱۳۹۰ و حتی در دهه ۱۳۹۰ نهاد دولت در ایران در حوزه کسب و کار و اقتصاد ، نقش اول ، ممتاز ، بی بدیل و با فاصله‌ای بسیار معنا دار نسبت به نهاد های بنگاه و خانوار دارد.

نهاد دولت در ایران مطابق اختیارات قانون اساسی وظایف و اختیارات گسترده ای در سیاستگذاری های کلان اقتصادی دارد که هر تصمیم این نهاد در بخش پول و بانکداری ، صنعت، بازرگانی ، حمل و نقل ، مسکن ، آموزش و ... ، نهادهای خانواده و بنگاه را به شدت متاثر خواهد کرد.

با این توضیح ، باید آرزو کنیم نهاد دولت برای سال ۱۳۹۰ کیفیت سیاستگذاری اقتصادی را با توجه به اهداف تعدیل شده سیاسی داخلی و خارجی ارتقا دهد تا میلیونها شهروند ایرانی و سهامداران و مدیران و کارکنان هزاران بنگاه اقتصادی از افزایش کیفیت سیاستگذاری اقتصادی بهره مند شود.

علاوه بر این دولت دهم در سال ۱۳۹۰ باید میان مسایل اقتصادی و خواست های سیاسی تمایز قایل شده و برای افزایش تعامل و کیفیت داد و ستد با نهادهای خانواده و بنگاه روش های تازه و کارآمدتر انتخاب کند. اگر آرزو داریم که کسب و کار ایرانیان از رکود و سکون و رخوت دور شده و به رونق و شکوفایی برسد ، باید آرزو کنیم که نهاد دولت در این حوزه با چشمهایی باز و اهدافی تعریف شده حرکت کند و تصمیم بگیرد.

دوم: نهاد دولت در ایران بسیار نیرومند است و دلایل آن در بند قبلی توضیح داده شد ، اما سایر نهاد ها به ویژه نهادهای خانواده و بنگاه آیا باید دست روی دست بگذارند و بدون تعامل ، تحرک و افزایش کیفیت کار خود نظاره گر رفتار دولت باشند؟ چنین چیزی اگر اتفاق بیفتد و دو نهاد مهم بنگاه و خانواده فقط به تصمیم های دولت متکی شده و ابتکار و نوآوری نداشته باشند ، آرزوی رونق بیشتر برای اقتصاد ایران ، خیالی بیش نخواهد بود . مدیران بنگاه های صنعتی ، بازرگانی ، بانکداری، حمل و نقل و... باید ضمن رصد کردن رفتار و گفتار دولت ، به بررسی تنگناهای داخلی صنف و صنعت کار خود پرداخته و با بررسی های کارشناسانه ، دقیق و علمی آنها را بر طرف کنند. مهمترین تنگنایی که همواره بر سر راه رشد و شکوفایی بنگاه ها قرار دارند چشم دوختن آنها به سخاوت دولت است .

آیا نمی توان در همین چارچوب و ساختار کنونی و تقسیم وظایف و قدرت، راه بزرگتر شدن را پیدا کرد ؟ تجربه شرکت های کامیاب بزرگ جهان نشان می دهد که آنها نیز برای شکوفا شدن و برای ماندن در بازار تنگناهای پرشماری داشتند اما با واقع گرایی و دیدن مشکلات به صورت واقعی نا همواری ها را به راه صاف تبدیل کرده اند.

توانایی های ذاتی بخش خصوصی فراتر از چیزی است که تا به حال در ایران آشکار شده است و برای اینکه همه استعدادهای فکری ، مالی و اقتصادی این بخش واقعیت پیدا کند کار باید از درون این بنگاه ها شروع شود.

در سال ۱۳۸۹ شاهد کدام رویدادها در کسب و کار ایرانیان بوده است؟

با توجه به توضیح های ارایه شده در سطور پپیشین و نقش غالب دولت در فعالیت های اقتصادی ، تلاش کرده ایم رویدادهای بخش‌های گ.ناگون را به صورت روزشمار برای اطلاع خوانندگان ارجمند درج کنیم. پیگیری رویدادهای سال ۱۳۸۹ می تواند رگه‌هایی از اهداف دولت در صنعت ، در مسکن در مسایل پولی و مالی ، بازار سهام و ... را نشان دهد.