الگوی سنتی بازار سهام در روزهای پایانی سال تکرار می‌شود؟
چرخش جبرانی بورس تهران
با این حال شاهد فروکش فشار فروش به‌وجود آمده در روزهای گذشته بودیم. فروش‌های پرحجمی که تحت‌تاثیر عواملی همچون اثرات شیوع کرونا بر فعالیت‌های اقتصادی داخلی و همچنین بازار جهانی، نیاز به نقدینگی پایان سال و تسویه اعتبارات در معاملات سهام سایه افکنده بود. حال باید دید آیا الگوی سنتی رشد قیمت سهام در در روزهای پایانی بار دیگر تکرار می‌شود یا هراس از اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی در تعطیلات سال نو دوباره به تشدید فشار فروش می‌انجامد؟
رفع نگرانی‌های بورس‌بازان؟
در نخستین روز از هفته پایانی بورس 98 بود که بازار با شایعاتی درخصوص احتمال بالای قرنطینه تهران مواجه شد و واکنش شدیدی به این موضوع نشان داد. هر چند در همان ساعات اولیه معاملات بازار سهام این شایعات از سوی سیاستگذاران تکذیب شد اما نتوانست از هیجانات منفی حاکم در معاملات روز شنبه سهام بکاهد. از این‌رو همزمان با سرخ‌پوشی بیش از 90 درصد از نمادهای معاملاتی بورس تهران و قرار گرفتن 85 درصد از نمادهای منفی در کف قیمتی روزانه، شاخص کل نیز 18 کانال عقب‌نشینی کرد. این فضای منفی هر چند آرام‌تر اما در معاملات روز یکشنبه نیز ادامه یافت و شاخص سهام با ریزش بیش از 8 هزار واحد دیگر، ابرکانال 500 هزار را ترک گفت. در معاملات روز دوشنبه اما ورق برگشت و حدود 70 درصد از نمادهای معاملاتی بورس تهران سبزپوش شدند. در این میان شاهد غلبه تقاضا بر فروش سهام بودیم. به این ترتیب 88 نماد از 314 نماد فعال بورسی دیروز با صف خریدی به ارزش 936 میلیارد تومان (586 میلیارد تومان از این رقم به صف خرید سه نماد تازه‌وارد «قرن»، «زکوثر» و «تملت» اختصاص داشت) همراه شدند و در مقابل نماد 40 بنگاه بورسی با صف فروشی به ارزش 111 میلیارد تومان مواجه شدند. لازم به ذکر است تا به امروز خبر جدیدی درخصوص احتمال قرنطینه شهرها مخابره نشده است اما عوامل نگران‌کننده و فزاینده فشار فروش همچون نیاز به نقدینگی پایان سال و تسویه اعتبارات با توجه به مدت زمان دو روزه برای دریافت وجوه نقد حاصل از فروش مرتفع شده است. اما همچنان اثرات شیوع ویروس کرونا بر توقف فعالیت‌های اقتصادی چه در داخل کشور و چه جهانی به قوت خود باقی است؛ جایی که شاهد افت جدی قیمت‌ها در بازار کامودیتی و سهام جهانی هستیم.
سناریوهای پیش‌روی سهام
از یک نگاه در شرایط فعلی هر چند سهام تمایل به رشد قیمتی به پشتوانه نرخ دلار و سیگنال‌های تورمی را دارد، اما شرایط نامناسب بازار جهانی مانعی در این مسیر است. جایی که سهام کالایی با سهم 60 درصدی از ارزش کل بورس تهران، بیشترین تاثیر را از وضعیت کامودیتی‌ها می‌گیرند. در این میان با وجود حباب قیمتی در اکثر سهام و صنایع غیرکالایی اما ادامه روند رکودی بازار جهانی به‌ویژه به جهت درگیر شدن بیش از 150 کشور با ویروس جدید کووید19، احتمال حرکت نقدینگی به سمت سهام مذکور (غیرکالایی همچون بانک، خودرو، دارو و صنایع غذایی) وجود دارد. برای توضیح سناریوی دیگر از روند آتی سهام، نگاهی به معاملات روز گذشته بورس تهران و رشد قیمت سهام کالایی (در شرایطی که با بازگشایی منفی بازار جهانی و افت محسوس بهای نفت و دیگر فلزات مواجه بودیم) خالی از لطف نیست. به عبارتی دیگر در بدترین شرایط بازار جهانی شاهد رشد قیمت سهام حتی کالایی‌ها هستیم. این شرایط اگر با بهبود وضعیت بازار جهانی همراه شود، می‌تواند بار دیگر هجوم نقدینگی را به دنبال داشته باشد که احتمال شروع یک رالی تازه در بازار سهام را تقویت خواهد کرد و می‌تواند با ایجاد جو مثبت به درگیر شدن برخی از سهم‌ها با حباب قیمتی همراه شود.
درحال‌حاضر کرونا به جدیدترین و البته جدی‌ترین نگرانی سرمایه‌گذاران تبدیل شده است. این ویروس جدید و اثرات آن بر وضعیت اقتصاد جهانی، نه‌تنها بازار سهام، بلکه کل اقتصاد را با نگرانی نامشخصی مواجه کرده است. موضوعی که هیچ تصویر مشخصی از شرایط آتی آن به دلیل عدم‌قطعیت‌های فراوان وجود ندارد. در مقابل اما فضای ملتهب اقتصادی و اوضاع نگران‌کننده فعلی می‌تواند برای بورس‌بازان جذاب باشد. نااطمینانی‌های جدید که به فعال‌تر شدن انتظارات تورمی می‌انجامد و در محدودیت بازارهای موازی، می‌تواند بار دیگر بورس تهران را به مستعدترین مقصد برای جذب نقدینگی بدل کند.
تکرار سنت دیرینه پایان سال سهام؟
یکی از موضوعاتی که شاید بررسی آن برای هر سهامداری جالب‌توجه باشد، نوسان شاخص سهام در روزهای پایانی سال است. امسال نیز در کنار ریسک‌های فعلی (شیوع کرونا و نوسان منفی بازارهای کالایی) طبق سنت‌های همیشگی بورس در روزهای پایانی سال، شاهد افزایش بالای تعداد فروشندگان هستیم که این مهم را می‌توان از چند منظر مورد ارزیابی قرار داد. از یک‌سو تعطیلات چندروزه سال نو و احتمال بروز رخدادهای غیرقابل پیش‌بینی در این زمان برخی از سهامداران محافظه‌کار را ترغیب به نقد کردن سهام می‌کند. نیاز به نقدینگی پایان سال از سوی برخی حقوقی‌ها برای تامین نیازهای پایان سال شرکت‌ها و همچنین موعد تسویه حساب‌های اعتباری از دیگر دلایلی است که سبب افزایش حجم فروش‌ها در بازار شده است. از این‌رو با توجه به مهلت دو روزه برای تسویه وجوه معاملات بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس، دوشنبه آخرین زمان فروش سهام از سوی معامله‌گرانی بود که می‌خواستند قبل از پایان سال پول نقد حاصل از فروش را دریافت کنند.
در این میان بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» از روند معاملات سال‌های گذشته نشان می‌دهد این فشار فروش همواره دو یا سه روز مانده به پایان سال ناگهان برداشته می‌شود که علت آن پایان مهلت برداشت پول از حساب کارگزاری است. مهلتی که پیش از سال ۹۶ برای سهامداران سه روز (T+3) و از بهمن 96 تا به امروز به دو روز (T+2) کاهش یافته است. به عبارت ساده در صورتی که معامله‌گر سهام خود را عرضه کند، دریافت وجه نقد حاصل از آن دو روز کاری زمان نیاز دارد. از این رو سهامدار به دلیل نیاز به نقدینگی در پایان سال، دیگر در دو روز معاملاتی پایان سال انگیزه‌ای برای فروش سهام خود نخواهد داشت چرا که در صورت درخواست وجه نقد در این بازه زمانی، پول حاصل از فروش سهام را بعد از تعطیلات رسمی سال نو دریافت خواهد کرد. نگاهی به دو یا سه روز پایانی معاملات سهام (بسته به مهلت تسویه وجوه) از سال ۷۶ تا پایان سال ۹۷ نشان می‌دهد که در تمامی بازه‌های زمانی به استثنای ۴ سال به دلایل خاص (مثلا بازگشایی پالایشی‌ها در سال ۹۳)، شاهد رشد قیمت سهام بودیم. حال پرسش اینجاست که آیا امسال نیز چنین الگویی تکرار می‌شود؟ فضای مثبت بورس تهران در روز گذشته نشانه‌ای از تداوم این مسیر در معاملات روزانه را نشان می‌دهد. حال باید دید آیا سنت دیرینه رشد قیمت سهام در دو روز پایانی معاملات، در سال 98 نیز تکرار می‌شود یا ترس از اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی در تعطیلات سال نو بار دیگر به تشدید فشار فروش می‌انجامد. این موضوع بیش از هرچیز تحت تاثیر تکانه‌های بازارهای جهانی و واکنش این بازارها به اعمال سیاست‌های حمایتی بانک‌های مرکزی جهان خواهد بود.
بی‌توجهی بازار جهانی به چتر حمایتی بانک‌های مرکزی
هیجانات منفی مربوط به کرونا تنها ایران را در بر نگرفته است و بازار سهام دیگر کشورها نیز به شیوع گسترده این ویروس در تمام دنیا واکنش نشان داده‌اند. گسترش ویروس کرونا در بیش از 150 کشور و مختل شدن فعالیت‌های عادی در بسیاری از کشورهای جهان تبعات سهمگینی برای بازارهای سهام و کامودیتی‌ها به همراه داشت. به‌طوری که در پایان معاملات هفتگی بازار جهانی، نفت با ثبت سقوط 25 درصدی، به کمتر از 35 دلار به ازای هر بشکه رسید که شدیدترین افت هفتگی طلای سیاه از بحران سال 2008 شمرده می‌شود. برای افت بهای نفت دلایل چندی مطرح می‌شود که ردپای شیوع ویروس کووید- 19 در آنها کاملا مشهود است. از عدم حصول نتیجه در نشست اوپک پلاس و آغاز جنگ نفتی میان عربستان و روسیه گرفته تا سرایت کرونا به آمریکا و محدودیت‌های مسافرتی ترامپ. هر چند مداخلات بانک‌های مرکزی و دستور خرید نفت توسط ترامپ منجر به جبران بخشی از افت هفتگی قیمت‌ها شد.
در بازار فلزات نیز شرایط مشابهی را شاهد بودیم. به‌طوری‌که در پایان هفته گذشته، بهای مس با کاهش 5/ 1 درصدی مواجه شد و سرب نیز شاهد افت 4 درصدی قیمت بود. به این ترتیب نمادهای کالایی بورس تهران با سهم بیش از 60 درصدی از ارزش کل بازار و بیشترین توجه به واقعیت‌های اقتصادی، از تهدید کرونا در امان نماندند و شاخص کل را نیز با خود همراه کردند. در این میان با وجود ریزش محسوس کامودیتی‌ها در برآیند معاملات هفتگی، در آخرین روز معاملاتی (جمعه) محرک‌های مالی دولت‌هایی مانند آمریکا و چین توانست تقاضا را به بازارها برگرداند و بار دیگر قسمتی از ریزش‌ها را جبران کند. روز گذشته اما برخلاف انتظارات سرمایه‌گذاران، در بازگشایی هفتگی بازار جهانی شاهد افت شدید بهای نفت و فلزات بودیم. این موضوع در شرایطی واقع شد که فدرال رزرو آمریکا شامگاه یکشنبه به منظور حمایت از بازارها در یک اقدام کم‌سابقه نرخ بهره را یک درصد دیگر نیز کاهش داد تا در کمتر از یک ماه نرخ بهره آمریکا به بازه صفر تا 25/ 0 برسد. این در حالی است که فدرال رزرو عموما حساسیت بسیاری را در اعمال سیاست‌های پولی به خرج می‌دهد و کاهش 4 پله‌ای این متغیر تعیین‌کننده، امر بسیار غافلگیرکننده‌ای بود. اما تا زمان نگارش این گزارش (دوشنبه ساعت 15) اثری از واکنش مثبت بازارها به این اقدام مشاهده نشده است و ریزش 5/ 9 درصدی بهای هر بشکه نفت برنت و سقوط قیمت طلای سیاه به کانال 30 دلاری را تجربه می‌کنیم. فلزات نیز دیروز شرایط مشابهی را تجربه کردند. قیمت مس 6/ 3 درصد افت کرد و به 5258 دلار در هر تن رسید. روی، سرب و آلومینیوم نیز در این روز به ترتیب شاهد کاهش قیمت 5/ 1، 4/ 2 و 9/ 1 درصدی بودند.
به این ترتیب به نظر می‌رسد اقدامات سریع فدرال رزرو به نوعی سیگنال بروز ریسک‌های رکود فراگیر اقتصاد جهانی تحت تاثیر شیوع ویروس کرونا را به سرمایه‌گذاران داده‌است و می‌توان گفت روند بازارهای جهانی به سرانجام مبارزه با این ویروس جدید گره خورده است. به عبارتی ساده‌تر دل‌بستن به صعود بازار جهانی و احیای قیمت‌ها، بدون انتظار برای کشف درمان یا کنترل کرونا، تا حدودی پرریسک به نظر می‌رسد.
در روزی که شاخص سهام صعود 4/ 2 درصدی را تجربه کرد، بازیگران حقیقی پس از تنها یک روز عقب‌نشینی بار دیگر در نقش خریدار ظاهر شدند. در این مسیر روز دوشنبه بیش از 803 میلیون و 947 هزار سهم به ارزش 536 میلیارد و 506 میلیون تومان به پرتفوی حقیقی‌ها افزوده شد. در میان 38 صنعت فعال بورسی نیز دیروز بیشترین خالص خرید بازیگران حقیقی در سهام زیرمجموعه گروه فلزات اساسی رقم خورد. به این ترتیب روز گذشته 89 میلیارد و 300 میلیون تومان از پرتفوی حقوقی‌ها به سبد سهام معامله‌گران خرد افزوده شد. پس از آن نیز گروه محصولات غذایی شاهد خالص تغییر مالکیت 80 میلیارد و 100 میلیون تومانی در مسیر حقوقی به حقیقی بودند. پالایشی‌ها نیز دیروز مورد توجه معامله‌گران خرد بازار قرار گرفتند و خالص خرید 71 میلیارد و 320 میلیون تومانی را رقم زدند. در میان شرکت‌های بورسی نیز نماد معاملاتی شرکت سالمین در اولویت خرید معامله‌گران خرد قرار گرفت. از این رو دیروز 6 میلیون و 168 هزار سهم «غسالم» به ارزش 74 میلیارد و 980 میلیون تومان در سمت حقوقی به حقیقی جابه‌جا شد. در «وبملت» نیز حقیقی‌ها خالص خریدی به میزان 41 میلیارد و 150 میلیون تومان را رقم زدند. سهام پالایش نفت اصفهان نیز دیروز مورد توجه بازیگران خرد بازار قرار گرفت. در این نماد معاملاتی روز گذشته حدود 63 میلیون سهم به ارزش 35 میلیارد و 650 میلیون تومان از پرتفوی حقوقی‌ها به سبد سهام معامله‌گران خرد افزوده شد. در آن‌سوی بازار اما این گروه حمل و نقل بود که مورد توجه معامله‌گران عمده قرار گرفت. این گروه دیروز شاهد جابه‌جایی حدود 79 میلیارد و 400 میلیون تومان نقدینگی در مسیر حقیقی به حقوقی بود. همچنین روز گذشته در گروه ماشین آلات، یک میلیارد و 300 میلیون تومان به پرتفوی حقوقی‌ها افزوده شد. در میان شرکت‌ها نیز «حکشتی» شاهد خالص تغییر مالکیت 78 میلیارد و 770 میلیون تومان به سمت پرتفوی حقوقی‌ها بود.
