تجربه توییتری در وال‌استریت
آنچه باعث استقبال زیاد از این بستر ارتباطی می‌شود، سهولت ارتباط افراد با یکدیگر است. اشتراک افکار و علاقه‌مندی‌ها، اخبار، فعالیت‌ها و تبادل نظرات، بدون هیچگونه محدودیتی بر میزان محبوبیت این ابزار ارتباط‌جمعی می‌افزاید. هدف اصلی شبکه‌های اجتماعی ایجاد یک راه ارتباطی ساده‌تر و به اشتراک گذاشتن محتواست. شواهد نشان می‌دهد فعالیت شبکه‌های اجتماعی تاثیر قابل‌توجهی بر بازار سرمایه دارد، به‌گونه‌ای که مجموعه فعالیت‌های تحت شبکه‌های اجتماعی دارای این‌قدرت بوده تا ارزیابی بازارهای مالی و همچنین مسیر تحلیل سهام شرکت‌های بورسی را دچار تغییرات با اهمیت کند. بنابراین بررسی تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر بازار سرمایه می‌تواند از یکسو به تبیین رفتار سهامداران در بازار سرمایه کمک کند و از سوی دیگر بستر مناسبی را برای نهادهای نظارتی بازار سرمایه در جهت ارائه راهکارهای نظارتی و مقرراتی مناسب، مهیا سازد. شبکه‌های اجتماعی بستری برای تبادل اطلاعات و تحلیل‌ها و انتقال آنها به سایرین فراهم آورده است. انتشار تجربیات سرمایه‌گذاری افراد بر روی سهام مختلف، ارائه تحلیل‌های تکنیکال و بنیادی، میل به انجام معاملات گروهی و رفتارهای دسته‌جمعی و حتی انتشار شایعات، اطلاعات و اخبار نادرست درخصوص سهام می‌تواند نتیجه افزایش ضریب نفوذ استفاده از شبکه‌های مجازی باشد. شبکه‌های اجتماعی ممکن است موجب بالارفتن حس مسوولیت‌پذیری صاحبان شرکت‌ها و همچنین افزایش سرعت انتشار اخبار و بیشترشدن شفافیت و کارآیی بازار سرمایه شود، اما از سوی دیگر توانایی ایجاد تنش در بازار سرمایه، استفاده ناصحیح از اطلاعات و بروز رفتارهای هیجانی از سوی سهامداران کم تجربه‌تر را نیز در بر دارد. امروزه شبکه‌های اجتماعی فعال در بازار سرمایه به یک بستر برای تبادل تحلیل‌های مالی و اقتصادی تبدیل شده‌اند. شواهد نشان می‌دهد مکالمات و روابط افراد در شبکه‌های اجتماعی در مسیر تغییر قیمت سهام و تصمیم‌گیری‌های افراد تاثیرگذار است. این واقعیت مخصوصا در مواقع انتشار اخبار بسیار منفی یا مثبت اقتصادی یا سیاسی نمود بیشتری پیدا می‌کند.
از طرف دیگر، به‌جز در مواردی که برخی افراد سودجو از شبکه‌های اجتماعی برای انتشار اخبار نادرست سوءاستفاده می‌کنند، اطلاعات و تحلیل‌های به اشتراک گذاشته‌شده در شبکه‌های اجتماعی نقشی حیاتی در تقویت کارآیی بازار سرمایه ایفا می‌کنند. رونق معاملات برخط و سرعت داده‌ها و تبادل اطلاعات، نقش شبکه‌های اجتماعی را به‌عنوان یک پایگاه خبری و اطلاع‌رسانی طی سال‌های اخیر پررنگ تر کرده است. گرچه در ایران تاکنون مطالعه جامع درخصوص تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر بازار سرمایه و رفتار سرمایه‌گذاران انجام نشده است، اما تحلیل رفتارهای سهامداران خرد، بیانگر این موضوع است که بخش قابل توجهی از تصمیمات این افراد ممکن است متاثر از شبکه‌های اجتماعی باشد. حتی این شبکه‌ها در ورود افراد به بازار سهام نیز مؤثر بوده و بسیاری از افراد، متاثر از شبکه اجتماعی دوستان و فامیل به این عرصه وارد شده‌اند.
درخصوص ارائه خدمات حرفه‌ای بازار سرمایه از قبیل مشاوره، باید توجه داشت که تنها شرکت‌های مشاوره سرمایه‌گذاری که مشخصات آنها در سایت سازمان بورس و اوراق بهادار ثبت شده است با رعایت ملاحظات قانونی قادر به ارائه مشاوره درخصوص خرید یا فروش سهام هستند. به‌جز شرکت‌های نام برده شده در سایت سازمان بورس، هیچ فرد حقوقی یا حقیقی حق چنین اقدامی ندارد و در واقع با سیگنال‌دهی درخصوص خرید و فروش سهام، مرتکب جرم می‌شود. یکی از مهم‌ترین منابعی که باعث گمراه شدن فعالان بازار سرمایه می‌شود، کانال‌ها و گروه‌های موجود در فضای مجازی و به‌ویژه تلگرام و اینستاگرام هستند که با اقدام به تبلیغات و جذب مخاطبان، به ارائه خدمات غیرمجاز از جمله خدمات سبدگردانی و مشاوره سرمایه‌گذاری می‌پردازند.
با وجود اینکه گفته می‌شود عزم جدی و ظرفیت قانونی بالقوه برای برخورد با این نوع موارد غیرمجاز توسط سازمان بورس و سایر نهادهای نظارتی وجود دارد، با جست‌وجویی ساده در سطح فضای مجازی درمی‌یابیم چندین هزار گروه، کانال و صفحه با عناوین مختلف و موضوعات بازار سرمایه در حال فعالیت غیرقانونی هستند. در قانون پیش‌بینی‌شده که سازمان مکلف است مستندات و مدارک مربوط به جرائم را گردآوری کرده و به مراجع قضایی ذی‌صلاح اعلام و حسب مورد، موضوع را در مقام شاکی پیگیری کند. دستکاری قیمتی یکی از مخاطرات بزرگ شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی است. این اقدام به‌صورت آگاهانه توسط افراد به‌منظور تشویق به خرید، دخالت در عملکرد آزادانه عرضه و تقاضا و کنترل قیمت با استفاده از معاملات ساختگی انجام می‌شود. استفاده از اطلاعات نهانی، قیمت‌سازی‌های کاذب، فراهم‌سازی موجبات افشا و انتشار اطلاعات نهانی، معامله براساس اطلاعات نهانی یا به تعبیری سیگنال‌فروشی، اقدام‌های منجر به ایجاد ظاهری گمراهکننده از روند معاملات اوراق بهادار، اغوای اشخاص به انجام معاملات اوراق بهادار از هر طریق ممکن و افشای اسرار سرمایه‌گذاران از جمله تخلفات و جرایم دیگر در بازار سرمایه است. طبق قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران هر شخصی که اقدامات وی نوعا منجر به ایجاد ظاهری گمراهکننده از روند معاملات اوراق بهادار یا ایجاد قیمت‌های کاذب یا اغوای اشخاص به انجام معاملات اوراق بهادار شود به حبس تعزیری تا پنج سال و جزای نقدی تا پنج برابر سودهای به دست آمده یا زیان‌های متحمل‌نشده محکوم خواهد شد. همچنین ماده ۴۹ قانون بازار اوراق بهادار بیان می‌کند اگر شخصی تحت هر عنوانی فعالیت‌هایی از قبیل کارگزاری، کارگزار معامله‌گری و بازارگردانی را بدون مجوز انجام دهد به حبس تعزیری از یک ماه تا ۶ ماه یا جزای نقدی معادل یک تا سه برابر سود به‌دست آمده یا زیان متحمل نشده محکوم خواهد شد.
چند مورد از تجربیات بورس‌های توسعه‌یافته در باب نحوه راه‌اندازی و نظارت‌بر شبکه‌های اجتماعی تخصصی بازار سرمایه:
شبکه اجتماعی بازار سهام آمریکا با نام توییت سهام که در سال ۲۰۰۸ راه‌اندازی شد، یکی از اولین شبکه‌های مجازی در حوزه بازار سرمایه بود. این شبکه زیرساختی مجزا از توییتر دارد و فقط پست‌های مرتبط با بازار سهام را منتشر می‌کند. در محیط این شبکه، افراد بر اساس نماد هر شرکت نظرات، تحلیل‌ها و خبرهای خود را منتشر می‌کنند. این شبکه اجتماعی با پلت‌فرم سایر شبکه‌های اجتماعی هماهنگ است و کاربران سایر شبکه‌های اجتماعی نیز به محتوای مطالب آن دسترسی دارند. کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایالات متحده مشخصا تعیین کرده است که شرکت‌ها از طریق شبکه‌های اجتماعی مختلف از قبیل فیس‌بوک، توییتر، بلاگ‌ها، لینکدین و فلیکر می‌توانند با سرمایه‌گذاران و سهامداران خود در ارتباط باشند، مشروط به اینکه به سرمایه‌گذاران اطلاع داده شود که کدام پلت‌فرم مشخص برای شرکت، جهت اطلاع‌رسانی انتخاب شده است. بورس لندن در اواخر سال ۲۰۱۵ یک شبکه اجتماعی به نام ارتباط نخبگان، برای شرکت‌های پذیرفته شده در بورس ایجاد کرد که اطلاعات اشتراکی در رابطه با بازار سرمایه و منتشر شده در فیس‌بوک، توییتر و لینکدین را با هم ترکیب کرده و همچنین از طریق این پلت‌فرم سرمایه‌گذاران با مشاوران ارتباط آنلاین برقرار می‌کنند. استفاده‌کنندگان از این پلت‌فرم ملزم به ایجاد پروفایل کاربری هستند و به جهت اینکه پروفایل کاربری همه کاربران در این پلت‌فرم از قبل مورد بررسی قرار گرفته است، می‌توان درستی اطلاعات منتشر شده در این صفحات را تایید کرد. همچنین در هر مرحله از فعالیت‌های شرکت‌های تحت نظارت، آنها موظف هستند تا اطلاعاتی که ممکن است باعث تغییر قیمت سهام آنها شود را از طریق این شبکه اطلاع‌رسانی کنند. همچنین آنها باید اطلاعات مربوط به تغییرات مالی و مالکیت شرکت را که ممکن است باعث جهت‌دهی قیمت‌های سهام شوند را نیز به‌صورت شفاف به اطلاع عموم برسانند. در بورس استرالیا نیز شرکت‌های بورسی موظف هستند که شبکه‌های اجتماعی و به‌طور کلی هر اخباری را که در مورد سهام آنها منتشر می‌شود، رصد کنند و اطلاعات درست مرتبط با شرکت خود را افشا کنند.
با نگاهی به تجربیات بورس‌های توسعه‌یافته می‌توان دریافت که به‌کارگیری شبکه‌های اجتماعی در بازار سرمایه امری اجتناب‌ناپذیر و ضروری است. اما برخلاف سایر کشورها و بورس‌های توسعه‌یافته، به‌دلیل نبود شبکه اجتماعی یکپارچه و تحت نظارت سازمان بورس، موج‌های جریان‌ساز و بعضا مخرب در بازار سرمایه ایران در شبکه‌های اجتماعی از قبیل تلگرام و اینستاگرام شکل گرفته است. تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد پیام‌رسان تلگرام محبوبیت زیادی بین کاربران و فعالان بازار سرمایه ایران دارد؛ به‌طوری‌که بیش از ۸۰ درصد از کاربران آن روزانه از این پیام‌رسان استفاده می‌کنند. همچنین بیش از ۵۰ درصد از کاربران تلگرام در ایران به اخبار و مطالب منتشر شده در این برنامه اعتماد دارند.
بنابراین ممکن است به‌دلیل فقدان زیرساخت‌های نظارتی دقیق، سهامداران بازار سرمایه بیش از پیش مورد سوءاستفاده سیگنال‌فروشان و سایر افراد سودجو قرار گیرند. با بهره‌گیری از تجربیات سایر کشورها و با در نظرگرفتن فضای بازار سرمایه کشور، می‌توان زیرساخت‌های فنی و مقرراتی را به گونه‌ای فراهم آورد تا بتوان بیش از پیش از شبکه‌های اجتماعی مجازی در جهت افزایش شفافیت، بهبود کارآیی و آموزش هدفمند سرمایه‌گذاران بهره برد.
