عدم انطباق استانداردهای ایران با کشورهای هدف صادراتی یکی از چالش‌های مهم صادرکنندگان است. در آخرین اخبار منتشر شده از سوی کنفدراسیون صادرات ایران، مدیرکل دفتر ارزیابی کیفیت کالاهای صادراتی و وارداتی سازمان ملی استاندارد ایران، اعلام کرده که با ۱۵کشور همسایه برای پذیرش استانداردهای متقابل در صادرات کالاهای دو طرف تعامل داریم. تقی تقی‌پور گفته است که برای حمایت از صادرکنندگان، بسته حمایتی تهیه شده که در صورت درخواست صادرکنندگان، محصولات ایرانی بدون کسب استانداردهای اجباری به کشورهای هدف صادر شود. تعامل با همسایگان در شرایطی که حلقه تحریم‌ها تنگ شده، در دستور کار مقامات دولتی و متولیان تجارت خارجی قرار گرفته است. از این‌رو سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران برآن شده‌اند که دست‌اندازهای پیش روی تجار را بردارند. یکی از این دست‌اندازها نیز عدم قبول استاندارد ایران برای کالاها در کشورهای مقصد است. در جلسه اخیر کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق بازرگانی تهران نیز این موضوع در کنار چالش‌های دیگر، محل بحث بود که مورد توجه نمایندگان بخش‌خصوصی قرار گرفت. به‌عنوان نمونه، چالش مذکور در مورد عراق به شکل محسوسی رخ داده است. به گفته فعالان، عراق استاندارد کالاهای ایران را نمی‌پذیرد. مطابق برخی نمونه‌ها کالاهایی به این همسایه غربی صادر شده، اما به‌دلیل عدم صدور گواهی‌نامه کیفیت، پس از ۱۵روز به کشور عودت داده شده است. البته چالش‌های ایجاد شده برای صادرات به عراق از مسائلی است که از مدت‌ها پیش برای فعالان صادراتی اتفاق افتاد. در همین رابطه، مدیرکل دفتر ارزیابی کیفیت کالاهای صادراتی و وارداتی سازمان ملی استاندارد ایران گفته است: به عراق پیشنهاد کردیم که یکی از موسسات بازرسی ایرانی را انتخاب کند و در عین حال ۱۴ شرکت بازرسی را به مقامات این کشور معرفی کردیم. در این زمینه پیگیری‌هایی نیز صورت گرفته است، اما به نظر ‌می‌رسد اراده‌ کافی برای حل این مساله در عراق وجود ندارد. تقی‌پور همچنین با اشاره به برخی انتقاد‌ها در مورد سختگیری‌های استاندارد بر کالاهای صادراتی، گفت: برای حمایت از صادرکنندگان، بسته حمایتی تهیه شده که در صورت درخواست صادرکنندگان، محصولات ایرانی بدون کسب استانداردهای اجباری به کشورهای هدف صادر شود.

شیوه‌نامه ارزیابی انطباق کالاهای صادراتی

در «بسته حمایتی تسهیل فضای کسب‌وکار و حمایت از واردات مواد اولیه و تجهیزات موردنیاز واحدهای تولیدی» که دارای ۱۶ بند بود و در سال ۹۷ منتشر شد، به شیوه‌نامه‌ای اشاره شد که قرار بود عملیاتی شود. در همین رابطه، چندی پیش نیز مسلم بیات معاون ارزیابی کیفیت سازمان ملی استاندارد عنوان کرده بود: بسته حمایتی استاندارد مشکلات و موانع پیش روی تولیدکنندگان و صادرکنندگان کشور را برداشته‌است. این بسته شامل شیوه‌نامه‌های ارزیابی انطباق کالاهای صادراتی و وارداتی است که با تنوع خوبی که دارد به تمام نیازهای فعالان اقتصادی پاسخ می‌دهد. به گفته معاون ارزیابی کیفیت سازمان ملی استاندارد، در این بسته شیوه ‌نوینی برای صادرات کالاهای مشمول استاندارد اجباری بدون درج نشان استاندارد ایران و مطابق با استانداردهای کشور هدف طراحی شده‌است. این بسته برای صادرات کالاهای فاقد استاندارد گواهی‌نامه‌ای مطابق با ویژگی‌های محصول صادر می‌کند.

شیوه‌نامه ارزیابی انطباق کالاهای صادراتی به شرح اقدامات درخصوص استانداردهای کالاهای ایران پرداخته است. در این شیوه‌نامه، بندی تحت عنوان «ارزیابی انطباق کالاهای صادراتی براساس استاندارد تعیین شده توسط کشور هدف، استانداردهای بین‌المللی مورد قبول طرفین و مشخصات فنی اظهار شده توسط مراجع قانونی و ذی‌صلاح کشور هدف» وجود دارد. براساس این بند، تولید کالاهای مشمول استاندارد و فاقد نشان استاندارد ملی (غیر از کالاهای کشاورزی) باید تحت نظارت اداره استاندارد استان محل تولید یا احدی از شرکت‌های بازرسی تایید صلاحیت شده با مجوز اداره‌کل استاندارد استان محل تولید انجام شود.

در بند دیگر تحت عنوان «ارزیابی انطباق کالاهای صادراتی براساس استاندارد تعیین‌شده توسط کشور هدف» آمده است: برای صادرات کالاهای مشمول استاندارد براساس استاندارد کشور هدف، صادرکنندگان باید براساس درخواست کتبی خریدار، کالا را مطابق استاندارد درخواست شده تهیه و ادارات کل استاندارد استان به چند طریق نسبت به صدور گواهی انطباق صادراتی اقدام کنند. براساس این بند، یکی از طرق مشخص شده به این شرح است: اداره‌کل استاندارد استان محل صدور کالا پس از دریافت درخواست متقاضی نسبت به ارزیابی انطباق محموله براساس استاندارد تعیین شده توسط کشور هدف اقدام می‌کند. علاوه بر این، در صورتی که انطباق کالای صادراتی براساس استاندارد تعیین شده کشور هدف، توسط اداره‌کل استان محل تقاضا، احراز و محموله مهار و پلمب شده باشد، اداره‌کل استاندارد استان محل صدور کالا می‌تواند پس از دریافت تاییدیه استان مبدا، نسبت به صدور گواهی‌نامه انطباق اقدام کند. همچنین اداره‌کل استاندارد استان برای محموله‌های صادراتی می‌تواند با دریافت گواهی بازرسی صادر شده از سوی شرکت‌های بازرسی کالا، گواهی‌نامه انطباق صادر کند.

عنوان بند دیگر این شیوه «ارزیابی انطباق کالاهای صادراتی براساس استانداردهای بین‌المللی مورد قبول طرفین» است. در این بند آمده است: اداره‌کل استاندارد استان محل صدور کالا، پس از دریافت درخواست متقاضی نسبت به ارزیابی انطباق محموله براساس استانداردهای بین‌المللی مورد قبول طرفین، اقدام می‌کند. همچنین در بخش دیگر عنوان شده است: در صورتی که انطباق کالای صادراتی براساس استانداردهای بین‌المللی مورد قبول طرفین، توسط اداره‌کل استان محل تقاضا، احراز و محموله مهار و پلمب شده باشد، اداره‌کل استاندارد استان محل صدور کالا می‌تواند پس از دریافت تاییدیه استان مبدا، نسبت به صدور گواهی‌نامه انطباق اقدام کند. همچنین اداره‌کل استاندارد استان برای هر محموله صادراتی می‌تواند با دریافت گواهی بازرسی صادر شده از سوی شرکت‌های بازرسی کالا، گواهی‌نامه انطباق صادر کند. البته در صورت درخواست اداره‌کل، متقاضی ملزم به ارائه تصویر کامل استاندارد موردنظر است.

بند دیگر مربوط به «ارزیابی انطباق کالاهای صادراتی براساس مشخصات فنی اظهار شده توسط مراجع قانونی یا ذی‌صلاح کشور» است. در این روش اداره‌کل استاندارد پس از دریافت مدارک و اقدامات لازم برحسب مشخصات فنی اظهارشده توسط مراجع قانونی یا ذی‌صلاح کشور نسبت به صدور گواهی‌نامه انطباق اقدام می‌کنند. چنانچه فرآیند ارزیابی انطباق به‌طور کامل توسط اداره‌کل استاندارد استان انجام‌پذیرد، نیازی به ارائه گواهی بازرسی نیست.  این اقدامات شامل «درخواست صادرکننده مبنی بر صدور گواهی‌نامه انطباق صادراتی براساس مشخصات فنی کالا»، «قرارداد معتبر با خریدار خارجی معتبر و اعتباربخشی شده توسط اتاق بازرگانی کشور هدف، سفارت جمهوری اسلامی ایران در آن کشور و وزارت امورخارجه ایران، که باید دارای حداقل اطلاعات به زبان فارسی و انگلیسی، مشخصات و آدرس خریدار و فروشنده نام کالا، مدل، نام تجاری کالا و حدود مجاز قابل پذیرش آنها توسط خریدار، مقدار و حجم کالا و مدت اجرای قرارداد جهت ارسال تدریجی به کشور هدف و امضای طرفین قرارداد باشد»، «گواهی بازرسی پس از تولید، صادره توسط شرکت بازرسی کالا»، «انجام بازرسی، نمونه‌برداری و آزمون تصادفی»، «انطباق مشخصات ظاهری و نشانه‌گذاری با مشخصات فنی»، «امکان شناسایی و تمایز کالای صادراتی با تولید داخل و تعهد عدم‌عرضه کالای تولیدی براساس مشخصات فنی در داخل کشور» و «در صورت تایید انطباق، صدور گواهی‌نامه انطباق» است.

«ارزیابی انطباق کالای صادراتی براساس گواهی‌نامه ثبت کالای صادراتی» عنوان بند دیگر این شیوه‌نامه است. براساس این بند، صادرکنندگانی که موفق به اخذ گواهی‌نامه ثبت کالاهای صادراتی شده‌اند، می‌توانند با ارائه اصل گواهی‌نامه به اداره‌کل استاندارد استان گواهی انطباق دریافت کنند. بدیهی است اداره‌کل استاندارد استان جهت اعمال نظارت عالیه می‌تواند در هنگام صدور کالا به‌صورت موردی از محموله‌های صادراتی، نمونه‌برداری و آزمون انجام و نتایج آن در سابقه صادرکننده درج و در صورت مغایرت نسبت به ابطال یا ضبط گواهی‌نامه اقدام کرده و نسبت به عدم تمدید گواهی‌نامه مذکور اقدام کند. در ضمن موارد مردودی به دفتر ارزیابی کیفیت کالاهای صادراتی و وارداتی سازمان گزارش می‌شود.