در گزارشی مورد بررسی قرار گرفت
چشم‌انداز سنگآهنیها در ۱۴۰۱
قیمت سنگ آهن
در طول سال‌های 2000 تا 2010 میلادی، تلاش‌های چین برای مدرن‌سازی اقتصاد و توسعه زیرساخت‌های آن کشور، با توجه به اهمیت و استراتژیک بودن کامودیتی فولاد، موجب شکل‌گیری تقاضای بزرگی برای محصولات فولادی شد که به‌دنبال آن، تقاضا برای سنگآهن افزایشی بیسابقه یافت. این موضوع را در تغییرات قیمت سنگآهن به‌خوبی می‌توان مشاهده کرد؛ به‌طوری که قیمت هر تن سنگآهن، از سطوح 29 دلار در ژانویه 2000 تا 197 دلار در مارچ 2008 را تجربه کرده است. همزمان با نمایان شدن نشانه‌های آغازین رکود اقتصادی در سپتامبر 2008، قیمت سنگآهن طی 3ماه با کاهش 64درصدی در نوامبر 2008 به 65 دلار رسید. با افزایش تولید فولاد توسط چین و در نتیجه افزایش تقاضا برای سنگآهن، روند صعودی مجدد سنگآهن آغاز شد و قیمت آن در فوریه سال 2011 به 187 دلار رسید، در نتیجه همزمانی کاهش نیاز چین به فولاد و افزایش عرضه سنگآهن توسط تولیدکنندگان، قیمت سنگآهن در دسامبر 2015 به 40 دلار در هر تن رسید که طی 11 سال پیش از آن بیسابقه بوده است.
با وقوع پاندمی کرونا، گرچه در بدو امر کاهش قیمت سنگآهن در نتیجه رکود اقتصادی قابل انتظار بود، اما تنش‌های سیاسی بین استرالیا به‌عنوان بزرگ‌ترین عرضه کننده این محصول و چین به‌عنوان بزرگ‌ترین متقاضی آن و همچنین تلاش چین برای بازیابی رشد اقتصادی خود - که تقاضای محصولات فولادی را به‌دنبال داشت- بازار سنگآهن را با بالاترین قیمت‌های تاریخی خود مواجه کرد؛ به نحوی که سنگآهن با عیار 62درصد در ماه می میلادی به رکورد تاریخی 237 دلار رسید. در ادامه اما چین به‌عنوان اصلی‌ترین مصرف‌کننده فولاد با هدف کنترل قیمت این محصول استراتژیک و همچنین کاهش هرچه بیشتر آلودگی هوا در فصل زمستان (به مناسبت بر‌گزاری المپیک زمستانی)، نسبت به ابلاغ برنامه کاهش تولید فولاد اقدام کرد. موضوعی که در کنار کاهش ارزش یوآن، عامل سقوط تاریخی قیمت سنگآهن طی 4ماه شد، به گونه‌ای که در معاملات روز 20 سپتامبر سال 2021، قیمت سنگآهن با عیار 62درصد CFR چین، قیمت 93 دلار را به خود دید.
طی چند‌ماه گذشته یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فولاد جهان با نام Evergrande با بحران املاک مواجه شد و به یکباره صنعت فولاد و ساختمان‌سازی را با بحران بزرگی روبه‌رو کرد. با این اتفاق قیمت فولاد از اوج خود فاصله گرفت و کاهشی شد. در حال‌حاضر به‌نظر می‌رسد که مشکل این شرکت تا حدودی رفع شده است و این مساله قیمت فولاد را بیشتر از این تحت‌تاثیر قرار نخواهد داد.
در ماه‌های اخیر اسپرد تبدیل سنگآهن به بیلت در حال کاهش بوده که به دلیل افزایش قیمت سنگآهن در هفته‌های اخیر است. این موضوع ناشی از تداوم کمبود عرضه در سنگآهن است و این در حالی است که تولید فولاد در چین بسیار کاهش داشته است. گرچه تجزیه و تحلیل‌های دولتی حاکی از آن است که روند عرضه و تقاضا برای سنگآهن به‌طور کلی ثابت است و ذخایر داخلی در بالاترین میزان خود در سال‌های اخیر قرار دارند.
در ادامه اما ناگهان و با ظهور قوی سیاه احتمال حمله روسیه به اوکراین، بازارهای جهانی کامودیتی ملتهب شد و با وقوع این حمله در 24 فوریه سال‌جاری میلادی، قیمت‌های کامودیتی با پرواز کم‌سابقه‌ای روبه‌رو شد. با توجه به اینکه روسیه و اوکراین جمعا نزدیک به 30درصد از گندله تجاری بازار جهانی را تامین می‌کردند، رشد قابل‌توجهی در قیمت‌های این محصول و بالطبع سنگآهن قابل پیش‌بینی است؛ خصوصا که با توجه به تحریم نفت و گاز روسیه از سوی ایالات‌متحده و اقدام تلافی‌جویانه روسیه در منع صادرات کامودیتی‌ها التهاب موصوف ادامه‌دار خواهد بود، بنابراین متعاقب اتفاقات موصوف در یک سمت عرضه فولاد و سنگآهن در ناحیه دریای سیاه کم شده است، از سوی دیگر مشکل شدید افزایش کرایه حمل مشاهده می‌شود و قیمت انرژی نیز سر به فلک می‌کشد.
در جمع‌بندی کاهش محدودیت تولید چین و تقاضای کم‌رمق‌تر ساختمانی چین نرخ فولاد جهانی قابلیت اصلاح دارد ولی بحران اوکراین امکان حفظ شمش فولادی دریای سیاه در محدوده‌های بالای 650 دلار را فراهم کرده است. در این میان چشمان تحلیلگران به واکنش‌های چین به اتفاقات اخیر دوخته شده است، عملی ساختن ادعاهای چین نسبت به تایوان و مبادلات با روسیه می‌تواند این کشور را با تحریم‌های ایالات‌متحده -ولو به‌طور جزئی و نه گسترده- مواجه سازد؛ امری که برای آتیه قیمتی فولاد و سنگآهن بسیار حائزاهمیت است.
نرخ‌گذاری سنگ آهن
نرخ‌گذاری سنگآهن در ایران همواره محل مناقشه شرکت‌های فولادی و سنگ‌آهنی بوده است. در این راستا و در جهت حل این موضوع، در سال 97، فولادسازان و واحدهای سنگآهن برروی فرمول قیمت کنسانتره، گندله و آهن اسفنجی بر روی ضرایب 16درصد، 5/ 23درصد و 50درصد شمش فولاد خوزستان توافق کردند. در سال‌های 98 و 99، مذاکرات شرکت‌های سنگ‌آهنی با فولادسازان منجر به نتیجه نشده و در نهایت در دی‌ماه سال 99، متعاقب «شکایت انجمن تولیدکنندگان و صادر‌کنندگان سنگآهن ایران» دیوان عدالت اداری طی حکمی بخشنامه مورخ 06/ 05/ 98 وزارت صمت در جهت تثبیت ضرایب قیمتی مزبور را ابطال کرد. در پایان سال99، عرضه محصولات سنگ‌آهنی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بازار سرمایه آغاز شد. قیمت‌های جدید بسته به کیفیت محصولات و رقابت در بورس‌کالا تعیین می‌شود؛ اما در نهایت در محدوده خاصی به نسبت شمش فولاد خوزستان قرار دارد. در این میان، حتی محصولاتی که در بورس‌کالا نیز عرضه نشده‌اند، بر اساس گزارش‌های ماهانه با افزایش نرخ مواجه شده‌اند.
بررسی شرکت‌های سنگ‌آهنی بازار سرمایه
شرکت‌های اصلی تولیدکننده سنگآهن در بازار سرمایه عبارتند از گل‌گهر، چادرملو، گهرزمین و صبانور. مالکیت شرکت‌های سنگ‌آهنی به‌طور عمده در دست گروه سرمایه‌گذاری امید (وامید) و شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات (ومعادن) است؛ توضیحات بیشتر راجع به هریک از شرکت‌های ذکر شده به شرح ذیل است:
شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر: این شرکت با ظرفیت اسمی تولید 15 میلیون تن کنسانتره و 12 میلیون تن گندله به‌عنوان بزرگ‌ترین شرکت سنگ‌آهنی در بازار سرمایه کشور، پنجمین شرکت از حیث ارزش بازار (4/ 239هزار میلیارد تومان) است.
منطقه معدنی گل‌گهر به‌عنوان مهم‌ترین معدن در زون زمین‌شناسی اصفهان- همدان- کرمان در 50 کیلومتری جنوب‌غرب شهرستان سیرجان واقع شده است. کانسار سنگآهن گل‌گهر با داشتن بیش از 2/ 1میلیارد تن ذخیره زمین‌شناسی سنگآهن در 6 آنومالی مجزا از بزرگ‌ترین ذخایر سنگآهن در خاورمیانه است. از 6 آنومالی مزبور، 2 آنومالی به گروه معدنی و صنعتی گل‌گهر تعلق دارد. اگرچه بزرگ‌ترین آنومالی این ناحیه با ذخیره 600میلیون تن در اختیار شرکت گهر زمین (زیرمجموعه کگل) قرار دارد، اما آنومالی شماره یک به‌عنوان قدیمی‌ترین معدن این ناحیه نزدیک‌ترین ذخایر به سطح زمین را داراست. این امر از جهت امکان استخراج به شکل روباز از معدن و کاهش هزینه‌های استخراج حائزاهمیت است. همچنین مجوز بهره‌برداری از توده جنوبی معدن شماره 3 با ظرفیت 350میلیون تن از ایمیدرو اخذ شده که بهره‌برداری از این معدن و افزایش سهم گل‌گهر در انتظار تصویب هیات وزیران است.
این شرکت طی 11ماهه 1400، به میزان 40 هزارمیلیارد تومان فروش را به ثبت رسانده است که نزدیک به 82درصد از آن متعلق به فروش محصول گندله است.
گل‌گهر از شرکت‌های زیرمجموعه مناسبی برخوردار است که موتور رشد این شرکت بزرگ سنگ‌آهنی است. اهم این شرکت‌ها عبارتند از: سنگآهن گهر زمین (کگهر)، جهان فولاد سیرجان (فجهان)، سرمایه‌گذاری و توسعه گل‌گهر و توسعه آهن و فولاد گل‌گهر. در ادامه به مختصری از طرح‌های توسعه شرکت‌های مزبور (به استثنای گهرزمین که مستقلا بررسی می‌شود) اشاره می‌شود.
سرمایه‌گذاری و توسعه گل‌گهر که فعالیت اصلی آن سرمایه‌گذاری است واجد 3 طرح توسعه مهم به شرح ذیل است:
احداث کارخانه تولید ورق نازک فولادی، احداث کارخانه تولید فروسیلیسم و احداث کارخانه تولید مفتول و طناب فولادی.
از مهم‌ترین زیرمجموعه‌های گل‌گهر، جهان فولاد سیرجان است. فعالیت این شرکت در حوزه تولید فولاد بوده و اهم طرح‌های توسعه شرکت عبارتند از: طرح افزایش ظرفیت ذوب و ریخته‌گری به ظرفیت 3/ 1میلیون تن بلوم، خط کلاف با ظرفیت اسمی 300 هزارتن میلگرد و طرح افزایش ظرفیت خط تولید آهن اسفنجی با ظرفیت اسمی 76/ 1میلیون تن. این شرکت در شهریور‌ماه سال 1400 عرضه شد. توسعه آهن و فولاد گل‌گهر نیز در حیطه تولید آهن اسفنجی فعالیت می‌کنند و مهم‌ترین طرح‌های توسعه آن عبارتند از طرح فولاد و نورد گرم با ظرفیت تولید 3 میلیون تن ورق فولادی و پروژه احیای سوم با ظرفیت 7/ 1میلیون تن تولید آهن اسفنجی.
شرکت معدنی و صنعتی چادرملو: معدن سنگآهن شرکت معدنی و صنعتی چادرملو به‌عنوان دومین شرکت سنگ‌آهنی کشور در میانه کویر مرکزی ایران و در 180کیلومتری شمال شرقی شهر یزد قرار گرفته است. این شرکت با ارزش بازار 1/ 191هزار میلیارد تومان، ششمین شرکت بازار سرمایه از حیث ارزش بازاری است.
نزدیکی به مهم‌ترین تولیدکنندگان فولاد و کیفیت بالای کنسانتره سنگآهن این شرکت از مهم‌ترین مزایای آن نسبت به دیگر رقبای خود، خصوصا گل‌گهر است. اگرچه برای مدتی اخباری مبنی‌بر اتمام ذخایر سنگآهن معدن کچاد در آینده نزدیک وجود داشت، اما اقدامات شرکت درخصوص اکتشاف، نگرانی از اتمام سنگآهن این شرکت را حداقل تا میان‌مدت برطرف می‌کند.
از جمله این اقدامات، می‌توان اکتشاف آنومالی D19 (به همراه شرکت سنگآهن مرکزی) و انعقاد قرارداد درخصوص پهنه‌های معدنی خارج از محدوده شرکت (مانند انعقاد قرارداد با سازمان انرژی اتمی درخصوص اجرای عملیات اکتشاف در آنومالی (D20 )را نام برد. تا پایان سال 99، پس از انجام عملیات اکتشاف در آنومالی D19، ذخیره سنگآهن این توده، بین 70 تا 100 میلیون تن و با عیار 43درصد تخمین زده شده است.
چادرملو در زنجیره تولید فولاد از معدن تا شمش فولاد را در اختیار دارد و محصولات آن عبارتند از: سنگآهن دانه‌بندی با ظرفیت یک‌میلیون تن، کنسانتره 7.692.500 تن، گندله با ظرفیت 4/ 3میلیون تن، آهن اسفنجی با ظرفیت 1.550.000 تن و شمش فولاد با ظرفیت 950هزار تن.
طرح‌های توسعه این شرکت عبارتند از اکتشاف در پهنه آنومالی D19، گندله‌سازی شماره 2 با ظرفیت 5 میلیون تنی و پروژه احیای مستقیم شماره 2 با ظرفیت 2/ 2 میلیون تن.
کچاد در 11 ماهه 1400 با ثبت فروش 4/ 41هزار میلیارد تومان که 51درصد از آن متعلق به فروش کنسانتره سنگآهن و 28درصد از مبلغ فروش به شمش فولاد تعلق دارد.
سنگآهن گهرزمین: شرکت سنگآهن گهرزمین با ارزش بازار 2/ 117هزار میلیارد تومان دارای یکی از بهترین معادن سنگآهن کشور است. این معدن که در آنومالی شماره 3 کانسار سنگآهن گل‌گهر واقع شده است، با ذخیره 643 میلیون تنی سنگآهن و با متوسط عیار 54درصد، دارای مزیت رقابتی به نسبت کگل و کچاد است. توضیح بیشتر اینکه این شرکت از حیث ریسک تامین سنگآهن در شرایط بهتری از دو شرکت مزبور قرار دارد؛ خصوصا با توجه به اینکه چادرملو و گل‌گهر برای دسترسی به سنگآهن باید اکتشافات جدید خود را هرچه بیشتر توسعه دهند که این مهم با توجه به عمق اکتشافات می‌تواند هزینه‌های بالاتری به (در قیاس با بهای تمام‌شده گهر زمین) به همراه داشته باشد. محصولات گهرزمین تا سال 99 شامل کلوخه، سنگآهن دانه‌بندی شده و کنسانتره سنگآهن بود که با عملیاتی‌شدن طرح گندله‌سازی با ظرفیت 5میلیون تن در پایان سال 99، محصولات این شرکت با تنوع بیشتری مواجه شد. ظرفیت تولید گهرزمین بدین شرح است: کلوخه 15میلیون تن، سنگآهن دانه‌بندی 15 میلیون تن، کنسانتره 4میلیون تن و گندله 5 میلیون تن.
مهم‌ترین برنامه‌های گهرزمین، احداث دو فاز 2 میلیون تنی کنسانتره و یک فاز 5 میلیون تنی گندله تا سال 1405 است. این شرکت در طول یازده ماهه 1400 به میزان754/ 27هزار میلیارد تومان فروش را به ثبت رسانده است.
توسعه صنعتی و معدنی صبانور: توسعه صنعتی و معدنی صبانور با ارزش بازار108/ 25هزارمیلیارد تومان کوچک‌ترین سنگ‌آهنی بازار سرمایه است. معادن این شرکت در غرب کشور قرار دارند. این معادن عبارتند از: معدن شهرک واقع در استان کردستان با متوسط عیار 47درصد، معدن گلالی واقع در استان همدان با متوسط عیار50 درصد و باباعلی واقع در استان همدان با متوسط عیار 42درصد در همدان. تولیدات صبانور منحصر است به کنسانتره با ظرفیت 6/ 1میلیون تن و گندله با ظرفیت 600 هزار تن. طرح‌های توسعه این شرکت که از طریق زیرمجموعه‌های آن به پیش می‌رود عبارتند از طرح تولید گندله 920هزار تنی شرکت صبا امید غرب خاورمیانه و طرح‌های فولاد کردستان که عبارتند از تولید آهن اسفنجی 6/ 1میلیون تنی و تولید ورق یک‌میلیون تنی.
لازم به ذکر است مالکیت کنور در شرکت صبا امید غرب خاورمیانه 70درصد و در فولاد کردستان 20درصد است. فروش 11 ماهه 1400 صبانور 740/ 2هزار میلیارد تومان به ثبت رسیده است.
