چرا با افزایش نرخ بهره، همچنان لیر تضعیف می‌شود؟
سیاست پولی لرزان اردوغان
از زمان پیروزی رجب طیب اردوغان در انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه، این دومین باری است که نرخ بهره افزایش می‌یابد. اما لیر همچنان به افت ارزش تمایل دارد. در روزهای گذشته نظرسنجی رویترز نشان‌دهنده آن بود که انتظار می‌رود بانک مرکزی ترکیه نرخ بهره را 5درصد افزایش داده و به 20درصد برساند. این در حالی است که افزایش نرخ بهره معادل نیمی از انتظارات بود. کارشناسان اقتصادی معتقدند افزایش نرخ بهره به میزانی کمتر از انتظارات موجب می‌شود که افزایش این نرخ تاثیرات قابل‌انتظار را نداشته باشد. به عبارت دیگر هم اقتصاد ترکیه متحمل معضلات مربوط به افزایش نرخ بهره خواهد شد و هم نتایج مورد‌انتظار، یعنی کاهش تورم و تقویت ارزش لیر، را به بار نخواهد آورد. پس از افزایش نرخ بهره ترکیه، جی پی مورگان نیز پیش‌بینی خود را از تورم ترکیه از 50درصد در پایان سال به 57درصد تغییر داد.
افزایش نرخ بهره؛ کمتر از انتظارات
بانک مرکزی ترکیه نرخ بهره اصلی خود را 5/ 2درصد افزایش داد و به 5/ 17درصد رساند. گفته می‌شود سیاستگذاران پولی این کشور ماموریتی را برای مقابله با تورم دورقمی این کشور آغاز کرده‌اند. این در حالی است که با انتشار این خبر، ارزش لیر در برابر دلار حدود نیم‌درصد کاهش یافت و هر دلار آمریکا به 9/ 26لیر رسید. گفته می‌شود دلیل اصلی این کاهش ارزش لیر، افزایش نرخ بهره کمتر از حد انتظار بوده است. از ابتدای سال 2023 لیر ترکیه 30درصد از ارزش خود را در برابر دلار از دست داده است.
فضای نااطمینانی در اقتصاد ترکیه
کاهش نرخ بهره ترکیه از اواخر سال 2021 آغاز شد. در پایان این سال نرخ بهره ترکیه معادل 19درصد بود. با‌این‌حال اصرارهای رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور این کشور، موجب شدتا طی دو سال نرخ بهره این کشور کاهش یابد و در نهایت به 5/ 8درصد برسد. کاهش نرخ بهره ترکیه بدون توجه به توصیه‌های علم اقتصاد موجب شد تورم این کشور قله‌های تاریخی را فتح کند و ارزش لیر به صورت قابل‌توجهی کاهش یابد. سیاست‌های اقتصادی غیرمتعارف اردوغان، مانند مخالفت با افزایش نرخ بهره در شرایط تورمی و همچنین اصرار به کاهش نرخ بهره، موجب شد که در ماه پایانی سال 2022 تورم این کشور به 85درصد برسد. دولت اردوغان سعی کرد با استفاده از ذخایر ارزی بانک مرکزی، از سقوط ارزش لیر جلوگیری کند.
یکی از ابزارهای مورد استفاده او، ایجاد حساب‌های پس‌انداز ویژه در سال 2021 بوده است که در صورت کاهش ارزش لیر، مابه‌التفاوت آن به سپرده‌گذاران پرداخت می‌شود. این سیاست در زمینه پیشگیری از خرید دلار توسط مردم تا حدودی موثر بوده، اما کارشناسان هشدار می‌دهند که ممکن است این تعهد در آینده به بار سنگینی برای بودجه تبدیل شود. لیر در 5 سال گذشته بیش از 80درصد از ارزش خود را از دست داده است. افزایش تورم و نارضایتی ناشی از آن موجب شد تعداد قابل‌توجهی از مردم ترکیه در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 2023 به کمال کلیچدار اوغلو، رقیب اردوغان، رای بدهند و انتخابات را به دور دوم بکشانند. می‌توان گفت این جدی‌ترین هشدار در زمینه کاهش محبوبیت اردوغان به دلیل سیاست‌های اقتصادی‌اش بود.
به همین دلیل سعی کرد با وعده کنترل تورم و انتخاب مهمت شیمشک به عنوان وزیر اقتصاد که به اتخاذ سیاست‌های متعارف اقتصادی شهرت داشت، تحولاتی در شرایط فعلی ایجاد کند. او همچنین حفیظه غایه ارکان را که یک چهره شناخته‌شده در وال استریت است، به عنوان اولین زن رئیس بانک مرکزی منصوب کرد. در ابتدای تیرماه سال جاری بانک مرکزی ترکیه نرخ بهره این کشور را از 5/ 8درصد به 15درصد رساند بلافاصله پس از اعمال این تغییر ارزش لیر 5درصد کاهش یافت و ارزش هر دلار آمریکا به 8/ 24لیر رسید. برخی از کارشناسان اقتصادی معتقدند مهم‌ترین نتیجه اعمال سیاست‌های اردوغان در اقتصاد ایجاد نااطمینانی بوده است.
فضای نااطمینانی فعلی موجب شده حتی تصمیم‌هایی در تضاد با سیاست‌های پیشین اردوغان نتایج دلخواه را به دنبال نداشته باشد. با‌این‌حال برخی معتقدند افزایش نرخ بهره در ترکیه در یک مرحله رخ نخواهد داد و سیاست‌های ضدتورمی در چند مرحله اجرا خواهد شد. بانک مرکزی ترکیه نیز در بیانیه روز پنج‌شنبه، هدف خود یعنی رسیدن تورم به 5درصد در میان‌مدت را تکرار کرد. بسیاری از اقتصاددانان دستیابی به این نرخ تورم را غیر‌واقعی می‌دانند.
تورم افزایش خواهد یافت
پس از آنکه بانک مرکزی ترکیه نرخ بهره را کمتر از حد انتظار افزایش داد، چی پی مورگان چشم‌انداز خود در مورد رشد و تورم ترکیه را بازبینی کرد. این نهاد مالی پیش‌بینی کرد رشد اقتصادی ترکیه تا پایان سال به جای 2/ 3 درصد،4درصد خواهد بود. فاتح آکچلیک، تحلیلگر جی پی مورگان، در یادداشتی گفته است که در ماه ژوئیه فشارهای تورمی به دلیل کاهش مداوم ارزش لیر و همچنین افزایش مالیات و افزایش دستمزدها تشدید شده است. او در‌حال‌حاضر انتظار دارد تورم ترکیه در پایان سال به جای 50درصد به 57درصد برسد. لیام پیچ، اقتصاددان ارشد بازارهای نوظهور، در کپیتال اکونومیکس لندن در یادداشتی نوشته است: «اگر انقباض پولی به کاهش خود ادامه دهد، احتمالا لیر بهای آن را خواهد پرداخت. ما انتظار داریم تا پایان سال لیر 10درصد دیگر کاهش یابد و قیمت هر دلار به 30لیر برسد.
