هفتمین عصرانه بهره‌وری برگزار شد
بهره‌وری در خانواده
هفتمین عصرانه بهره‌وری انجمن بهره‌وری ایران با موضوع «بهره‌وری در خانواده» یکشنبه ۲۵ آبان با حضور صاحب‌نظران برگزار شد. در این جلسه دکتر قاسم انصاری‌رنانی، دکتر زهرا شجاعی، دکتر علی اصغر احمدی و مهندس سیدحمید کلانتری به بیان دیدگاه‌های خود در زمینه بهره‌وری در خانه و خانواده پرداختند. شرکت‌کنندگان در این نشست به‌صورت آنلاین مباحث را دنبال می‌کردند.
۱۲ استراتژی برای بهره‌ور بودن خانواده
دکتر قاسم انصاری رنانی، استاد دانشگاه و رئیس اسبق سازمان ملی بهره‌وری با تشریح چگونگی شکل‌گیری خانواده، به اینکه تصویری که از خانه تا پیش از قرن بیستم وجود دارد با تصویری که خانه و تربیت کودک از اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یکم شکل می‌گیرد، متفاوت است، اشاره می‌کند و می‌افزاید: تا اواخر قرن بیستم عنوان می‌شد که عوامل موثر بر تربیت اعضای خانواده و کودک، شامل سه ضلع مثلث خانه، مدرسه و محیط می‌شود. بر همین اساس، خانه یک رکن اساسی برای تربیت کودک بود و پس از آن مدرسه و محیط به خصوص در محیط، همسالان اهمیت داشتند.
او ادامه می‌دهد: این روند تا پایان قرن بیستم ادامه داشت، ولی با ظهور فضای مجازی و رونق گرفتن آن در اوایل قرن بیست و یکم، علمای تربیت مطرح می‌کنند که دیگر آن مثلث سه ضلعی (خانه، مدرسه، محیط) بر هم خورده و ذوزنقه‌ای با حضور رسانه شکل گرفته که بعد این عامل اساسی بسیار فراتر از خانه، محیط و مدرسه است. بنابراین اگر به بهره‌وری در خانواده پرداخته می‌شود، درحال‌حاضر باید مساله رسانه را نیز جدی گرفت. دکتر انصاری‌رنانی در ادامه ۱۲ راهکار برای خوشبختی خانواده‌ها از جمله مشخص کردن هدف برای رسیدن به خوشبختی، انتخاب راه‌هایی برای آرامش روحی و تخلیه روانی، رعایت نظم، انتخاب لذت‌های کوچک و ساده، غذای مناسب، ورزش، تفریح و گردش، یاد گرفتن برای «نه گفتن» به موقع و بجا، دارا بودن رفتار و ظاهر مناسب و داشتن روح بزرگ مطرح می‌کند.
نقش فضای ارتباطی خانواده در بهره‌وری سرمایه انسانی
دکتر علی اصغر احمدی، روانشناس و استاد دانشگاه نیز در این نشست عصرانه با بیان اینکه ارتباط بهره‌وری با سلامت بدیهی است، تصریح می‌کند: اگر نتوانم با قاطعیت بگویم که سلامت جسمانی با بهره‌وری ارتباط دارد، ولی با قاطعیت می‌توان گفت که سلامت روانی با بهره‌وری ارتباط مستقیم دارد و به میزان بسیاری زیادی بهره‌وری انسان را حداقل در زیست و زندگی انسانی یعنی لذت و بهره بردن از زندگی و به زیستی تحت تاثیر قرار می‌دهد. انسانی که خوشحال‌تر بوده و از زندگی خود راضی است، بهره‌ورتر است.
وی ادامه می‌دهد: خانواده زیستگاه بسیار مهم انسان‌هاست. مهم‌ترین نمودهای سلامت روانی را می‌توان در خانواده دریافت کرد، بنابراین خانواده مهم‌ترین نهادی است که می‌تواند عهده‌دار تکفل سلامت روحی و روانی جامعه باشد. براساس آمارها و مشاهدات بالینی، وضعیت سلامت و رضایت روانی جامعه بسیار آشفته است و ریشه و منبع این حالات، خانواده است. این موضوع هم در قالب ارتباطات خانوادگی موردتوجه خواهد بود. ارتباطات به معنای دادوستد پیام‌هاست، هم پیام‌های کلامی و هم پیام‌های غیرکلامی و این پیام‌ها مرتبا بین اعضای خانواده رد و بدل می‌شود که فضای روانشناختی خاصی را در خانواده شکل می‌دهد. آنچه که بعضا اعضای خانواده را حتی فراری می‌دهد یا جذب خانواده می‌کند، همین فضای روانشناختی است. فضای خانواده‌ها از لحاظ جذابیت، آرامش بخشی، احساس راحتی و شادمانی با هم تفاوت دارند و مواجهه با اعضای خانواده نیز در این فضای روانشناختی متفاوت است.
دکتر احمدی تاکید می‌کند: این فضای روانشناختی خانواده اگر بخواهد انسان را به سلامت و بهره‌وری سوق دهد، ویژگی‌هایی دارد. یکی از ویژگی‌ها این است که انسان‌ها احساس می‌کنند بدون حتی در نظر گرفتن نوع رفتار، درک می‌شوند. یکی دیگر از این ویژگی‌ها، وجود «گوش شنوا» است. در ورای این گوش شنوا، محیط ایمن است، به این معنا که اگر حرفی در خانواده زده شد، فردا از آن سوء استفاده یا برای تحقیر، تمسخر یا ندامت بهره گرفته نشود. بعد از مقوله ایمنی، احساس تعلقات و احساس نیاز به دوست داشتن و احساس احترام است. خودشکوفایی، ویژگی دیگری در این زمینه است.
پنج حوزه موثر در بهره‌وری خانواده
سیدحمید کلانتری، مدیرعامل انجمن بهره‌وری ایران با بیان مفاهیم ساده بهره‌وری تصریح می‌کند که برای خانه و خانواده بهره‌ور برخی ویژگی‌ها را باید قائل شد. بر این اساس، بهره‌وری در خانه و خانواده را در پنج حوزه در نظر گرفته ام که هر یک از این حوزه‌ها، پنج زیربخش دارد.
او در ادامه هر یک از این حوزه‌ها را تشریح می‌کند و می‌گوید: یکی از این ۵ حوزه، حوزه علمی و آموزشی است. یکی از کارکردهای خانواده بهره‌ور این است که نگرش و محیط خانواده، مبتنی بر علم و آموزش بوده، یادگیرنده و یاددهنده باشد. محیط و مدرسه مناسبی را برای تحصیل فرزند یا فرزندان خود درنظر می‌گیرد. مطالعه، خلاقیت، نوآوری، پویایی و فکرها و روش‌های نو در آن جاری است و زمینه پرسشگری را در عمل فراهم می‌کند. حوزه دوم، حوزه فرهنگی و اخلاقی است. خانواده بهره‌ور، خانواده‌ای است که در آن احترام، محبت و گذشت در خانواده بهره‌ور شکل می‌گیرد.
مسوولیت‌پذیری از ویژگی‌های موردتوجه خانواده بهره‌ور است و فرزندان نیز با این نگرش، تربیت می‌شوند و باید مشورت، کار جمعی، همکاری و تعاون در یک خانواده بهره‌ور شکل گیرد.
کلانتری ادامه می‌دهد: یک حوزه دیگر از عملکرد خانواده، حوزه اقتصادی است. مدیریت هزینه‌ها و تعیین اولویت‌ها، تدبیر معاش و برنامه‌ریزی مالی به همراه پرهیز از اسراف، حذف تجملات غیرضرور، توجه به پس انداز و آینده نگری در مسائل مالی از ویژگی‌های یک خانواده بهره‌ور است. حوزه چهارم، خود محیط و فضای خانه است که در بهره‌وری خانواده تاثیر خواهد داشت. انتخاب مناسب محله و ساختمان، انتخاب مناسب ساختمان، توجه به همسایگان، چیدمان مناسب و نظم و تمیزی، زیبایی و توجه به فضای سبز نیز ضروری است. پنجمین حوزه خانواده بهره‌ور، حوزه سلامت در خانواده است. تغذیه مناسب، ورزش، آرامش، اوقات فراغت و سفر در این حوزه باید موردتوجه باشد.
او در جمع‌بندی موضوع تاکید می‌کند که با توجه به اینکه نهاد خانواده بر تربیت منابع، سرمایه و ثروت انسانی تاثیر جدی دارد، بنابراین رسیدن به یک الگوی مناسب در موضوع خانواده بهره‌ور ضروری است. چرا که اگر خانواده بهره‌ور نشود، منابع انسانی کشور بهره‌ور نخواهند شد، درحالی‌که منابع انسانی، نقش اصلی در بهره‌ور شدن کشور را برعهده دارد، همان‌طور که مدیر می‌تواند کارخانه، مدرسه یا بنگاه خود را بهره‌ور و کارآمد کند. بنابراین باید به ثروت انسانی توجه شود که کانون ثروت انسانی خانواده است.
بهره‌وری مادرانه
دکتر زهرا شجاعی، استاد دانشگاه و معاون اسبق رئیس‌جمهور نیز در این عصرانه می‌گوید: اگر بتوان مفاهیمی چون بهره‌وری را با مفاهیم مقدس دینی خود تلفیق کرده و به صحن اجتماع بُرد، بهتر می‌توان چالش‌های موجود در این زمینه را حل کرد. بر همین اساس، موضوعاتی مثل اسراف، تبذیر، قناعت، صرفه‌جویی، اغتنام فرصت، شکر نعمت، احسان، اتقان و محاسبه مفاهیمی است که در فرهنگ دینی ما با موضوع بهره‌وری تناسب دارد. واژه «احسان» در واقع به مفهوم کار درست را خوب انجام دادن یعنی همان کارآیی و اثربخشی است. واژه «اتقان» به مفهوم محکم کاری در مقابل سرهم بندی است. اما نزدیک‌ترین مفهومی که به نظرم با موضوع بهره‌وری تناسب دارد، واژه «شُکر» است. در تعریف واژه شکر گفته می‌شود به معنای استفاده بهینه نعمت‌هاست، بنابراین در هر میزان سرمایه و در هر سطحی که باشیم و هر امکانی که داشته باشیم، به خوبی بتوانیم از فرصت‌ها استفاده کنیم، در واقع اصطلاحا «شُکر» تعبیر می‌شود که هم زبانی، هم عملی و هم قلبی است که شکر عملی که از آن به‌عنوان «نهایت شکر» تعریف می‌شود به بهره‌وری نزدیک است.
وی در ادامه ملاک‌های خانواده بهره‌ور براساس آموزه‌های قرآنی را تشریح می‌کند و می‌گوید: یکی از آموزه‌ها در این زمینه «خانواده رحمانی» است. این خانواده رحمانی براساس آیه ۹ سوره روم استخراج شده و بر این اساس سه نشانه آرامش، محبت و مودت و رحمت برای خانواده رحمانی وجود دارد. محبت به معنای میل به صفات حمیده و مودت به معنای ابراز محبت است. مفهوم «رحمت» نیز رفع نیاز بدون درخواست تعبیر می‌شود و اگر این قاعده در خانواده حاکم باشد، موجب شکل‌گیری خانواده بالنده است. مطلوبیت و احساس رضایت و احساس مفید بودن سه عامل دیگر در این زمینه است. رشددهندگی و تعالی بخشی به همراه تربیت انسان‌های مفید، مشارکت جو، فداکار و دیگر خواه و ایجاد فضایی برای رشد خلاقیت‌ها و ابتکارات از دیگر ملاک‌های خانواده بهره‌ور است.
وی مفهوم بهره‌وری مادرانه را رویکرد خود در تشریح موضوع می‌داند و می‌گوید: مفهوم «بهره‌وری مادرانه» به دو دلیل است، اولا حقیقت مساله این است که مادر نقش محوری در خانواده، تربیت فرزند و حفظ کیان خانه و خانواده دارد. در دنیای جدید الگویی با عنوان «مدیریت زنانه» مطرح است که برای آن ویژگی‌هایی را قائل هستند. در این زمینه تحقیقات و پژوهش‌های مختلفی نیز صورت گرفته که نشان می‌دهد سبک مدیریت زنان با مردان متفاوت است، البته این به آن معنا نیست که این سبک مدیریتی را فقط زنان دارند، بلکه مردانی نیز هستند که از این سبک استفاده می‌کنند.
سبک مدیریتی زنانه، تحول‌گر است و تمایل به ساختار تخت و تمرکز بر روابط دارد. همچنین مدیریت زنانه تلاش دارد در رهبری متقاعده‌کننده بوده و انگیزه ببخشد و ترغیب کند. همچنین مدیریت زنانه مشارکتی بوده، بر پروسه و فرآیند، چگونگی و همچنین ارتباط غیرمستقیم تمرکز دارد و شغل را پیوستگی نفع شخصی کارمندان و کارکنان با اهداف سازمان می‌داند. دکتر شجاعی با بیان اینکه در مبحث بهره‌وری، بیان می‌شود که هر سیستمی، یک خروجی می‌سازد، تاکید می‌کند که خانواده از انسان‌ها، انسان‌های جدیدی می‌سازد و خود خانواده، یک هویت جدیدی است که به وجود می‌آید. بنابراین خروجی خانواده باید تولید انسان‌هایی کامل‌تر باشد، انسانی که می‌تواند منشأ توسعه باشد. بنابراین یک مادر براساس این موارد می‌تواند فرزندان را تربیت، تشویق و ترغیب کند تا موجب افزایش بهره‌وری در خانواده شود. در جمع بندی موضوع باید گفت، اساس و مبنای بهره‌وری در جامعه و فرآیند توسعه، خانواده است و انسان‌های بهره‌ور هستند که می‌توانند جامعه را به بهره‌وری برسانند و موجب سعادت و کمال جامعه شوند.
