بقعه بی‌بی‌شهربانو از خطر ریزش دور شد
در روزهای گذشته گزارشی درباره ترک خوردن و آسیب دیدن بقعه در روزنامه همشهری منتشر شد. در پی این گزارش، معاونت معادن سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران اعلام کرد که در این‌باره تحقیقات لازم را انجام خواهد داد. در ادامه با پیگیری‌های این سازمان، فعالیت معدن شماره۴ ری متوقف شد؛ معادن شماره‌یک و ۲ هم پیش‌تر توقف فعالیت داشتند و تنها معدن شماره۳ با رعایت اصول خاص هم‌اکنون فعال است.
بیشتر بخوانید:
کشف عتیقه‌های ۳ هزار ساله در شهرری
علی عبدی، معاون امور معادن و صنایع معدنی استان تهران در این خصوص به همشهری گفت: «قبلا به معدن بی‌بی‌شهربانو ابلاغ کرده‌ایم که با استفاده از مواد منفجره کمتر، آتشباری کنترل شده انجام دهند تا صدا و موج انفجار به اطراف آسیبی وارد نکند.» با همکاری این معاونت و همراه با بازرسان بخش معادن این سازمان، به کارخانه سیمان رفتیم تا فعالیت آن را از نزدیک ببینیم. سال‌ها قبل که شهر تهران آنقدر بزرگ نبود، این کارخانه در نزدیک‌ترین فاصله ممکن به کانسار آهک ساخته شده است. سنگ‌های آهک از کوه جدا و در آسیاب‌های کارخانه کاملا خرد می‌شوند. خاک به‌دست آمده با سیلیس، آلمینیوم، منیزیم و دیگر مواد معدنی ترکیب و در 1300درجه سانتی‌گراد ذوب می‌شود تا کانی جدیدی ساخته شود. هر وقت محصول نهایی با آب ترکیب شود بتن را می‌سازد که اساس ساختمان‌سازی ایران و جهان در 100سال گذشته است.
زیر آفتاب داغ، کارخانه مشغول کار است اما از دودکش‌های مخروطی‌شکل و بلند آن نه دود بلند می‌شود و نه غبار سیمان. در محوطه خاک سیمان روی درخت‌های کاج و بوته‌های خرزهره و سطح زمین نشسته است اما آنقدر زیاد نیست که نیازی به ماسک زدن داشته باشد. کارگران و کسانی که در محوطه رفت‌وآمد می‌کنند هم ماسک ندارند. کامیون‌های قدیمی بنز درون محوطه حرکت می‌کنند تا بار‌های بزرگ را منتقل کنند. تسمه‌نقاله‌ها هم در حال انتقال سنگ و خاک در اندازه‌های مختلف هستند. روزانه تا 17هزار تن ماده معدنی در این کارخانه عظیم سوار بر نزدیک به 800کامیون شده و جابه‌جا می‌شود.
پر شدن حفره‌ها با باطله‌ها
وقتی برای برداشت سنگ از معدن بتوان از مواد منفجره زیاد و قوی استفاده کرد، می‌توان هزینه را کاهش داد و با یک انفجار سنگین مقدار زیادی سنگ آهک به دست آورد اما انفجار‌های کوچک و دفعات زیاد، باعث افزایش هزینه‌های استخراج، گاهی تا 3برابر می‌شود. هنگام برداشت از معدن، سنگ‌هایی که مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و «باطله» نام دارد در بخش دیگری از همان معدن انباشته می‌شود. این باطله‌ها گاهی نیمی از وزن سنگ‌های برداشت شده هستند و شاید بعدا در تولید آسفالت یا موارد دیگر مورد استفاده قرار گیرند. حفره‌های قدیمی معدن بی‌بی‌شهربانو با همین باطله‌های عظیم دوباره پر شده است. معدن شماره‌یک و 2 از بقعه دور هستند و دیگر برداشت ندارند. اما معدن شماره3 که در جنوب‌شرق بقعه قرار دارد فعال است. دستگاه جی‌پی‌اس نشان می‌دهد که محل نصب مواد منفجره تا دیوار بقعه نزدیک 300، 400متر فاصله دارد. معدن شماره4 هم در غرب بقعه قرار دارد و بیشتر از بقیه به دیوار‌های سنگی بقعه نزدیک است. از حدود یک‌ماه پیش در معدن شماره4 که از همه به ساختمان بقعه نزدیک‌تر است انفجاری انجام نمی‌شود و تنها سنگ‌های قبلی تخلیه می‌شدند که این کار هم اکنون متوقف شده است. از روی بالکن شمالی بقعه می‌شود این معدن را دید اما اثری از ترک یا آسیب روی دیوار نیست. یک قسمت از کاشی‌های گنبد اندکی حرکت کرده و درز آنها باز شده است اما وقتی از درون ساختمان به سقف گچی و مدور زیر گنبد نگاه می‌‌کنیم، ترکی دیده نمی‌شود. سنگ‌های مرمر پایین دیوار هم در جای خود ثابت هستند. هادی صیادی، کارشناس امور معادن و صنایع معدنی استان تهران می‌گوید: «معدن‌کاری چه در مرحله آتشباری و چه در مرحله برداشت خاک، در محیط اطراف تأثیر می‌گذارد. حجم زیاد برداشت سنگ از معدن بی‌بی‌شهربانو هم قطعا بر محیط اطراف خود و سازه بقعه تأثیر داشته است اما باید مشخص کرد که دلیل آسیب احتمالی در هر قسمت، معدن‌کاری بوده است یا نشست طبیعی زمین، فرسودگی مصالح به‌کار رفته، نگهداری نامناسب بنا و عوامل دیگر که در همه ساختمان‌های تاریخی وجود دارد.» کوه بی‌بی‌شهربانو از گذشته محل حفاری معدنی بود. قسمتی از آثار معدن‌کاری‌های قدیمی که با کلنگ و در بدنه کوه انجام شده بود هنوز هم به شکل غار‌های کوچک در ورودی بقعه قابل مشاهده است. مشخص نیست که معدن‌کاری در این محدوده تا کی ادامه پیدا خواهد کرد و این بیشتر از همه به ارزش مواد معدنی و فناوری‌های استخراج بستگی دارد.
تحقیقات ژئوفیزیک
بنا به آنچه از گفت‌وگو با مدیران کارخانه سیمان به‌دست آمده، در سال1400 مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران تحقیقاتی برای سنجش میزان ارتعاش‌های ناشی از معدن‌کاری بر بقعه، روستای امین‌آباد و مؤسسه درمانی رازی انجام داد. به این صورت که حسگر‌ها در نقاط مختلف نزدیک به دیوار‌ها جاگذاری شدند و در هر 4کارگاه معدنی با فاصله‌های 100 و 200متر از آن انفجار ایجاد شد. آنچه لرزه‌نگار‌ها ثبت کردند این بود که انفجار‌های معدن به شیوه فعلی و کنترل شده باعث تخریب ساختمان‌های اطراف نخواهد شد. همچنین به معدن توصیه شد که دفعات انفجار را افزایش و میزان مواد ناریه(منفجره) را کاهش دهد. گزارش این تحقیقات مربوط به تیر1400 در کارخانه موجود است.
کارخانه کهنه سیمان؛ چند گام تا نوآور شدن
مهرماه امسال فاز اول تبدیل کارخانه سیمان ری در نزدیکی محله مشیریه تهران به مرکز برنامه‌های دانش‌بنیان افتتاح می‌شود. یکی از قدیمی‌ترین صنایع پایتخت، محصولی را تولید می‌کرد که اساس رشد و توسعه شهری بود. کارخانه سیمان ری که در سال‌های 60شمسی تعطیل شد، برای چند دهه در جنوبی‌ترین منطقه شهر به حال خود رها شده بود و بیم آن می‌رفت که برای استفاده از وسعت آن، تخریب و مانند اراضی مشابه تبدیل به ساختمان‌های مسکونی و تجاری شود. به گزارش همشهری، بخش‌های زیادی از ساختمان این کارخانه همچنان مستحکم است و قسمت‌هایی مانند کوره و برخی دستگاه‌های صنعتی آن در جای خود مستقر هستند. خوشبختانه شهرداری تهران در سال‌های گذشته با هدف حفظ هویت تاریخی تهران مانع از این تخریب شد و تصمیم گرفت 3 هکتار وسعت کارخانه و تجهیزات و ماشین‌های صنعتی باقیمانده درون آن را به شکل موزه‌ای با کاربری‌های علمی و فرهنگی درآورد. فراخوان‌های مربوط به این اقدام منتشر و طرح‌هایی دریافت شد و در سال جدید با توجه به حمایت از فعالیت‌های دانش‌بنیان، کارخانه سیمان ری در شکلی جدید کار خود را آغاز می‌کند. علیرضا زاکانی، شهردار تهران نیز تأکید کرده بود که شهرداری تهران از میان ۵۰ طرح ارائه شده برای تغییر و تحول در کارخانه سیمان 5 طرح برتر را انتخاب کرده است تا آن را به یک کارخانه نوآوری تبدیل کند. در جلسه‌ای که با حضور رئیس مرکز فناوری‌های راهبردی ریاست‌جمهوری و سرپرست سازمان نوسازی شهر تهران برگزار شد، سازوکارهای اجرایی، پشتیبانی و پیش‌بینی‌های لازم به‌منظور افتتاح فاز نخست کارخانه نوآوری و صنایع خلاق شهری کارخانه سیمان ری مورد بحث و بررسی قرار گرفت و مقرر شد سازمان نوسازی شهر تهران و معاونت علمی در چارچوب تفاهمنامه منعقد شده با شهرداری تهران نسبت به تعریف پروژه‌های مشترک و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان اقدام کنند. اکنون مهدی هدایت، سرپرست سازمان نوسازی شهر تهران از افتتاح فاز نخست کارخانه نوآوری و صنایع خلاق شهری در اواخر مهرماه امسال در محل کارخانه سیمان ری خبر می‌دهد و می‌گوید: «با توجه به مذاکرات و هماهنگی‌های صورت گرفته پیش‌نویس تفاهمنامه‌ای میان سازمان نوسازی شهر تهران و معاونت علمی ریاست‌جمهوری تهیه و تدوین شده است و طی روزهای آتی به امضای طرفین خواهد رسید.»
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
