چرا علیاف عقبنشینی کرد؟
توبه جمهوری‌آذربایجان از زنگزور
اگر باکو می‌‌‌خواست مساله کریدور زنگزور را در مرز ایران و ارمنستان دنبال کند، به صورت مستقیم می‌توانست از استان سیونیک به جمهوری خودمختار نخجوان راه پیدا کند و هیچ ایست بازرسی‌‌‌ای نیز در این مسیر وجود نداشت. اما این اقدام منجر به قطع مرزهای ایران و ارمنستان می‌‌‌شد. پس از تنش‌‌‌های بسیار بین ایران و آذربایجان و حتی ترکیه، حکمت حاجی‌‌‌اف، مشاور ارشد سیاست خارجی رئیسجمهور جمهوری آذربایجان روز چهارشنبه اعلام کرد که باکو دیگر علاقه‌‌‌ای به ایجاد کریدور زمینی از طریق خاک ارمنستان ندارد و درعوض درباره این موضوع با ایران گفت‌‌‌وگو خواهد کرد.
به گزارش خبرگزاری «رویترز» ساخت کریدور بالقوه از طریق ایران که هم‌مرز با ارمنستان و جمهوری آذربایجان است می‌تواند به کاهش تنش‌‌‌ها در منطقه کمک کند. همچنین مشاور ارشد سیاست خارجی الهام علیاف، رئیسجمهور جمهوری آذربایجان گفت: «باکو هیچ برنامه‌‌‌ای برای تصرف زنگزور نداشته است.» او گفت: «بعد از اینکه دو طرف در مورد افتتاح این کریدور به توافق نرسیدند، این پروژه جذابیت خود را برای ما از دست داد. ما می‌توانیم این پروژه را با ایران انجام دهیم.»
یک ماه پیش نیز رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه از احتمال عبور کریدور از خاک ایران سخن گفته بود. رئیسجمهور ترکیه اوایل مهر ماه بعد از سفر یک‌روزه به نخجوان و دیدار با الهام علیاف، رئیسجمهور جمهوری آذربایجان، درباره کریدور زنگزور ادعا کرد که «سیگنال‌‌‌های مثبتی از ایران» در خصوص کریدور زنگزور وجود دارد. اردوغان ادامه داد: «ما تلاش خود را برای افتتاح کریدور زنگزور انجام می‌‌‌دهیم، سیگنال‌‌‌های مثبتی نیز از ایران وجود دارد، اگر ارمنستان از باز شدن کریدور زنگزور جلوگیری کند، امکان عبور این کریدور از ایران وجود دارد.»
ایروان آب پاکی را ریخت
وزیر خارجه ارمنستان نیز روز سه‌‌‌شنبه هفته گذشته اعلام کرد که علاقه‌‌‌مند به برقراری خط ریلی با ایران و روسیه و آسیای مرکزی است. مقامات ارشد ارمنستان بارها به اهمیت روابط با ایران اشاره کرده‌‌‌اند. ایران از بزرگ‌ترین صادر‌کنندگان کالا به ارمنستان محسوب میشود. ایران دارای مرکز تجاری در ارمنستان است و گفته میشود که ایران قصد دارد حجم تجاری با ارمنستان را به۳ میلیارد دلار برساند.
ارمنستان پس از تصرف منطقه مورد مناقشه قرهباغ توسط جمهوری آذربایجان در سپتامبر، با ترس از اینکه مجبور به دادن امتیازات ارضی بیشتر شود با ایجاد چنین کریدوری مخالفت کرده است. در این بین جمهوری آذربایجان در هفته‌‌‌های اخیر درخواست خود برای ایجاد کریدور حمل و نقل از طریق ارمنستان را باز هم مطرح کرده بود تا در مذاکرات جاری صلح بین باکو و ایروان گنجانده شود. پس از بازپسگیری قرهباغ توسط باکو در ماه‌‌‌های اخیر، وزرای خارجه دو کشور روز یکشنبه گذشته در تهران با حضور وزرای خارجه ایران، ترکیه و روسیه در قالب فرمت ۳+۳ دیدار کردند. اما ظاهرا ارمنستان آب پاکی را روی دستان مقامات آذربایجان ریخته است که اکنون آنها از عبور این کریدور از خاک ایران می‌‌‌گویند. این پرسش اکنون شکل می‌گیرد که آیا این اعلان باکو به مفهوم عقبنشینی جدی از ایجاد کریدور در خاک ارمنستان است؟ همچنین آیا این تصمیم ارتباطی با تحولات جنگ غزه دارد؟
پیام ایران به آذربایجان مخابره شد
حامد خسروشاهی، پژوهشگر مسائل قفقاز در اندیشکده جریان در رابطه با رویکرد جدید جمهوری آذربایجان در قبال کریدور زنگزور به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «از صحبت‌‌‌های حکمت حاجی‌‌‌اف می‌توان این‌گونه برداشت کرد که جمهوری آذربایجان دریافته با وجود اختلافاتی که در داخل و بین جناح‌‌‌های مختلف کشور درخصوص برخی موضوعات مرتبط با جمهوری آذربایجان وجود دارد اما بر سر مساله کریدور زنگزور وحدتی بین نیروهای نظامی و دیپلماتیک کشور شکل گرفته که بسیار جدی است. مقامات جمهوری اسلامی متفق‌القول می‌‌‌گویند که اجازه احداث این کریدور به مفهوم اعطای خاک به آذربایجان و قطع مرز ایران و ارمنستان را نخواهند داد.»
خسروشاهی ادامه داد: «در سال‌‌‌های گذشته الهام علیاف و دستگاه سیاست خارجی جمهوری آذربایجان در زمان‌هایی که خیال کرده در داخل کشور ما وحدت وجود ندارد توانسته در برخی موارد به بعضی از مقاصد خود برسد.» وی افزود: «حتی اردوغان نیز در اظهارات خود گفت که ارمنستان مانع ایجاد کریدور زنگزور نیست بلکه این ایران است که اجازه نمی‌‌‌دهد. بنابراین باکو و آنکارا در رابطه با ایجاد کریدور از خاک ارمنستان قطع امید کردند. در عین حال در اغلب گفت‌وگوها و دیدارهای اخیر مقام‌‌‌های ایران و روسیه برخلاف ۳۰ سال گذشته موضوع قفقاز پیش کشیده شده است.»
چراغ سبز تهران به باکو
پژوهشگر مسائل قفقاز به جنگ یک‌روزه اخیر بین ارمنستان و آذربایجان پرداخت و ادامه داد: «باکو طی این جنگ کمتر از ۳۰ ساعته توانست بقیه بخش‌‌‌های قرهباغ را نیز پس بگیرد. به نظر من این بازپسگیری قرهباغ با ایران هماهنگ شده بود. زیرا چند روز قبل از این اتفاق، نهادهای بالادستی اعلام کرده بودندکه رسانه‌‌‌های ایرانی درباره این منطقه از کلماتی مانند آرتساخ و قرهباغ کوهستانی استفاده نکنند. این واژه‌‌‌ها را هواداران دولت خودخوانده ارمنی در قرهباغ به کار می‌‌‌بردند.»
به گفته خسروشاهی، گفت‌وگوهایی نیز بین سرلشکر باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح و مقامات نظامی باکو پیش از جنگ آخر قرهباغ انجام شد و به نظر میرسد یکسری توافقات محرمانه پشت‌‌‌پرده بین تهران و باکو صورت گرفته تا مطابق آن، باکو از ایجاد کریدور موسوم به زنگزور صرف‌نظر کند و معادل آن را از داخل خاک ایران موسوم به کریدور ارس ایجاد کند. کارشناس مسائل قفقاز توضیح داد: «از آنجا که مقامات جمهوری آذربایجان یعنی رئیسجمهور، وزیر خارجه و دستیار وزیر خارجه بحث ایجاد کریدور از خاک ایران را اعلام کرده‌‌‌اند احتمالا یک تصمیم جدی است. اما یک سناریو هم این است که شاید باکو می‌‌‌خواهد به این طریق ارمنستان را تحت فشار بگذارد تا رضایت دهد که کریدور از زنگزور عبور کند.»
فروکش کردن تنش
خسروشاهی به پیامدهای مثبت عبور کریدور از ایران اشاره کرد و گفت: «این مساله می‌تواند باعث فروکش کردن تنش‌‌‌ها بین ایران و همسایه شمالی‌اش شود. همچنین ایجاد این کریدور برای ایران منافعی نیز به دنبال دارد. زیرا کریدور قفقاز جنوبی بخش مهمی از کریدور شرق به غرب یا همان راه ابریشم جدید خواهد بود که چین را به آسیای میانه و از طریق دریای خزر به قفقاز متصل می‌‌‌کند و ادامه آن نیز از مسیر ترکیه به اروپا میرسد.» وی افزود: «این کریدور شرق به غرب در شرایطی پیگیری خواهد شد که یک کریدور نیز از شمال به جنوب از هند و از طریق چابهار تا امتداد روسیه از داخل خاک ایران عبور می‌‌‌کند. این مساله باعث میشود ایران احساس کند در معادلات منطقه نقش دارد که خود منجر به کاهش تنش‌‌‌ها میشود.»
کارشناس مسائل قفقاز در نهایت به عوامل تاثیرگذار در این تحولات پرداخت و گفت: «فاکتور روسیه در این قضیه مهم است؛ روسیه با نگاه‌‌‌های کشورهایی مانند ترکیه، ایران و قطر در مساله فلسطین همراهی می‌‌‌کند و این برای اولین بار است که شاهد چنین امری هستیم. پیش‌تر مسکو به عنوان یکی از متحدان اسرائیل نقش ایفا می‌‌‌کرد. اما امروز که روسیه قطعنامه شورای امنیت در خصوص محکومیت حماس را وتو می‌‌‌کند می‌تواند متاثر از همکاری‌‌‌هایی باشد که این کشور با ایران و ترکیه چه در مورد سوریه و چه در خصوص منطقه قفقاز دارد.»
