عباس دهقان
بخش اول
اگر بگویم بیش از 10 سال است که بحث تغییر نرم‌افزار معاملاتی و سامانه سپرده‌گذاری مرکزی (CDS) به طور جدی مطرح است، سخنی گزاف نیست. طی این سال‌ها بنا به دلایل مختلف این حرکت هیچ گاه جامه عمل نپوشید. گسترش بازار در متغیرهای کمی و کیفی در چند سال اخیر به گونه‌ای بوده است که دیگر یک سامانه تحت «داس» جوابگو نبوده و در بسیاری از برنامه‌های گسترش بازار نقش بازدارنده داشته است.

اگرچه تغییر سازوکار معاملات از حالت دستی به نرم‌افزار در اوایل دهه ۱۳۷۰ بدون تردید همانند انقلابی در بورس تلقی می‌شود، اما به‌کارگیری نرم‌افزاری روزآمد که با بهره‌برداری آن فاصله چندانی نداریم، بدون تردید یک انقلاب دیگر است.
تابستان 1383 در کارهای روزانه خود نامه‌ای را مبنی‌بر آماده شدن برای سفر به چند کشور و بازدید از نرم‌افزارهای مختلف که در فهرست گزینه‌های اصلی سازمان بورس قرار داشتند، دیدم. آری بحث جدی شده است و سازمان تیمی را متشکل از چند نفر از مدیران بورس، شرکت خدمات بورس، نماینده کارگزاران و هیات‌مدیره به منظور این بازدیدها، انتخاب کرده که ‌اینجانب نیز در این تیم شرکت داشتم.
چهار گزینه اصلی انتخاب، نرم‌افزارهای AtosEuronext ، SIA ، Computer share و Elind بودند. برای بازدید آنها باید به کشورهای فرانسه، بلژیک، ایتالیا، اسلوونی و امارات سفر می‌کردیم. یونان نیز در فهرست بود که در آن زمان درگیر عملیات اجرایی و آماده‌سازی برگزاری المپیک تابستانی آتن بود و امکانش میسر نشد.
بازدیدهای یاد شده در خرداد و تیرماه 1383 انجام شد. باورش شاید سخت باشد، اما همه این سفرها طی حدود 8 روز صورت پذیرفت. جلساتی فشرده که از 9 صبح آغاز می‌شد و تا حدود 8 شب ادامه داشت. پاریس زیبا بود، شاید زیباتر از آن چه شنیده بودیم. رمز زیبایی آن بسیار ساده است، حفظ بناها به شکل قدیمی آنها، و پرهیز از ساختن ساختمان‌های مدرن در جای‌جای شهر. بعضی از خیابان‌های سنگفرش، که گفته می‌شد به آن منطقه کلاس ویژه‌ای خواهد بخشید و ایفل نیز همانند سروی فلزی با نورپردازی زیبا بیش از هر چیز خودنمایی می‌کرد. اما میلان ایتالیا، شهری که در همه خیابان‌ها و کوچه پس کوچه‌های آن بوی آ‌ث‌میلان و اینتر را می‌داد.
مردمی عاشق فوتبال که متاسفانه بسیار از حذف تیم ملی ایتالیا در جام ملت‌های ۲۰۰۴ که چند روز قبل از ورود ما اتفاق افتاده بود، ناراحت بودند. حتی در جلساتی که با شرکت SIA داشتیم، در حاشیه یادآوری این مساله، خاطر آموزش‌دهندگان را می‌آزرد. اسلوونی زیبا، کشور کوچکی در میان جنگل‌های انبوه. اولین چیزی را که ‌این مناظر در ذهن تداعی می‌کرد، درگیری نیروهای آلمانی و پارتیزان‌ها بود که در فیلم‌ها دیده بودیم.
در همه این بازدیدها دو سامانه معاملات و CDS به طور همزمان مورد ارزیابی گروه قرار گرفت. سخن کوتاه کنم، تیم اعزامی طی صورت‌جلسه‌ای جمع‌بندی خود را بر اساس چک لیست‌های بسیار زیاد و مدونی که شرکت خدمات بورس تهیه کرده بود را به صورت امتیازدهی به نرم‌افزارهای برشمرده شده از جهات مختلف در تاریخ 17 مرداد 1383 به سازمان ارائه کرد. Atos در صدر قرار گرفت و بر مبنای امتیاز از 100، امتیاز 70 را به خود اختصاص داد و SIA با کسب 5/60 امتیاز در مکان دوم قرار گرفت.
هیات‌مدیره وقت سـازمـان بـورس اوراق بهـادار تهران نیز بـر این کـار کارشناسی مهر تایید زد. از این پس فرآیند گفت‌وگوهای نهایی و عقد قرارداد، مبلغ قرارداد و نحوه پرداخت و پیاده‌سازی باید مابین بالاترین سطوح طرفین معامله به انجام می‌رسید. اگر چه از زمان تصویب تا نهایی شدن فرآیند مذکور وقفه‌هایی ایجاد شد، اما همواره در دست اجرا و اقدام بود.
هم اکنون در آستانه بهره‌برداری نهایی از این نرم‌افزار قدرتمند و روزآمد هستیم. نرم‌افزاری که در حال حاضر در بورس‌های پاریس، مادرید، بروکسل و لیسبون (در قالب Euronext )، مونترال، بورس بین‌المللی دبی و به زودی در مالزی در حال بهره‌برداری است.
داشتـن یک نرم‌افزار معـاملاتی و سـامـانه CDS جدید و امروزی که براساس زبان‌های پیشرفته برنامه‌نویسی و پروتکل‌های استاندارد نوشته شده باشد، تنها هدف اصلی این فرآیند نیست. این گونه سامانه‌ها بدون تردید علم، عملیات و ادبیات جدیدی را وارد بازار دست دوم اوراق بهادار ما خواهد کرد.
گزینه‌ها و امکانات بی‌شمار آن نباید قفل و بسته شود که خوشبختانه سیاست سازمان بورس نیز بر همین امر است که از تمامی امکانات آن استفاده شود.
هر چند این امکانات ممکن است طی یک جدول زمانبندی شده مورد استفاده قرارگیرد. از نـگاهی دیـگر اگـر به‌ این تحول بنگریم، داشتن نرم‌افزارهای جدید، ما را در اشتراک با سایر دنیا قرار می‌دهد. این امر می‌تواند نخستین گام از گام‌های اساسی آینده باشد. امروزه شاهد هستیم که بورس نیویورک، یورونکست را خریداری کرده است.
بورس نزدک، مالک 31‌درصدی بورس لندن است و لندن مالک بورس ایتالیا است. حاشیه‌نشین‌های خلیج فارس نیز‌درصدد خرید بورس‌های بزرگ دنیا هستند.
اگرچه هدف اصلی از این خرید و فروش‌ها تصاحب مالکیت و مدیریت بورس‌های رقیب یا کسب سودآوری است، اما بستر این نقل‌وانتقالات داشتن نرم‌افزارهای مشترک یا روزآمدی است که قابلیت منطبق شدن با یکدیگر را دارند. این بحث در مورد پذیرش مشترک یک اوراق در دو یا چند بورس متفاوت بسیار حائز اهمیت است.
به گونه‌ای که تغییر مالکیت صاحبان اوراق در بورس‌های متفاوت توسط سامانه‌های سپرده‌گذاری مرکزی آنها توانایی این تغییر را داشته باشد.
داشتن چنین قابلیت و توانایی، افق جدیدی را در همکاری‌های مشترک با سایر بورس‌های دنیا پیش روی ما باز خواهد نمود.
صدای امواج Atos دیگر قابل شنیدن است و هر روز به ساحل بورس تهران نزدیک و نزدیک تر می‌شود. با درایت و همکاری همه عوامل بازار سرمایه‌این امواج قصد بهسازی دارد نه تخریب. صفحات نمایشگر کاربران رنگارنگ خواهد شد. واژه قفل شدن سامانه و کاهش سرعت به فراموشی سپرده می‌شود.
با حجم مبنا باید خداحافظی کرد و بر امکانات پیشرفته Atos با لبخند سلام خواهیم گفت. فقط بپذیریم تحول، کوچک و ساده نیست، پس در اجرای کامل آن و جاافتادن سامانه جدید فقط اندکی صبور باشیم.
به تجربه دنیا احترام بگذاریم زیرا دیر زمانی است که چرخ اختراع شده است.
* مدیرعامل کارگزاری اردیبهشت