۱. روش‌های نظارتی بهتر است  از روش‌های مستقیم که موجب دخالت مستقیم ناظر در فرآیند اجرای وظایف یک سیستم می‌شود به روش‌های نظارتی غیرمستقیم که کم‌هزینه‌تر و موثر‌تر است، تغییر کند. ایجاد مکانیزم‌های نامحسوس نظارت به دلیل مزایایی از قبیل نظارت ناخودآگاه و بررسی رفتار طبیعی حوزه تحت نظارت، هزینه پایین و گزارش‌دهی سریع و متنوع، پیشنهاد اغلب کارشناسان است.

۲. ابزارهای نظارتی باید در مراحل اولیه انجام امور طراحی و پیاده‌سازی شوند. هرچه ابزارهای نظارتی به مراحل پایانی و بعد از تکمیل کارها منتقل شوند، تبعات و خسارات ناشی از فقدان یا نظارت نامطلوب بیشتر خواهد شد و چه‌بسا تبعات اجتماعی، زیست‌محیطی و احساسی در ذی‌نفعان ایجاد کند که با بدبینی ایجادشده مدت‌ها امکان بازگشت افراد به شرایط قبلی فراهم نباشد.

۳. بهتر است ابزارهای نظارتی یابنده و پیشگیری‌کننده باشند. هرچه معیارهای حساسیت سنجش از قبیل حجم تولید، نوع تولید و زمان آن بالاتر باشد، باید ابزارهای نظارتی، دقیق‌تر و حساس‌تر باشند. به‌عنوان نمونه، ابزارهای نظارتی در حوزه تولید دارو و حوزه سلامت باید حساسیت بیشتری نسبت به سایر حوزه داشته باشند؛ به عبارت دیگر خطای حدی در پژوهش‌های این حوزه به دلیل ارتباط نتایج پژوهش و محصولات تولیدی با حیات انسان، باید کمتر از یک و حتی صفر باشد.

۴. سیستم‌های نظارتی بهتر است به روش‌های کنترلی خودانتظام (Selfregulation) تمایل داشته باشند. نگاه حرفه‌ای به خدمات و ایجاد رفتار حرفه‌ای و توجه به منافع عمومی به‌جای توجه به منافع بخشی از اعضای حرفه می‌تواند بر کارآیی و اثربخشی ابزارهای نظارتی تاثیر زیادی داشته باشد. در فضای حرفه‌ای اگر یکی از اعضای حرفه تخلفی عمدی یا اشتباهی و سهوی مرتکب شود، به‌قدری تبعات این شرایط باید زیاد باشد که عضو حرفه از وقوع این شرایط جلوگیری کند.

در این بخش در مورد ویژگی‌هایی که می‌توانند موجب نظارت اثربخش بر بازارهای مالی و به‌خصوص بازار سرمایه ایران شوند، به‌طور اجمالی بحث می‌شود.

بازارهای مالی، بازارهای خودانتظامی هستند که روند و مسیر آنها براساس تصمیمات تصادفی ولی هوشمندانه بازیگران مشخص می‌شود. سطح کارآیی بازار و میزان تاثیر کیفیت جریان اطلاعات در ارکان بازارهای مالی می‌تواند بر رشد و افزایش ضریب نفوذ بازارهای مالی در جامعه موثر باشد. کارکرد ضعیف یا اشتباه هر یک از ارکان بازارهای مالی به‌سرعت به تمام بخش‌ها منتقل شده و موجب ضرر و زیان بازیگران و نابودی کل بازار خواهد شد. مزایای وجود بازار سرمایه کارآ و اثربخش در اقتصاد و جامعه در حوزه‌هایی از قبیل تامین مالی تولید، کسب درآمد برای دولت، ایجاد اشتغال و... روشن است، ولی برای دستیابی به مزایای فراوان با تاثیرات اقتصادی و اجتماعی گسترده ارکان و ابزارهای نظارتی بهتر است قوانین و مقررات نظارتی با هدف تامین منافع کلیه ذی‌نفعان بازار مورد بازبینی قرار گیرند. در بازارهای کارآ و خودانتظام در صورت وجود هرگونه اشتباه سهوی یا تخلف عمدی، موارد در داخل ارکان بازار بررسی و اصلاح می‌شود و ابزارهای نظارتی در حدی پویایی دارند که تبعات اجتماعی و اقتصادی مشکلات پیش‌آمده محدود و مختصر است.

در روزهای گذشته شاهد خبری در حوزه تخلف یکی از کارگزاران بازار سرمایه بودیم. طبق قانون بازار سرمایه، کارگزاری‌ها از ارکان بازار سرمایه هستند و نقش واسط بین صاحبان سرمایه و بازار سرمایه را برعهده داشته و به‌نیابت از سرمایه‌گذاران عملیات خرید و فروش، انتقال اوراق مالی را در بازار سرمایه برعهده دارند. پویایی و بالندگی کارگزاری‌ها می‌تواند موجب رشد و توسعه بیشتر بازار سرمایه شود. ابزارهای نظارتی در حوزه کارگزاری بهتر است ویژگی‌های زیر را داشته باشند.

۱. نظارت‌یابنده و پیشگیرانه باشند. ایجاد ابزارهای نظارتی پیشگیرانه و یابنده موجب کاهش خسارات و تبعات مادی و اجتماعی و روحی مشتریان و سرمایه‌گذاران خواهد شد.

۲. در حوزه بانکداری درصدی از منابع سپرده‌گذاران بانکی نزد بانک مرکزی به‌عنوان سپرده قانونی و برای جبران اصل پول سپرده‌گذاران نگهداری می‌شود. در حوزه ارکان بازار سرمایه یکی از ابزارهای نظارتی پیشگیرانه اثربخش می‌تواند نگهداری درصدی از منابع در اختیار این ارکان نزد سازمان بورس باشد تا درصورت وقوع تخلفات عمدی و اشتباهات سهوی و ایجاد خسارات مادی و معنوی مشتریان و سرمایه‌گذاران به‌سرعت این کمبودها جبران شود و شرایط به حالت عادی برگردد.

۳. دوره‌های زمانی نظارت و بازرسی از ارکان بازار سرمایه کوتاه‌تر و هوشمندانه‌تر شود، به‌طوری‌که کمترین اختلال در اجرای امور به وجود آید و موجب بهبود عملیات و افزایش شفافیت کارکرد آنها شود.

۴. وجوه مشتریان در کارگزاری‌ها در حساب کارگزاری نگهداری می‌شود که در صورت ورشکستگی و ایجاد کسری در عملیات کارگزاری، موجب زیان سنگین مشتریان خواهد شد. نگهداری منابع نقدی در حساب مشتریان و اعطای مجوز برداشت از وجوه در زمان خرید می‌تواند ریسک سوخت نقدینگی مشتریان در زمان ورشکستگی کارگزاری را کاهش دهد.

۵. فقدان و اختلال در ابزارهای نظارتی بازار سرمایه می‌تواند جامعه مالکیتی و سهامداری مشتریان حقوقی و سهامی‌عام و خانواده‌های مشتریان حقیقی کارگزاری‌ها را تحت‌تاثیر قرار دهد. بنابراین تاکید بر ایجاد مکانیزم‌های نظارتی پیشگیرانه و یابنده بسیار موثر‌تر از وجود ابزارهای نظارتی و قضایی در تمام عملیات کارگزاران است.

۶. یکی از ویژگی‌های سیستم‌های خودانتظام و بازار مالی کارآ حل و فصل مشکلات پیش‌آمده در داخل ارکان بازار سرمایه است. طراحی دقیق‌تر مراجع حل و فصل این مشکلات در داخل بازار سرمایه می‌تواند به بلوغ و کارآیی بیشتر بازار سرمایه منجر شود.

وجود سیستم‌های نظارتی در زمینه‌های مختلف باعث افزایش اطمینان سرمایه‌گذاران به بازار سرمایه و رشد و بالندگی بیشتر اقتصاد کشور خواهد شد.