پنج نگرانی غرب

متخصص تاریخ دانشگاه کورنل و نویسنده کتاب «سلاح اقتصادی: تحریم، ابزار جنگ مدرن» می‌گوید: «من درباره گستردگی این جنگ اقتصادی نگران هستم. اتخاذ تدابیر اقتصادی برای مجازات روسیه و حمایت از اوکراین کاملا ضروری است؛ اما دولت‌های غربی باید درباره تحریم‌هایی که در آینده اعمال خواهند کرد، دقت کنند.» یکی از مشاوران پیشین دولت اوباما که متخصص امور تحریم است، می‌‌گوید: «گستره محدودیت‌های اعمال‌شده علیه روسیه چنان وسیع و بی‌‌سابقه بوده که اثرات آن فراگیر خواهد بود. بانک‌مرکزی روسیه که دارایی‌‌های آن در واشنگتن مسدود شده، بیش از تولید ناخالص داخلی ایران دارایی دارد.» درباره اثرات تحریم‌های غرب علیه روسیه نگرانی‌هایی وجود دارد. در ادامه به برخی از این نگرانی‌ها که از سوی کارشناسان مطرح شده است، اشاره می‌کنیم.

نخستین مورد این است که تحریم‌ها می‌توانند به شهروندان روسیه لطمه بزنند. غرب، بانک‌ها و الیگارش‌های روسیه را تحریم کرده و هدف از این اقدام، اعمال فشار بر پوتین و اطرافیان اوست؛ اما کسانی که از این اقدام تاثیر زیادی می‌‌پذیرند، مردم عادی روسیه هستند که خیلی از آنها با جنگ روسیه علیه اوکراین موافق نیستند. ارزش روبل در روزهای اخیر نوسان‌ زیادی داشت و روز دوشنبه گذشته، ارزش آن به‌شدت کاهش یافت. بانک‌مرکزی روسیه، نرخ‌های بهره را از ۵/ ۹‌درصد به ۲۰‌درصد افزایش داده است تا از روبل حمایت کند. مردم روسیه دچار نگرانی شده‌‌ و برای گرفتن پول از دستگاه‌‌های خودپرداز صف کشیده‌‌اند. پیش‌بینی می‌شود، نرخ تورم در روسیه به‌شدت بالا برود و تولید ناخالص داخلی این کشور در سه‌ماه دوم امسال ۳۰‌درصد سقوط کند. کارشناس موسسه اقتصاد بین‌الملل پترسون می‌‌گوید: «۹۹‌درصد مردم روسیه هیچ تاثیری بر سیاست‌‌های کرملین ندارند، این درحالی است که سیاست‌‌های دولت بر زندگی مردم اثر مستقیم دارد.»

دومین مورد این است که تحریم‌‌ها ممکن است به نزدیک‌تر شدن نخبگان روسیه به پوتین منجر شود. دولت‌های غربی، الیگارش‌ها و نخبگان روسیه را به شکل بی‌سابقه‌ای هدف تحریم قرار داده‌اند؛ اما این سوال مطرح است که واکنش آنها چه خواهد بود و اساسا آنها چه میزان قدرت و نفوذ دارند؟ واقعیت این است که دینامیک قدرت بسیار مهم است. این پوتین است که بر آنها کنترل دارد، نه برعکس و حالا به دلیل محدود شدن دسترسی آنها به غرب بر اثر تحریم‌ها، خیلی از آنها چاره‌‌ای جز نزدیک‌‌تر شدن به پوتین ندارند. مقام پیشین دولت اوباما می‌گوید: «نشانه‌های کمی وجود دارد که ثابت کند، تحریم‌ها سبب دورشدن نخبگان از پوتین می‌‌شوند. پس از تصرف کریمه از سوی روسیه، تحریم‌‌هایی علیه نخبگان این کشور اعمال شد؛ اما هیچ یک از نخبگان از پوتین فاصله نگرفتند و در برخی موارد رابطه آنها با رئیس‌جمهور نزدیک‌‌تر شد.»

سومین مورد این است که تحریم‌ها به جای کاستن از تنش‌ها ممکن است بر شدت آنها بیفزاید. تهدید به تحریم با هدف جلوگیری از شروع درگیری و جنگ مطرح می‌شود؛ اما کاملا واضح است که پوتین بدون توجه به تحریم‌ها وارد جنگ با اوکراین شده است. حالا چه برنامه‌‌ای قرار است اجرا شود؟ اگر ارتش روسیه از اوکراین خارج شود یا نوعی توافق صلح حاصل شود، تحریم‌‌ها را می‌توان لغو کرد؛ اما این کار آسان نیست. لغو تحریم‌ها هیچ‌گاه کار آسانی نبوده است. از سال ۲۰۰۰ تاکنون تعداد تحریم‌‌های آمریکا هر سال به‌سرعت افزایش یافته است. در غرب به دلیل خشمی که از روسیه وجود دارد، فشار سیاسی برای حفظ تحریم‌‌ها علیه این کشور شدید است و از پیش گستره تحریم‌ها بیشتر شده و الیگارش‌ها را نیز که ارتباط مستقیمی با حمله روسیه به اوکراین ندارند، شامل شده است. مورخان می‌گویند، تحریم‌ها معمولا به جای آنکه از شدت تنش‌ها بکاهند، بر شدت آنها می‌‌افزایند. تاکنون واکنش مسکو به تحریم‌‌ها، تشدید حملات در اوکراین بوده است. استاد روابط بین‌الملل دانشگاه جانز هاپکینز می‌گوید: «هرچه تحریم‌ها شدیدتر باشد، احتمال آنکه کشورها به هر روش سعی کنند به آن واکنش نشان دهند و از خود دفاع کنند بیشتر است؛ زیرا آنها معتقدند، تحریم‌ شدید موجودیت آنها را به خطر می‌‌اندازد.»

چهارمین مورد این است که تحریم‌ها در نهایت ممکن است به خود غرب لطمه بزنند. افزایش قیمت گاز طبیعی، برق و موادغذایی برخی از اثرات اعمال تحریم علیه روسیه است و مقامات اروپایی به تاثیر این تحولات بر زندگی مردم و اقتصاد کشورها اعتراف دارند. اروپا که بخش زیادی از انرژی موردنیاز خود را به شکل گاز طبیعی از روسیه تامین می‌کند، به طورخاص در معرض اثرات تحریم‌‌ها قرار دارد؛ اما در اقتصاد جهان تقریبا تمامی کشورها از این تحریم‌‌ها به شکلی اثر می‌‌پذیرند. استاد دیپلماسی و روابط بین‌المللی دانشگاه سیتون‌هال می‌‌گوید: «بایدن در سخنرانی سالانه خود قول داد نرخ تورم را پایین آورد؛ اما با توجه به شرایط کنونی بازار نفت، این کار بسیار دشوار است. همه شاهد رشد شدید و پایدار قیمت نفت در دو هفته اخیر بوده‌ایم.»

پنجمین موضوع این است که پیش‌بینی اثر تحریم‌ها در بلندمدت دشوار است. یکی از علل اثرگذاری فراگیر تحریم‌‌های غرب این است که سیستم مالی جهان، از جمله دلارهای نفتی روسیه که اقتصاد این کشور به آن متکی است و شبکه‌‌هایی نظیر سیستم سوئیفت که در تراکنش‌های بانکی بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد، به دلار وابسته است. طی سال‌های متمادی این نگرانی وجود داشته که برخی کشورها از جمله روسیه و چین، سعی کنند از این سیستم مستقل شوند. مسلما تحریم‌‌ها علیه روسیه این کشور را تشویق می‌کند که در مسیر جدا شدن از این سیستم حرکت کند. استاد دانشگاه ولادی وستوک روسیه می‌‌گوید: «هنوز برای درک دقیق تاثیر تحریم‌‌ها بر روسیه خیلی زود است. فعلا مشاهده شده که در کوتاه‌مدت تحریم‌ها اثرات دردناکی دارند؛ اما بعید است اثر آنها بر اقتصاد روسیه مرگبار یا فاجعه‌‌بار باشد. موضوع قطعی این است که اتکای اقتصاد روسیه به چین به‌شدت افزایش خواهد یافت. اگر برای مدت طولانی روسیه به‌شدت تحت تحریم‌های فراگیر غرب قرار داشته باشد، به کشوری شبیه کره‌شمالی تبدیل می‌شود و به سمت چین متمایل خواهد شد.»