نگاهی دیگر به رصدخانه مراغه

گروه تاریخ و اقتصاد: کار ساختمان رصدخانه مراغه، که به روزگار آبادانی یکی از بزرگ‌ترین و معتبرترین مراکز علمی جهان، به‌ویژه در زمینه نجوم بود و سرآمدترین دانشمندان جهان اسلام در آن به کار و پژوهش اشتغال داشتند، در سال ۶۵۷ هجری به پیشنهاد و تشویق و سرپرستی دانشمند نام‌آور خواجه نصیر طوسی و به دستور و هزینه هولاکوخان مغول آغاز شد و ظاهرا حدود یک دهه به طول کشیده است. در متون تاریخی معمار اصلی بنا را «فخرالدین احمد بن عثمان امین مراغی» نوشته‌اند ولی همین منابع تاکید دارند که وظیفه ساخت مسجد رصدخانه، کوشک محل اقامت هولاکو و آلات و ابزار نجومی رصد خانه بر عهده مهندس و دانشمند معروف «مویدالدین عفرضی» بوده است. خواجه نصیرالدین طوسی که سرپرستی رصدخانه و کارهای علمی آن را بر عهده داشته، یکی از دانشمندان بزرگ تمدن اسلامی است که در زمینه‌های مختلف علمی، از جمله ریاضی، نجوم و هیات و رمل، اخلاق، تفسیر، معدن شناسی، تاریخ، فقه، جغرافیا، طب، شعر، منطق، کلام، فلسفه و حکمت تبحر داشت. او به ویژه در زمینه‌ نجوم و رصد، سرآمد تمام دانشمندان زمان خود بود و تالیفات بسیاری داشته که عده‌ای تعداد آنها را ۱۹۰ نوشته‌اند... دانشمندان مستقر در رصدخانه پیرامون موضوعات مختلف به پژوهش، تحقیق و نگارش می‌پرداختند که از جمله مهم‌ترین آنها، تهیه و تدوین زیج ایلخانی، انجام پژوهش‌های ستاره‌شناسی و محاسبات نجومی، ساخت ابزار و آلات پیشرفته نجوم، ترجمه و نگارش کتاب و رساله‌ها، جمع‌آوری مدارک و اسناد و به‌ویژه آموزش نجوم و علوم مربوط به آن به علاقه‌مندان علم بوده است. یکی از بزرگ‌ترین خدماتی که خواجه نصیرالدین با تاسیس این مرکز به انجام رسانید، جمع‌آوری دانشمندان، کتب و اسنادی است که در جریان هجوم مغولان بیم نابودی آنها می‌رفت، مانند کتب و اسناد بسیار ارزشمندی که بعد از سقوط قلاع اسماعیلیه یا دستگاه خلافت عباسی در بغداد، به دست مغولان افتاد. درخصوص هزینه ساخت، راه‌اندازی و اداره رصدخانه مراغه، در متون تاریخی آمده که هلاکو، خواجه نصیرالدین طوسی را به سرپرستی اوقاف کل ممالک مفتوحه برگزید و به او اجازه داد تا درصدی از درآمد حاصله را صرف رصدخانه نماید وهمچنین دستور داد اموال و هزینه مورد نیاز برای ساخت رصد خانه را از خزانه در اختیار خواجه قرار دهند. به این ترتیب رصد خانه مراغه هیچ نوع محدودیتی در گسترش فعالیت‌های علمی و عمرانی خود نداشت. بعد از مرگ خواجه نصیرالدین طوسی به ترتیب صدرالدین علی و اصیل الدین، دو تن از پسرانش، عهده دار سرپرستی و اداره رصدخانه مراغه شدند.»

(دایره المعارف بناهای تاریخی ایران

جلد پنجم، صفحه‌ ۲۱)