بخش‌خصوصی چگونه می‌تواند سهم خود را از صنعت پتروشیمی افزایش دهد؟
تجربه سینوپک در خصوصی‌سازی
تجربه سینوپک نشان می‌دهد که واگذاری تدریجی مدیریت به بخش‌خصوصی، همراه رگولاتوری دولت، می‌تواند به افزایش بهره‌‌‌وری و رقابت‌‌‌پذیری منجر شود. این الگو برای پتروشیمی ایران، مستلزم اصلاح ساختارهای مالکیتی، تسهیل قوانین سرمایه‌‌‌گذاری و حمایت از شکل‌‌‌گیری کنسرسیوم‌‌‌های خصوصی قدرتمند است. چنین تحولی می‌تواند ضمن حفظ منافع ملی، به توسعه پایدار این صنعت استراتژیک کمک کند. داستان موفقیت این شرکت می‌تواند درس‌‌‌های ارزشمندی برای صنعت پتروشیمی ایران داشته باشد.
همه چیز چگونه آغاز شد؟
در سال ۱۹۸۳، زمانی که دولت چین تصمیم به تاسیس شرکت سینوپک گرفت، کمتر کسی تصور می‌‌‌کرد این شرکت روزی به یکی از غول‌‌‌های صنعت پتروشیمی جهان تبدیل شود. در آن زمان، صنعت پتروشیمی چین با چالش‌‌‌های جدی مانند فناوری قدیمی، بهره‌‌‌وری پایین و کیفیت نامطلوب محصولات روبه‌رو بود، اما رهبران این تصمیم چشم‌‌‌انداز بلندپروازانه‌‌‌ای داشتند؛ آنها می‌‌‌خواستند سینوپک را به موتور محرک اقتصاد چین تبدیل کنند.
ورود به بازار جهانی
اواخر دهه ۹۰ میلادی، نقطه مهمی در تاریخ سینوپک بود. این شرکت که تا آن زمان عمدتا در بازار داخلی چین فعالیت می‌‌‌کرد، تصمیم به ورود به بازارهای جهانی گرفت. عرضه سهام سینوپک در بورس‌‌‌های هنگ‌‌‌کنگ، نیویورک و لندن در سال ۲۰۰۰، نه تنها منابع مالی قابل‌توجهی برای شرکت فراهم کرد، بلکه استانداردهای مدیریتی و عملیاتی آن را نیز به سطح جهانی ارتقا داد. «ما می‌‌‌دانستیم که برای رقابت در سطح جهانی، باید خود را با بهترین‌‌‌های دنیا مقایسه کنیم.» این جمله‌‌‌ای است که یکی از مدیران ارشد سابق سینوپک در مصاحبه‌‌‌ای در سال ۲۰۱۰ بیان کرد.
سرمایه‌‌‌گذاری در فناوری و نوآوری
سینوپک از همان ابتدا درک کرده بود که بدون دستیابی به فناوری‌‌‌های پیشرفته، نمی‌تواند در بازار جهانی رقابت کند. این شرکت سالانه حدود ۲درصد از درآمد خود را به تحقیق و توسعه اختصاص می‌دهد که رقمی بالغ بر ۲.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ است.
مرکز تحقیقات پیشرفته سینوپک در شانگهای، با بیش از ۵۰۰۰ محقق و دانشمند، یکی از بزرگ‌ترین مراکز تحقیقاتی صنعت پتروشیمی در جهان است. این مرکز تاکنون موفق به ثبت بیش از ۱۵۰۰۰ اختراع شده و نقش مهمی در توسعه فناوری‌‌‌های بومی چین داشته است.
داستان موفقیت سینوپک
نام سینوپک همواره با موفقیت و پیشرفت گره خورده است. این شرکت که روزی یک بنگاه کوچک دولتی در چین بود، امروز به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی در جهان تبدیل شده است. داستان موفقیت سینوپک نه تنها روایتگر تحول صنعت پتروشیمی چین، بلکه نمایانگر مسیری است که می‌تواند درس‌‌‌های خوبی برای دیگر کشورهای در حال توسعه، از جمله ایران داشته باشد. سال ۱۹۸۳، زمانی که دولت چین تصمیم به تاسیس سینوپک گرفت، صنعت پتروشیمی این کشور با چالش‌‌‌های جدی روبه‌رو بود. فناوری‌‌‌های قدیمی، بهره‌‌‌وری پایین و کیفیت نامطلوب محصولات، تصویری از وضعیت آن روزهای این صنعت را در چین انعکاس می‌‌‌داد، اما رهبران چین چشم‌‌‌انداز متفاوتی داشتند؛ آنها می‌‌‌خواستند از سینوپک پلی برای عبور از اقتصاد سنتی به اقتصادی مدرن و صنعتی بسازند.
در اواخر دهه ۹۰ میلادی، این شرکت که تا آن زمان عمدتا در بازار داخلی چین فعالیت می‌‌‌کرد، گام بزرگی برای ورود به بازارهای جهانی برداشت. عرضه سهام در بورس‌‌‌های معتبر جهانی مانند هنگ‌‌‌کنگ، نیویورک و لندن در سال ۲۰۰۰، نه تنها منابع مالی قابل‌توجهی برای شرکت فراهم کرد، بلکه استانداردهای مدیریتی و عملیاتی آن را نیز به سطح جهانی ارتقا داد. سینوپک از همان ابتدا درک خوبی از اهمیت فناوری و نوآوری داشت. این شرکت با اختصاص سالانه حدود ۲درصد از درآمد خود به تحقیق و توسعه، که در سال ۲۰۲۳ به رقمی بالغ بر ۲.۵ میلیارد دلار رسید، توانست خود را به عنوان یک پیشرو در فناوری‌‌‌های پتروشیمی مطرح کند. مرکز تحقیقات پیشرفته سینوپک در شانگهای، با بیش از ۵۰۰۰محقق و دانشمند، به یکی از معتبرترین مراکز تحقیقاتی صنعت پتروشیمی در جهان تبدیل شده است.
استراتژی سینوپک در توسعه زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی، که با سرمایه‌‌‌گذاری گسترده در تولید محصولات با ارزش افزوده بالا همراه بوده، نه تنها به افزایش سودآوری این شرکت منجر شده، بلکه موقعیت رقابتی آن را در بازارهای جهانی به طور قابل‌توجهی تقویت کرده است. این شرکت با بهره‌‌‌گیری از مزیت‌‌‌های رقابتی خود در زمینه دسترسی به مواد اولیه ارزان‌قیمت و نیروی کار ماهر، توانسته است سهم قابل‌توجهی از بازار محصولات پتروشیمی با ارزش افزوده بالا را در آسیا و سایر نقاط جهان به خود اختصاص دهد. تعهد سینوپک به توسعه پایدار و مسوولیت اجتماعی شرکتی، که در سال‌های اخیر با سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌های کلان در پروژه‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی و اجتماعی همراه بوده، نه تنها به بهبود وجهه این شرکت در سطح بین‌المللی کمک کرده، بلکه آن را به عنوان الگویی برای سایر شرکت‌های پتروشیمی در زمینه توسعه پایدار مطرح ساخته است. برنامه‌‌‌های جامع این شرکت برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای، بهبود کارآیی انرژی و توسعه محصولات سازگار با محیط‌زیست، نشان‌‌‌دهنده درک عمیق مدیریت سینوپک از روندهای جهانی و نیازهای آینده صنعت پتروشیمی است.
استراتژی توسعه بین‌المللی سینوپک، که با سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌های هدفمند در بازارهای کلیدی و ایجاد شراکت‌‌‌های استراتژیک با شرکت‌های معتبر جهانی همراه بوده، به این شرکت امکان داده است تا حضور خود را در زنجیره ارزش جهانی صنعت پتروشیمی تقویت کند و از مزایای مقیاس و تنوع جغرافیایی در عملیات خود بهره‌‌‌مند شود. حضور فعال سینوپک در بازارهای نوظهور آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین، همراه با سرمایه‌‌‌گذاری در پروژه‌‌‌های زیرساختی و توسعه‌‌‌ای در این مناطق، نه تنها به گسترش بازارهای این شرکت کمک کرده، بلکه نقش مهمی در انتقال فناوری و توسعه اقتصادی کشورهای میزبان ایفا کرده است. سرمایه‌‌‌گذاری گسترده سینوپک در توسعه منابع انسانی و برنامه‌‌‌های آموزشی پیشرفته، که سالانه بیش از ۵۰۰ میلیون دلار را به خود اختصاص می‌دهد، به ایجاد نیروی کار ماهر و متخصص در این شرکت منجر شده است؛ این امر نه تنها به افزایش بهره‌‌‌وری و نوآوری در سازمان کمک کرده، بلکه سینوپک را به یکی از کارفرمایان محبوب در صنعت پتروشیمی جهان تبدیل کرده است. برنامه‌‌‌های توسعه استعداد این شرکت، که شامل همکاری با دانشگاه‌‌‌های معتبر جهان و ایجاد مراکز تحقیقاتی مشترک می‌شود، نقش مهمی در تقویت توانمندی‌‌‌های فنی و مدیریتی سینوپک داشته است.
تجربه موفق سینوپک در تلفیق مدیریت دولتی با کارآمدی بخش‌خصوصی، که از طریق اصلاحات تدریجی و هدفمند در ساختار سازمانی و حاکمیت شرکتی محقق شده، می‌تواند الگوی ارزشمندی برای سایر شرکت‌های دولتی در صنعت پتروشیمی، به‌‌‌ویژه در کشورهای در حال توسعه باشد؛ این شرکت با ایجاد توازن میان منافع دولت به عنوان سهامدار اصلی و الزامات بازار آزاد، توانسته است ضمن حفظ ماموریت‌‌‌های استراتژیک خود، به عنوان یک بنگاه اقتصادی کارآمد و رقابتی در سطح جهانی عمل کند. رویکرد نوآورانه سینوپک در مدیریت پرتفولیوی محصولات، که با تمرکز بر توسعه محصولات تخصصی و با حاشیه سود بالا همراه بوده، به این شرکت امکان داده است تا از نوسانات قیمت مواد اولیه و چرخه‌‌‌های تجاری صنعت تاثیر کمتری بپذیرد؛ سرمایه‌‌‌گذاری در تحقیق و توسعه محصولات جدید، همراه با همکاری نزدیک با مشتریان کلیدی در توسعه راه‌‌‌حل‌‌‌های سفارشی، سینوپک را به شریکی ارزشمند برای صنایع پایین‌‌‌دستی تبدیل کرده است. این استراتژی نه تنها به افزایش سودآوری شرکت کمک کرده، بلکه موقعیت رقابتی آن را در بازارهای تخصصی تقویت کرده است.
مدیریت ریسک و انعطاف‌‌‌پذیری عملیاتی سینوپک، که در دوران بحران‌های مختلف از جمله همه‌گیری کووید-۱۹ به خوبی نمایان شد، نشان‌‌‌دهنده توانمندی این شرکت در مواجهه با شرایط متغیر بازار و چالش‌‌‌های غیرمنتظره است؛ سیستم‌‌‌های پیشرفته مدیریت ریسک، همراه با تنوع جغرافیایی عملیات و انعطاف‌‌‌پذیری در زنجیره تامین، به سینوپک اجازه داده است تا حتی در شرایط دشوار، عملیات خود را با کمترین اختلال ادامه دهد و از فرصت‌‌‌های جدید بازار بهره‌‌‌برداری کند.
نقش سینوپک در توسعه اقتصادی چین و تاثیر آن بر صنعت پتروشیمی جهان، نشان‌‌‌دهنده اهمیت این شرکت در اقتصاد جهانی است؛ موفقیت سینوپک در تبدیل شدن به یک بازیگر جهانی، ضمن حفظ تعهد به توسعه اقتصادی ملی، الگویی است از توازن میان منافع ملی و جهانی که می‌تواند درس‌‌‌های مهمی برای سایر شرکت‌های دولتی در حال گذار به سمت بین‌المللی شدن داشته باشد.
قابلیت اجرایی الگوی سینوپک در صنعت پتروشیمی ایران
صنعت پتروشیمی ایران با برخورداری از مزیت‌‌‌های طبیعی مشابه با چین، از جمله دسترسی به منابع غنی هیدروکربوری و خوراک ارزان‌قیمت، پتانسیل قابل‌توجهی برای توسعه از مسیر واگذاری امور به بخش خصوصی را داراست. با این حال، تفاوت‌‌‌های ساختاری و محدودیت‌های بین‌المللی، بومی‌‌‌سازی الگوهای جهانی به شکلی متناسب با شرایط کشور را سخت کرده است. مهم‌ترین وجه تمایز در پیاده‌سازی این الگو، محدودیت‌های ناشی از تحریم‌‌‌های بین‌المللی است که امکان همکاری‌‌‌های فناورانه و سرمایه‌‌‌گذاری خارجی را محدود می‌کند. در این شرایط، تمرکز بر توسعه توانمندی‌‌‌های داخلی از طریق سرمایه‌‌‌گذاری در تحقیق و توسعه و همکاری با دانشگاه‌‌‌ها می‌تواند راهگشا باشد. همچنین، ساختار مالکیتی و مدیریتی پیچیده‌‌‌تر در صنعت پتروشیمی ایران، که ترکیبی از بخش خصوصی، شبه‌‌‌دولتی و دولتی است، نیازمند رویکردی متفاوت در اصلاحات ساختاری است.
استراتژی جایگزین می‌تواند شامل تمرکز بر بازارهای منطقه‌‌‌ای و کشورهای همسایه، توسعه زیرساخت‌‌‌های لجستیکی داخلی و ایجاد کنسرسیوم‌‌‌های قدرتمند داخلی برای تجمیع منابع و توانمندی‌‌‌ها باشد. علاوه بر این، حرکت به سمت تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر و توسعه زنجیره ارزش، می‌تواند به عنوان استراتژی اصلی برای افزایش سودآوری و کاهش آسیب‌‌‌پذیری در برابر تحریم‌‌‌ها مورد توجه قرار گیرد. موفقیت در پیاده‌سازی این الگوی بومی‌‌‌شده، مستلزم همکاری نزدیک بخش‌خصوصی و دولتی، اصلاحات تدریجی در ساختارهای مدیریتی و حاکمیت شرکتی و سرمایه‌‌‌گذاری هدفمند در توسعه منابع انسانی و زیرساخت‌‌‌های فناوری است. این رویکرد می‌تواند ضمن حفظ مزیت‌‌‌های رقابتی موجود، به تقویت جایگاه صنعت پتروشیمی ایران در زنجیره ارزش جهانی کمک کند.
