دکترناصر رضایی عضو هیات علمی گروه گردشگری، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گردشگری به‌عنوان صنعتی بسیار گسترده، نیازمند برنامه‌ریزی و مدیریت موثر و کارآمد است؛ این مهم زمانی تحقق می‌یابد که بر مبنای آمارهای علمی تهیه، تدوین و اجرا شود. رمز موفقیت، در سامان بخشیدن به موضوع مهم «آمارهای گردشگری» با هدف برنامه‌ریزی‌های کلان و جذب سرمایه برای بخش گردشگری، دسترسی به موقع و به روز به آمارهای گردشگری قابل اطمینان و مورد نیاز بخش‌های علمی و اجرایی کشور است. شناسایی راه‌های تامین آمارهای پایه‌ای مورد نیاز برنامه‌های توسعه، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در تولید آمار، ساماندهی اطلاعات آماری و توسعه اطلاع‌رسانی آماری، ازجمله مسائلی است که باید به آن توجه شود. برای گردآوری آمارهای موردنیاز گردشگری دو روش وجود دارد؛ آمارهای ثبتی و حساب‌های اقماری گردشگری (TSA) به‌عنوان روش‌های برتر گردآوری اطلاعات آماری شناخته می‌شوند. در این مطلب ضمن توضیح ضرورت‌های دستیابی به آمار گردشگری، روش آمارهای ثبتی را به اجمال بررسی خواهیم کرد. ضرورت آمار در گردشگری مدیران و سرمایه‌گذاران، با تکیه بر آمارها می‌کوشند در اکثر برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها از الگوی گذشته آزمون و خطا اجتناب کرده و از هزینه‌ها بکاهند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تنها با اتکا بر آمار معتبر می‌توان از منابع و زمان به درستی استفاده کرده و فعالیت‌ها و سیاست‌ها را در جهت تحقق اهداف پی‌ریزی و هدایت کرد. برنامه‌ریزی دقیق علمی و کاربردی زمانی تحقق می‌یابد که بر مبنای آمار علمی تهیه و تدوین شود. با توجه به نبود یک رویکرد جامع و مدیریت یکپارچه در سیاست‌های کلان توسعه گردشگری در کشور، متاسفانه هنوز جایگاه گردشگری در نظام برنامه‌ریزی ما به درستی تعریف و تبیین نشده که نمونه‌ای از آنها ارائه آمار غیرعلمی و غیرمنطقی گردشگران داخلی در تعطیلات نوروز طی چند سال اخیر است. از سوی دیگر توجه به این مساله حائز اهمیت است که به سبب پیچیدگى و ویژگى ماهیت گردشگری، تهیه آمارى دقیق در مورد آن بسیار دشوار است؛ زیرا اگرچه در برخى موارد، در یک مقصد جهانگردی به آسانى می‌توان جهانگردان را از مردم بومى و اهالى محل یا از سایر مسافران تشخیص داد، لیکن در بسیارى از موارد این کار امکان‌پذیر نیست. مهم‌ترین مساله آمارگیرى و تهیه مقادیر کمى در مورد جهانگردی، تشخیص جهانگردان از سایر مسافران و مردم محلى است. توفیق جمع‌آورى آمار جهانگردى به دو موضوع بستگى دارد: اولا به چگونگى تدابیرى که مقامات دولتى براى نظارت در مهاجرت یا نظارت در مبادلات ارزى با اهدافى ویژه اتخاذ کنند؛ ثانیا به میزان همکارى خود جهانگردان با موسسات آمارگیری. هدف از آمارگیرى در گردشگری - ارزیابى آثار گردشگری در اوضاع اقتصادی، اجتماعى و فرهنگى ساکنان یک مقصد. - برنامه‌ریزى و سرمایه‌گذارى در امور زیربنایى و ایجاد تسهیلات اقامتى و رفاهى و امکانات تفریحى با توجه به تعداد مسافرانى که به یک کشور یا یک محل و منطقه مى‌آیند و میزان پولى که خرج مى‌کنند. همچنین، با در نظر گرفتن ویژگى‌هاى روحی، شغلی و فرهنگی مى‌توان به ایجاد فرودگاه‌ها، شرکت‌هاى حمل‌ونقل، تعمیرگاه، رستوران‌ها، مهمانسرا، اماکن تفریحى و... اقدام کرد یا امکانات موجود را توسعه داد. - ارائه آمار صحیح به‌عنوان اصلی‌ترین نیازهای مدیریت گردشگری برای تصمیم‌گیری. - نظم بخشیدن به آمارگیری تعطیلات که لازم است بسیار دقیق بوده و از به هم‌ریختگی فعلی بیرون آید. - دسترسی به انواع متفاوت آمار که برای برنامه‌ریزی گردشگری مورد نیاز است؛ مثلا باید بدانیم در بخش تقاضا چه مقدار گردشگر وارد یک استان شده، این گردشگران به چه بخش‌هایی رفته، در چه مکانی و چه مدت زمانی اقامت و چقدر هزینه و از چه وسیله حمل‌ونقلی استفاده کرده‌اند. روش آمارهای ثبتی آمارهای ثبتی، به آن دسته از آمارهایی گفته می‌شود که از پردازش، طبقه‌بندی، مرتب کردن، محاسبات، تلخیص و... داده‌های ثبتی حاصل می‌شود. منظور از داده‌های ثبتی، داده‌هایی هستند که حین انجام فعالیت‌های عینی، واقعی و جاری یک سازمان و با استفاده از فرم‌ها، اسناد و مدارک جاری در داخل سازمان ثبت می‌شوند. بنابراین، آمارهای ثبتی، مجموعه آمار و اطلاعاتی است که از داده‌ها و اقلام ثبت شده هنگام فعالیت‌ها و عملیات جاری دستگاه‌ها به دست می‌آید. این داده‌ها ممکن است در قالب مدارک، گزارش‌ها، دفاتر قانونی و... ثبت و نگهداری شده باشند. تعداد اقلام و داده‌های ثبتی هر دستگاه یا سازمان به میزان فعالیت‌ها و وظایف آن دستگاه یا سازمان وابسته است. برخورداری از تعریف مشخص، روشن و بدون ابهام؛ ثبت داده‌ها در پایین‌ترین نقطه تولید؛ ثبت داده‌ها هنگام وقوع عمل؛ داشتن فراگرد منطقی و وجود افراد مسوول و پاسخگو ازجمله خصوصیات داده‌های ثبتی برشمرده می‌شوند. همچنین طراحی نظام آمارهای ثبتی از لایه‌های مختلفی تشکیل می‌شود که از کلان به خرد به این ترتیب هستند: نظام اطلاعات کلان کشور؛ نظام آمارهای ثبتی در سطح کل کشور؛ نظام آمارهای ثبتی در سطح هر یک از سازمان‌ها؛ زیر سیستم‌های ثبتی به‌عنوان مبنای اطلاعات هر سازمان. با توجه به ماهیت صنعت گردشگری بهترین روش برای گردآوری آمار و اطلاعات گردشگری روش آمارهای ثبتی است؛ به دلیل اینکه گردشگری در هر زمان و مکانی احتمال وقوع داشته و تحت‌تاثیر عوامل متفاوتی است. بنابراین، می‌شود گفت آمارهای ثبتی مناسب‌ترین راه برای پردازش، طبقه‌بندی، مرتب کردن، محاسبات، تلخیص و... آمارهای گردشگری است.