گزارش «دنیای اقتصاد» از پرنده‌نگری در ایران به بهانه روز جهانی پرندگان مهاجر
جای خالی پرنده‌نگری در برنامه آژانس‌ها
گروه گردشگری، فاطمه باباخانی: در ایران بیش از ۵۲۰ نوع پرنده وجود دارد. این جمله خبری، نشان‌دهنده ظرفیت بالای ایران در شاخه‌ای از گردشگری به نام پرنده‌نگری است؛ ظرفیتی که همانند سایر انواع طبیعت‌گردی و گردشگری حیات‌وحش به فعلیت کامل نرسیده و خشک شدن پیوسته تالاب‌ها و دریاچه و همچنین عدم رعایت برخی اصول و استانداردها آن را در معرض خطر نیز قرار داده است. اما پرنده‌نگری چه مزایایی دارد و تاکنون به چه میزان توانسته است جای خود را در میان انواع گردشگری باز کند به گونه‌ای که آژانس‌ها آن را در برنامه سالانه خود بگنجانند؟ همان‌طور که از نام این شاخه از گردشگری پیدا است، پرنده‌نگری به شیوه‌ای از گردشگری اطلاق میشود که گردشگر برای مشاهده گونه‌های مختلف پرندگان عازم سفر میشود.
در این سفر ممکن است برخی به شکل حرفه‌ای پرنده‌نگری را دنبال کنند و عده‌ای تنها علاقه‌مند به مشاهده پرندگان باشند؛ گروه اول عموما برنامه سفر خود را بدون توجه به فصل و مسافت و تنها با انتخاب گونه مدنظر خود انتخاب میکنند و گروه دوم با توجه به متغیرهای آب‌وهوایی و مکانی سفر را برمی‌گزینند؛ با این حال آنچه در هر دو گروه مشترک است اشتیاق آنها برای حفظ این گونه‌ها است. از این رو از جمله مزایای پرنده‌نگری، حفظ محیط‌زیست- البته با اجرای شیوه صحیح آن - است.
دومین مزیت این گونه گردشگری برای جوامع بومی و محلی است. پرنده‌نگر برای کار خود عموما از جامعه بومی به عنوان راهنما کمک می‌گیرد و برای اسکان خود نیز خانه‌های محلی را انتخاب می‌کند. حفظ آرامش طبیعت (این اصل از جمله اصول پرنده‌نگری محسوب میشود) و تخریب کم (به واسطه شکل اجرای آن) از دیگر ویژگی‌های مثبت این گردشگری حیات‌وحش است. حال نوبت پاسخ به پرسش دوم است. پرنده‌نگری با این مزایا چه جایگاهی در گردشگری ایران دارد؟
لذت پرنده‌نگری به یک بار تجربه کردن است
محمد گائینی راهنمای سفر انجمن یوز ایرانی که مسوولیت تمام سفرهای حیات‌وحش این انجمن را به عهده دارد به «دنیای اقتصاد» گفت: پرنده‌نگری در ایران عموما در فصل سرد سال- اواسط پاییز و زمستان- و زمانی که پرندگان مهاجر میهمان کشور ما هستند انجام میشود؛ در این فصل ما شاهد حضور پرنده‌های رنگارنگ در کشورمان هستیم که موجب تشکیل انواع تورهای پرنده‌نگری در کشور میشود.
وی با تقسیم انواع پرنده‌نگری به حرفه‌ای و آماتور گفت: ما شاهد حضور حرفه‌ای‌ها در فصل گرم سال و تیرماه در بوشهر هستیم که به جزایر ام‌الگرم، نخیلو یا منطقه حفاظت شده موند می‌روند، اما عمده پرنده‌نگری در ایران در نوار ساحلی شمال انجام میشود که شامل جزیره میانکاله و فریدون‌کنار (برای مشاهده قوهای مهاجر و فلامینگوها) سرخرود، پارک ملی بوجاق، تالاب استیل گیلان؛ در استان گلستان تالاب آلاگل، آلماگل و گمیشان؛ در نوار ساحلی جنوبی، قشم و تورهای تخصصی حیات‌وحش این منطقه است.
گائینی بخش دیگر پرنده‌نگری در ایران را تالاب‌های داخلی و نواحی مرکزی عنوان کرد و افزود: تالاب‌های کانی‌برازان، قوری‌گل، حوض سلطان و بهشت معصومه ازجمله این مناطق هستند که دو تالاب اخیر به واسطه نزدیکی به قم و تهران از استقبال خوبی برخوردار بوده و درقالب برنامه‌های یک‌روزه قابل انجام هستند.
وی محل دیگر مشاهده پرندگان ریزجثه را پارک‌های داخل شهر دانست و اضافه کرد: همچنین پرندگان شکاری را می‌توان در محل‌های انباشت زباله و کشتارگاه‌ها رویت کرد که بهترین محل‌ها برای مشاهده آنها منطقه کوه سفید قم و کشتارگاه بندرعباس است.
این فعال حوزه گردشگری حیات‌وحش در پاسخ به این پرسش که چرا تورهای بزرگ طبیعت‌گردی ایران، پرنده‌نگری را در برنامه‌های سالانه خود لحاظ نمی‌کنند، گفت: این شیوه گردشگری نیاز به تجهیزات ویژه دارد و تور آن باید حتما به همراه کارشناس و استاد پرنده‌نگری باشد که هزینه‌های بیشتری را به نسبت تورهای دیگر طلب می‌کند.
وی بخش دیگری از این عدم استقبال را به تعداد کم شرکت‌کنندگان مرتبط دانست و افزود: در تورهای پرنده‌نگری شما نمی‌توانید حجم بالایی گردشگر را به منطقه ببرید. حداکثر تعداد شرکت‌کنندگان این برنامه ۱۵ نفر است که برای آژانس گردشگری به‌صرفه نیست و ترجیح می‌دهد با درخواست مسافران آن را به شکل تورهای ویژه برگزار کند.
گائینی تصریح کرد: لذت پرنده‌نگری با یک‌بار تجربه کردن آن از سوی گردشگر درک میشود، بنابراین، باید با تبلیغات مناسب افراد را تشویق به اولین تجربه سفرشان در حوزه پرنده نگری کرد؛ زمانی که گردشگر آرامش و فراغت حاصل از پرنده‌نگری را درک می‌کند، از مشتر‌ی‌های دائمی این تورها میشود.
زاغ بور، جشنواره پرنده‌نگری
رحمان فرمانی کارشناس و مشاور اجرایی گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان سمنان نیز در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» درباره جشنواره زاغ بور که هرساله در منطقه توران به نام اصلی‌ترین گونه پرنده‌ای بومی ایران تشکیل میشود، گفت: این جشنواره همه ساله در روز ملی پرنده‌نگری برگزار میشود و علاقه‌مندان به این شیوه گردشگری در روستاهای اطراف منطقه نظیر قلعه‌بالا اسکان داده می‌شوند.
وی با اعلام اینکه چنین جشنواره‌هایی می‌تواند موجب ایجاد تحرک در روستا شده و درآمدزایی را برای آنها به واسطه اسکان، فروش صنایع‌دستی و اجرای جشنواره‌های غذا به دنبال داشته باشد، اظهار کرد: همچنین در این جشنواره دوربین‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست برای مشاهده گونه‌های نادر این منطقه از قبیل یوز و گورخر ایرانی در اختیار گردشگران قرار داده میشود.
مشاور اجرایی گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان سمنان در پاسخ به این پرسش که شکل اجرایی جشنواره با هدف اصلی آن که پرنده‌نگری است و نیاز به آرامش و سکوت دارد، منافات دارد؛ اظهار کرد: اغلب کسانی که در چنین جشنواره‌هایی شرکت میکنند جدا از مساله پرنده‌نگری می‌توانند اطلاعات خوبی درباره منطقه به دست آورده و با یوز و گورخر ایرانی به عنوان دیگر گونه‌های نادر نیز آشنا شوند.
ضعف فرهنگ، برخورد با حیات‌وحش
علیرضا هاشمی، مدیر گروه پرنده نگری طرلان از دیگر فعالان این گونه گردشگری حیات‌وحش به «دنیای اقتصاد» گفت: استقبال از پرنده‌نگری با توجه به نسبت گردشگران حیات‌وحش در ایران خوب است، اما نیازمند برنامه‌ریزی ویژه و آگاه‌سازی است.
وی با بیان اینکه فرهنگ پرنده‌نگری در ایران ایجاد نشده است، اظهار کرد: ما باید در دو بخش اینکه مردم چه باید بکنند و چه نباید بکنند، کارهای پایه‌ای انجام دهیم. در حال حاضر، حیات‌وحش و پرندگان در ایران از انسان می‌ترسند که این به فرهنگ نادرست ما در برخورد با حیات‌وحش بازمی‌گردد.
مدیر گروه پرنده‌نگری طرلان در همین رابطه به شکار ۴۰۰ هزار پرنده در فریدون‌کنار اشاره کرد و افزود: زمانی که مردم آگاه شوند شیوه درست برخورد با محیط‌زیست جدا از مسائل اخلاقی آن، می‌تواند منافع مالی بیشتری برایشان به ارمغان آورد، آنگاه شیوه نگرش و برخوردشان با حیات‌وحش و به تبع آن پرندگان تغییر خواهد کرد. وی درباره رایج‌ترین گونه پرنده‌نگری در ایران گفت: با توجه به استقبال زیاد مردم به مناطق آبگیردار و خوش آب و هوا، حاشیه دره‌ها و تالاب‌ها از عمده‌ترین مناطق پرنده‌نگری در کشورمان برای پرنده‌نگرهای آماتور به حساب می‌آیند، اما پرنده‌نگر حرفه‌ای با انتخاب یک گونه مثل زاغ بور عازم منطقه میشود و شرایط آب‌وهوایی و سختی راه را در اولویت دوم خود قرار می‌دهد.
تورهای ویژه، سهم پرنده‌نگری از گردشگری
میلاد محسنی از راهنمایان گردشگری حیات‌وحش موسسه دالاهو نیز با بیان اینکه در آژانس‌ها عموما برنامه‌هایی نظیر پرنده‌نگری جزو تورهای ویژه دسته‌بندی میشود به «دنیای‌اقتصاد» گفت: آژانس‌ها بر حسب مشتری‌هایی که دارند برنامه‌های جدید یا تورهای ویژه نظیر نجوم، حیات‌وحش یا پرنده‌نگری را اجرا میکنند. وی درباره تورهای اجرا شده در این زمینه افزود: مشاهده درناهای سیبری در فریدون‌کنار یا جغد شاخدار در کرج از جمله برنامه‌هایی است که هواداران بیشتری دارد.
گفته‌های فعالان پرنده‌نگری نشان‌دهنده ضعف این‌گونه گردشگری در ایران و بالفعل نشدن ظرفیتی است که همگی بر توان بالای آن تاکید دارند؛ وضعیتی که تغییر آن فراتر از گفته‌های مسوولان اداره کل طبیعت‌گردی که بر اهمیت پرنده‌نگری و پرداخت آن تاکید میکنند؛ نیازمند برنامه‌ریزی جامع و در کنار آن فعالیت‌های تبلیغی و فرهنگی است. تنها با این رویه است که می‌توان از آسیب‌های پرنده‌نگری بی‌ضابطه و فاقد استاندارد جلوگیری کرد و در کنار رونق اقتصادی حاصل از آن به حفظ و گسترش حیات‌وحش در ایران امیدوار بود.
ارسال نظر