بعد فرهنگی و اجتماعی رقابت‌پذیری
مترجم: مهدی نیکویی*تغییراتی که هر روزه در حال رخ دادن هستند، بر مقاصد گردشگری تاثیرات مثبت و منفی بسیاری خواهند داشت. تغییرات در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی اجتماعی و... اتفاق می‌افتند و تاثیرات بر جای مانده ممکن است بسیار وسیع باشند. به عنوان مثال به تاثیری که بحران مالی جهانی سال 2008 بر گردشگری گذاشت، می‌توان اشاره کرد.
در بعد سیاسی می‌توان به بی‌ثباتی و تغییراتی نظیر فروپاشی شوروی سابق، تجزیه چک اسلواکی و یوگسلاوی، ادغام آلمان شرقی و غربی اشاره کرد. در موارد اخیر هر چند که در مقاصد گردشگری تغییرات فیزیکی خاصی اتفاق نیفتاد، اما با توجه به تغییر وضعیت سیاسی و افزایش دسترسی و همچنین تغییرات در قوانین و مقررات، تقاضا به شکل چشمگیری دچار نوسان شد.
تغییر دیگری که در سال‌های اخیر شاهد آن هستیم، ظهور مجدد کشور- شهرها است. در قرون اولیه پس از میلاد، قدرتمندترین سطوح سازمان‌های سیاسی، کشور- شهرها بودند. شهرهایی مانند رم، آتن، تروا و اسپارتا قدرتمندترین و موثرترین سطوح مزیت رقابتی را از خود نشان می‌دادند. توانایی ساکنان این کشورشهرها در کنترل و به کارگیری منابع سرتاسر کشور باعث قدرتمند شدن آنها در بسیاری از زمینه‌ها می‌شد. در جهان امروز نیز می‌توان تعدادی شهر را مشاهده کرد که در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پیشرو هستند. این شهرها نه تنها به‌عنوان جاذب جمعیت عمل کرده و افراد زیادی را چه محلی و چه بین‌المللی جذب کرده‌اند، بلکه تبدیل به مراکز فرهنگی و اقتصادی نیز شده‌اند که موجب شکوفایی اقتصاد شده است.
فرآیند شهرنشینی در جهان هنوز در حال گسترش است و نتایج آن کاملا روشن نیست. هرچند، آشکار است که ما شاهد ظهور مجدد کشور- شهرها به عنوان مراکز قدرت اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هستیم. امروزه جمعیت و تولیدات کلان محلی بسیاری از کلان‌شهرها در سرتاسر جهان (لندن، نیویورک، پاریس، توکیو، مکزیکوسیتی، پکن و لس‌آنجلس)، از بسیاری از کشورها و ایالات پیشی گرفته است. از دیدگاه توریسم نیز بسیاری از این کشور- شهرها در حال تبدیل شدن به مقاصد عمده گردشگری هستند. توانایی آنها در مدیریت و دادوستد ابعاد گردشگری خود به روشی بسیار متمرکز و کنترل شده به آنها مزیتی رقابتی داده است که مناطق گردشگری بزرگ‌تر و غیرمتمرکز در نقاط مختلف یک کشور یا ایالت توانایی مقابله با آنها را ندارند. این واقعیت گردشگری در مورد قدرت و سطح فعالیت در کلان‌شهرهای عمده و پیشی گرفتن آنها از بسیاری از کشورها و ایالات دیگر در بسیاری از نشست‌ها و اجلاس برگزار شده، عنوان شده است. می‌توان گفت زمانی که بحث پیاده‌سازی رویکرد رقابت‌پذیری مقاصد مطرح می‌شود، کشور- شهرها به دلیل تمرکز بهتر و تفکر استراتژیک به راحتی می‌توانند با کشورها رقابت داشته باشند.
فرآیند شهرنشینی جمعیت جهان بسیار گسترش یافته است؛ از این‌رو به جز کشور- شهرهای مطرح شده، امروزه شاهد شکل‌گیری شهرهای با جمعیت یک میلیون یا بیشتر نیز هستیم. این پدیده باعث توسعه ویژگی‌ها و قدرت اقتصادی قابل توجهی می‌شود. متعاقبا، آنها می‌توانند خود را مقاصد گردشگری واقعی بنامند.
اهمیت اقتصادی ابعاد فرهنگی
زمانی که در گوشه‌ای از جهان یک مقصد گردشگری عملکردی موفقیت‌آمیز از خود نشان می‌دهد، به راحتی عنوان می‌شود که نقاط قوت اقتصادی و سیاسی باعث این عملکرد شده‌اند. اما لازم است به این نکته توجه شود که ابعاد فرهنگی و اجتماعی یک مقصد در ایجاد یک مقصد گردشگری موفق اهمیت بیشتری دارند. به‌رغم اینکه برخی از مقاصد ممکن است از نظر اقتصادی عقب افتاده باشند و از نظر سیاسی وضعیت اسفباری داشته باشند، اما باز هم برخی از مردم تمایل به بازدید از این مقاصد را دارند و تعداد آنها نیز کم نیست. چرا؟ به سادگی می‌توان گفت که دلیل آن تجربه منحصر به فردی است که گردشگران در هیچ جای دیگری نمی‌توانند آن را داشته باشند. از سوی دیگر بسیاری از مقاصد ممکن است که از نظر اقتصادی بسیار شکوفا بوده و از ثبات سیاسی نیز برخوردار باشند؛ اما گردشگران تمایلی به بازدید از آنها از خود نشان ندهند. به عنوان مثال، کانادا از این مشکل رنج می‌برد. به صورت خلاصه می‌توان گفت که در تعیین میزان تمایل گردشگران ممکن است که بعد فرهنگی و اجتماعی بسیاری از معادلات را تحت تاثیر قرار دهد. هر چند که لازم است به ابعاد مختلف تاثیرگذار روی تقاضای مقاصد توجه شود؛ اما گاهی اوقات نقاط قوت فرهنگی اجتماعی یک مقصد عامل تعیین کننده در موفقیت آن مقصد خواهد بود.
*nikoueimahdi@gmail.com